Nederland laat zich wegspelen in de EU

Titelfoto: Mark Rutte, Donald Tusk en Emmanuel Macron op een EU-vergadering (28 juni 2019). Copyright: Europese Unie. Bron: Newsroom Europese Raad. Publicatie op basis van citaatrecht ex. Art 15a Auteurswet.

De boodschap van de OpinieZ-serie ‘Nederland, de EU en de Euro: verstandig verder‘ van Lex Hoogduin, Jan Gajentaan en Johannes Vervloed staat of valt met het vermogen van Nederland om succesvol een flexibelere EU van meerdere snelheden te bewerkstelligen. Daar zitten twee kanten aan. Willen en kunnen we daarop zelf succesvol inzetten in de EU? Zijn de EU-partners bereid ons tegemoet te komen?

🔊 Beluister dit artikel

Wat kunnen we zelf doen? Succesvol verdedigen van ons land en onze belangen in de EU hangt af van:

1. Ons objectieve gewicht in de EU van 28 lidstaten

2. De inzet en overtuiging waarmee onze politici en ambtenaren voor onze belangen opkomen

3. Hoe slim en geraffineerd het spel in Brussel wordt gespeeld.

Ons objectieve gewicht

Nederland voelt zich de grootste van de kleinen of de kleinste lidstaat onder de groten. De groten zien ons echter als een van de vele kleintjes. Wel een met een grote mond. Soms nuttig als bondgenoot die de kastanjes voor anderen uit het vuur haalt. Nederland staat namelijk niet bekend als verlegen of bescheiden.

Een gevleugelde uitspraak van een Britse diplomaat in de EU is: “The Dutch are often right, but seldom relevant”. De directe stijl van Nederlanders veroorzaakt soms irritatie bij vertegenwoordigers van grotere, zuidelijke lidstaten, waar een andere (communicatie-)cultuur is. Het roept weerstand op tegen wat we te berde brengen, ongeacht de merites van onze voorstellen.

De invloed van Nederland (1/28ste van de EU) in Brusselse onderhandelingen is zeer beperkt. Vanzelfsprekend lopen de belangentegenstellingen veel verder uiteen in een politieke unie van 28 lidstaten dan in een economisch verbond tussen 6 of 10 op elkaar lijkende landen. De concessies die moeten worden gedaan zijn voor iedereen groter dan voorheen. Voor de kleineren zijn ze echter groter dan voor de groteren. Het vertrek van het VK, dat vaak dezelfde positie verdedigde als Nederland, gaan we daarom extra hard voelen. Nederland komt meer alleen te staan.

Inzet Nederlandse vertegenwoordigers

In de Haagse bestuurscultuur geldt dat Nederland als een serieus land wil worden gezien in de EU en dan doe je constructief mee. De Nederlandse voorbereiding is grondig en kan zich inhoudelijk meten met het hoogste niveau van de andere lidstaten. Ondanks onze goed onderbouwde argumenten zijn we standaard zeer compromisbereid, want iedereen moet geven en nemen in zo’n groot gezelschap. Deze ingebakken compromisbereidheid pakt nadelig uit omdat de Nederlandse ambtenaren en diplomaten in principe allemaal voor een supranationale EU zijn.

Concessies

Succes van de EU is voor de Haagse bestuurscultuur succes van Nederland. Men zal daarom al gauw concessies doen. Deze houding is het gevolg van een normale zelfselectie aan de poort van de politiek en de ambtenarij. Group Think versterkt het eenheidsdenken binnen zo’n organisatie. Dissidenten kom je er niet tegen. Dit is geen aanklacht. Ik weet zeker dat ze allemaal hun best doen en geloven dat ze het beste doen voor het land. Het is nu eenmaal de normale gang van zaken.

Pro-EU houding

Nog nooit is een Nederlandse minister teruggekomen uit Brussel om triomfantelijk te laten weten dat hij/zij het voor ons land schadelijke voorstel X heeft afgeschoten. Alle bewindslieden en ambtenaren vinden dat de vele concessies in de onderhandelingen in Brussel de normale prijs zijn die je betaalt voor toegang, lidmaatschap en de voordelen van de EU.

Deze ‘pro-EU-bias’ heeft een enorm nadeel: als iedereen de status quo van de Ever Closer Union als de norm aanvaardt, is er niemand meer met een onafhankelijke blik die kan waarschuwen wanneer blijkt dat de keizer geen kleren aanheeft. Geen gelovige zal zien, laat staan erop (durven) wijzen, dat de prijs die we betalen hoger is dan de winst die het ons oplevert. Je zou kunnen zeggen dat Nederlandse onderhandelaars in de EU gas geven met de andere voet op het rempedaal. Zij halen wijn waarvan ze thuis al hebben overdacht dat die verdund met water ook best te drinken is. Met die mind set is het elan waarmee de Nederlandse belangen worden verdedigd kleiner dan dat van bijvoorbeeld de sluwe Fransen.

Meestribbelen

Soms doen Nederlandse vertegenwoordigers in Brussel aan meestribbelen: we beginnen met Nee te zeggen. Terwijl iedereen weet dat we uiteindelijk toch akkoord zullen gaan met het compromis. Zelfs bij een compromis dat onze fundamentele bezwaren negeert, zoals minister Wopke Hoekstra onlangs liet zien bij de aanvaarding van de eerste fase van de transferunie. Want zoals een topambtenaar op EU-gebied in Den Haag het ooit zei: “Nee zeggen in de EU is als je hand in een vlam houden. De vraag is niet of, maar wanneer je hem terugtrekt”. Dit geldt ook voor andere lidstaten.

Salamitactiek

Heel af en toe durven sommigen de rug recht te houden als hun fundamentele belangen echt in het gedrang dreigen te komen. Dat kun je niet te vaak doen; iedereen weet dat je daarvoor later de rekening krijgt. Grote lidstaten houden er niet van als de kleineren een veto tegen hun plannen uitspreken. Je moet de situatie zien te vermijden waarin je Njet moet verkopen.

Nederland doet dat door bijtijds de eigen bezwaren over boord te zetten en voor te sorteren op het compromis. Steeds zal Nederland een kleine concessie doen. Dat heet de salamitactiek. De andere partij vraagt net zo vaak een extra plakje van de salami tot je worst op is en je met lege handen achterblijft. De geschiedenis van de EU is gevuld met voorbeelden, hoe dit uitpakt. Vrijwel geen daarvan is gunstig voor Nederland.

Overstemd

Diplomaten wijzen er terecht op dat je in onderhandelingen waarin de meerderheid besluit aan de kant komt te staan als je vanaf dag 1 Nee zegt. Helaas stemt Nederland voortdurend in met de uitbreiding van het aantal gebieden waarop deze meerderheidsbesluitvorming van toepassing is. We kunnen daarom op steeds meer terreinen worden overstemd. Alleen het Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid en gedeeltelijk het belastingbeleid, onderwijs en de sociale zekerheid zijn nog veilig. Maar ook daar neemt de druk toe!

Een vetorecht zou ons goed uitkomen. Hadden we niet het toezicht op onze unieke pensioenfondsen buiten de EU moeten houden? De overdracht daarvan aan de EU werd op een slaperige vrijdagmiddag voor het reces door de Tweede Kamer gejast. Zo werkt dat dus!

Vetorecht

Want onze elite vindt bij elke verdragswijziging de bestuurbaarheid van de EU belangrijker dan dat lastige vetorecht van individuele lidstaatjes. Dat dit ten koste van Nederland gaat komt niet bij ze op. Immers: Wat goed is voor de EU,  is goed voor Nederland is het credo in Den Haag. En zo tekende Nederland de verdragen van Maastricht, Amsterdam, Nice en, ondanks de klinkende referendum-oorvijg van de bevolking, dat van Lissabon.

Met als gevolg dat het veto in de EU praktisch niet meer bestaat. Onze pulsvissers kunnen erover meepraten. Mocht Nederland ineens zeggen, “dit is onacceptabel”, dan geldt het Peter en de Wolf-principe: wie iedere keer bakzeil haalt, wordt door niemand meer geloofd.

Het Brusselse spel

Wij zijn een land van ‘afspraak is afspraak’ en netjes ‘volgens de regels’ spelen. Zeker geen mentaliteit die iedereen in Europa met ons deelt. Wie wel eens over de grens zaken heeft gedaan, zelfs in Vlaanderen, weet dat we elkaar daardoor soms faliekant verkeerd begrijpen. In het gewiekste EU-onderhandelingsspel met een grote inzet geldt dat helemaal. Anderen zetten ons bewust een hak door als het moet de hand te lichten met de regels.

Het meest recente voorbeeld is de voordracht voor de nieuwe IMF Managing Director. Frankrijk zette die volledig naar haar hand ten koste van Jeroen Dijsselbloem. Erger is het hoe de monetaire unie op dit moment wordt beheerd door de ECB.

Hoe dan ook, de NL pensioenen moeten door dit besluit gekort gaan worden, spaargeld van de burger verdampt helemaal, en de ECB steekt zich nog verder in de schulden, waar de rekening weer bij de burger neergelegd wordt.#NEXIT zo snel mogelijk aub https://t.co/j7mVlseGvw

— 🇳🇱 Don Mascarpone ™ 🇳🇱 (@Don_Mascarpone) August 22, 2019

Poker

Onder ECB-president Mario Draghi en met instemming van de grote lidstaten wordt beleid uitgevoerd dat het omgekeerde is van wat Nederland bij de oprichting van de Monetaire Unie in 1992 dacht te hebben zekergesteld. Nederlandse bewindslieden proberen al sinds de introductie van de euro alle lidstaten aan de EMU-criteria te laten voldoen. Iedereen heeft er immers zijn handtekening onder gezet? Maar zie, in een openlijke samenzwering waaraan zelfs Duitsland deelneemt, wordt schaamteloos de hand gelicht met die criteria.

Door de pomp

Nederland staat erbij en kijkt ernaar. Rutte 2 bezuinigde onze economie een paar procentpunten – en vele duizenden werklozen dieper de crisis in – om standjes te kunnen uitdelen in Brussel. Of we daar nu veel wijzer van worden? Eigenlijk zijn we qua cultuur te naïef voor het high stake pokerspel dat in Brussel wordt gespeeld. We hebben daar veel onafhankelijkheid ingeleverd en gaan daar hoogstwaarschijnlijk mee door.

Daardoor gaat Nederland steeds weer door de pomp in Brussel. Soms is dat onvermijdelijk omdat we slechts 1 van de 28 zijn, voor zover dat een troost is. Vaak komt het doordat de inzet voor ons nationaal belang niet ambitieus en helder genoeg is. Onze belangen worden door de kartelpolitici en eenheidsdenkende ambtenarij zo breed gedefinieerd, dat vrijwel elk compromis als succes van Nederland wordt beschouwd. Uiteindelijk kunnen we met deze onderhandelingscultuur niet meekomen in de Champions League van de grote lidstaten met hun sluwe speltechnieken.

Tegenkrachten

De drie auteurs ontkennen de vele nadelen van (voortgezet) lidmaatschap van de EU en de Euro niet. Als oplossing hopen zij op een nieuwe flexibele samenwerking en nieuwe maatregelen. Die hoop staat haaks op het huidige denken in Brussel en de grote EU-lidstaten. Mocht de huidige nefaste koers naar een volwaardige transferunie en een politiek ECB-beleid worden voortgezet stellen de auteurs één of meerdere opt-outs voor. Die hebben geen kans van slagen. De aanzet tot de transferunie en de benoeming van nota bene een Franse ECB-president zijn geen hoopgevende signalen. Ik zie daarin alleen maar meer bewijs dat een poging tot ander beleid binnen de EU tot mislukken gedoemd is. Onze Euro-partners voelen er immers helemaal niets voor!

Geen democratie

De uitslag van de Europese verkiezingen gaf een overduidelijk signaal dat een sterk groeiende minderheid in de EU (bijna 200 van de 751 zetels) de Ever Closer Union zat is. Men wenst een overdracht van soevereiniteit van Brussel naar de nationale parlementen. Ik heb altijd geleerd dat een democratie zich niet kenmerkt door een dictatuur van de helft plus één, maar door een meerderheid die rekening houdt met de gerechtvaardigde belangen van de minderheid.

De EU is dan ook geen democratie. In reactie op deze uitslag vond de EU-elite het nodig de meest communautaristische top in Brussel te benoemen sinds Jacques Delors. Met een Frans-Duits programma dat alleen maar Meer, Meer, Meer EU wil.

Van harte gefeliciteerd @vonderleyen! Met deze duidelijke ruggesteun van het @Europarl_NL kan het groene, eerlijke en sociale programma worden uitgevoerd dat je vanochtend presenteerde. Verheug mij op een constructieve samenwerking om de EU sterker en socialer te maken.

— Frans Timmermans (@F__Timmermans) July 16, 2019

Vlucht naar voren

Deze vlucht naar voren heeft bij mij de laatste hoop doen vervliegen dat de EU-adepten tot inkeer zullen komen. Stel dat er een meerderheid in Nederland zou ontstaan voor de voorstellen van Hoogduin, Gajentaan en Vervloed. En stel dat de regering en haar ambtenarij bereid zouden zijn daar keihard voor te knokken in Brussel. Dan nog zie ik op dit moment geen enkele indicatie voor een tegemoetkomende houding van Brussel voor de zo vurig gewenste grotere flexibiliteit, eerder aanwijzingen van het tegendeel. En helaas geven de auteurs geen argumenten voor een andere conclusie.

Nederland is niet in staat met succes een flexibelere EU van meerdere snelheden te bewerkstelligen. Rest de vraag waarom Nexit wel een oplossing is voor de geconstateerde problemen. Daarover aanstaande zondag meer.

Deel 1: Nexit biedt een onafhankelijk Nederland nieuwe kansen

Deel 2: Nederland laat zich wegspelen in de EU

Deel 3: Nexit: het antwoord op Brusselese onzin

Over de auteur

George van Bergen

Internationaal consultant handel en communicatie. Oud-diplomaat.

Recent gepubliceerd

Archief

• EU30 juli 2023Waarom Spanje geen rechtse regering krijgt
• Media10 juli 2021Aanslag op Peter R. de Vries wordt gespind als aanval op persvrijheid
• EU4 juli 2021Wat betreft de EU en immigratie zijn de verkeerde afslagen genomen
• Politiek Nederland13 maart 2021Kritiek Omtzigt op de “Haagse Kliek”: hoe nu verder?