Waarom Spanje geen rechtse regering krijgt
Socialisten ondanks verlies op weg naar meerderheidsregering
Titelfoto: Premier Pedro Sánchez (PSOE) door PSOE, CC BY-NC-ND 2.0.
Bij de Spaanse verkiezingen van vorige week zondag is de centrumrechtse Partido Popular de grootste geworden. Toch betekent dit niet dat Spanje nu een rechtse premier krijgt. De socialistische PSOE aangevoerd door de ervaren machtspoliticus Sánchez lijkt meer mogelijkheden te hebben om ondanks verlies toch een meerderheidscoalitie te smeden. Daarvoor moet hij wel heel wat concessies doen, vooral aan Puigdemont uit Catalonië. En zo’n ‘Frankenstein 2.0-coalitie’ is fragiel, schrijft oud-diplomaat George van Bergen.
“Spain is Different”, zeggen Spanjaarden ironisch wanneer ze kritisch zijn op hun eigen land. De slogan komt uit een campagne uit de jaren ‘60 om het toerisme naar Spanje te bevorderen, maar lijkt in de politiek nog steeds geldig.
Afgelopen zondag zijn de Spanjaarden gaan stemmen. De centrumrechtse Partido Popular (Volkspartij) heeft een behoorlijke zetelwinst geboekt en is de grootste geworden, terwijl de PSOE (Spaanse Socialistische Arbeiderspartij) van premier Sánchez gezakt is van plaats één naar twee. Op het eerste gezicht lijkt deze uitslag dus te passen in de Europese trend naar rechts, zoals we al zagen in Zweden en Italië. Maar heeft Spanje ook écht de afslag naar rechts genomen? De werkelijkheid ligt net even anders.
Frankensteincoalitie
Premier Sánchez leidt sinds 2019 een coalitieregering, voor het eerst in het moderne Spanje, die bestaat uit sociaaldemocraten en extreemlinkse populisten. Omdat deze coalitie voor een meerderheid afhankelijk is van veel verschillende kleine regionale partijen wordt dit politieke vehikel ook wel “de Frankensteincoalitie” genoemd. Toch is Sánchez erin geslaagd deze monsteralliantie vier jaar bij elkaar te houden. De geslepen machtspoliticus heeft de afgelopen jaren bewezen net zo flexibel met de beginselen van zijn partij, de waarheid en zijn verkiezingsbeloften te kunnen omgaan als een collega-premier van hem, die we in Nederland goed kennen. En al net zo vaardig in het aan de macht komen én blijven.
‘So Do I File An Expenses Claim For My Flights Or Can You Just Reimburse Me In Cash?’ Rutte Asks Pedro Sanchez During Spain Visit pic.twitter.com/ErSyi0C82f
— Le Chou News (@LeChouNews) March 31, 2022
Afgelopen mei won de rechtse oppositie overtuigend de regionale verkiezingen. Zozeer dat de socialistische premier Sánchez besloot de algemene verkiezingen van december naar voren te halen. “Waarom?”, vroeg men zich af. Een nieuw pak slaag lag immers voor de hand. Peilers voorspelden een meerderheid voor een coalitie van de Partido Popular (PP) met de conservatieve populisten van Vox; of zelfs een absolute meerderheid voor de PP alleen.
Geen absolute meerderheid
Geen van beide grote partijen heeft afgelopen zondag echter de absolute meerderheid behaald. Niet op eigen kracht, noch met hun “natuurlijke” bondgenoten. PP-Vox komt dichtbij met 170 van de benodigde 176 zetels. Op links komen PSOE en de ultralinkse partij Sumar niet verder dan 153. De komende tijd zullen onderhandelingen moeten uitwijzen wie over de eigen flank een meerderheid weet te smeden. Het is mogelijk dat geen van beiden daarin slaagt en er in december opnieuw verkiezingen moeten worden gehouden. Toch lijkt het er nu op dat een vernieuwd monsterverbond van premier Sánchez de meeste kans maakt.
De PP van voorman Alberto Feijóo is weliswaar de grootste partij geworden, maar blijkt kansloos voor de beslissende steun van een meerderheid in het parlement. De hoop op de enig denkbare centrumrechtse coalitie is daags na de verkiezingen de grond in geboord met een ondubbelzinnig “Nee” van de regionaal-nationalistische Baskisch Nationalistische Partij (PNV).
De PSOE van Sánchez is niet meer de grootste partij, maar de ideologische slangenmens Sánchez is de enige van wie verwacht kan worden dat hij zich in alle bochten kan wringen om een Frankenstein 2.0 te vormen van het samenraapsel van ultralinkse tot openlijk anti-Spaanse onafhankelijkheidspartijen uit Baskenland en Catalonië.
Catalaanse onafhankelijkheidspartij Junts
Sánchez’ gok heeft dus gewerkt, maar hij moet nog een formidabele horde nemen. De sleutel tot een meerderheid heeft de Catalaanse onafhankelijkheidspartij Junts per Catalunya in handen. Junts voorman Carles Puigdemont is na het illegale referendum van 2017 naar België gevlucht voor de Spaanse justitie. Zijn medeverdachten van andere Catalaans separatistische politieke partijen werden vervolgd en veroordeeld wegens het misbruiken van overheidsfondsen (voor het uitvoeren van het illegale referendum), en, met het uitroepen van de onafhankelijkheid van Catalonië, voor de poging tot illegale eenzijdige afscheiding van Spanje. Hen werd in ruil voor steun voor de socialistische premier Sánchez inmiddels gratie verleend en het misdrijf “afscheiding” is uit het wetboek van strafrecht geschrapt.
A fugitive criminal escaped from #Spanish🇪🇦 Justice six years ago (#Puigdemont @JuntsXCat) is the one to determine whether Socialist @sanchezcastejon (@PSOE) will repeat as President or not… The public immorality and indecency of it are absolutely intollerable!@eucopresident pic.twitter.com/9fasXiFidD
— JoelzoCalvo Sotelo (@lechuzeta) July 25, 2023
Na het tellen van de nagekomen stemmen die in het buitenland zijn uitgebracht is de definitieve uitslag vastgesteld. De stand is nu PSOE 121 – PP 137. Hiermee is Sánchez volledig afhankelijk geworden van de zeven Catalaanse separatisten van Puigdemont in het Congres van Afgevaardigden om een investituur-stemming te winnen. Zij kunnen dus nog meer van hem eisen. Omgekeerd heeft het centrumrechtse blok (zolang Puigdemont zijn poot stijf houdt) één zetel meer dan het links-separatistische blok. Die relatieve meerderheid kan doorslaggevend zijn bij de verkiezing van de Parlementsvoorzitter, een invloedrijke positie. Ook zou deze situatie zelfs kunnen leiden tot een blokkade die uitmondt in herhaalde verkiezingen in december.
Puigdemonts eisen
Het ligt voor de hand dat Puigdemont dus minstens zal eisen (én krijgen) dat de vervolging jegens hem wordt gestaakt. En er zullen nog twee eisen op tafel liggen. Ten eerste zal hij nog meer autonomie willen voor Catalonië. (Spanje is een federaal land en de autonome regio’s zoals Catalonië hebben meer autonomie dan bijvoorbeeld een Duits Bundesland.) Al jaren dromen Catalaanse nationalisten ervan dat ze in Barcelona al het belastinggeld dat wordt geïnd in het rijke Catalonië zelf mogen houden en uitgeven. Maar vooral zal Puigdemont een volksraadpleging in Catalonië willen, deze keer mét instemming van Madrid. Inzet van de onderhandelingen zal zijn welke vorm die raadpleging krijgt en welke vraag (of vragen) er wordt voorgelegd. Het liefst zullen de separatisten letterlijk de vraag willen opnemen of Catalonië zelfstandig moet worden, maar dat zal zelfs de raspragmaticus Sánchez te ver gaan. Welke formule er komt is afwachten, maar het lijkt ondenkbaar dat Puigdemonts partij Junts Sánchez zal steunen zonder een dergelijke afspraak in het pakket.
Verlies van Vox
Gezien de uitslag van de regionale verkiezingen in mei en de peilingen kan men zich afvragen: wat is er gebeurd? Waarom moet de oppositie, die in mei nog zo’n eclatante zege binnenhaalde, nu genoegen nemen met een Pyrrusoverwinning?
Er zijn een paar redenen voor deze verkiezingsuitslag. Ten eerste is daar het verlies van Vox. Zij moesten 19 van de 52 zetels inleveren, terwijl Vox juist uitstekende resultaten had behaald in de regionale verkiezingen in mei. Dit is gedeeltelijk het gevolg van het feit dat Vox-kiezers uit mei nu PP hebben gestemd om de centrumrechtse kandidaat Feijóo te steunen tégen Sánchez. Dit is niet uitzonderlijk. Dat effect kennen we ook in Nederland. Rutte en de VVD maken daar al jaren dankbaar gebruik van.
Linkse wrok tegen Franco
Daarnaast zijn er twee effecten die wel typisch zijn voor Spanje. Mede door de links-revanchistische politiek van Sánchez de afgelopen jaren, wordt in Spanje het vuurtje onder de herinnering aan de burgeroorlog van 1936-1939 warm gehouden. Het politieke succes van modern Spanje is te danken aan de stilzwijgende afspraak bij de vestiging van de democratie in 1978 tussen de voormalige vijanden om de verdeeldheid van de broedertwist te laten rusten. Sánchez heeft de afgelopen jaren echter op meerdere manieren linkse wrok jegens Franco gebruikt om het (centrum)rechtse deel van de bevolking af te schilderen als fascisten, en Vox in het bijzonder. Een linkse voorganger van hem associeerde al eens in een verkiezingscampagne de centrumrechtse PP met een bloeddorstige Dobermann (zo een die je in films naast een Duitse nazi-kampbewaker ziet lopen). In dezelfde zin heeft Sánchez, met schaamteloze hulp van de meerderheid van de media en de staatsomroep, een entree van Vox in de regering gelijkgesteld aan de terugkeer naar de donkere dagen van de Franco-dictatuur.
Vals frame over Vox
Inhoudelijk is dit laatste onzin. Vox is Spaans conservatief, met opvattingen over onder andere abortus en euthanasie waar in Nederland waarschijnlijk weinig steun voor te vinden zou zijn. Maar de partij is democratisch en vreedzaam. Dat vonden in ieder geval nog ruim drie miljoen Spanjaarden. Toch heeft die demonisering zo goed gewerkt, dat de PP ervoor koos, mede verleid door peilingen waarin ze zelfs de absolute meerderheid leken te kunnen halen, zich maximaal te distantiëren van Vox als potentiële juniorpartner in een toekomstige coalitie.
En daarin ligt de verklaring van de, in tegenstelling tot de gunstige peilingen, tegenvallende winst van de PP. Eerst heeft de PP het valse frame over Vox bevestigd. Vervolgens is de PP er niet in geslaagd de gematigde kiezer ervan te overtuigen dat een stem op de PP die partij zo groot kon maken dat ze zónder Vox zouden kunnen regeren. Met averechts effect. Midden-kiezers hebben voor de zekerheid toch maar op premier Sánchez gestemd.
Autonomie
En ten derde is daar de bijzondere omstandigheid dat in twee regio’s van Spanje de normale politieke krachtsverhoudingen niet gelden. Centrumrechts (want sterk gekant tegen separatisme) is relatief klein in Baskenland en Catalonië, vergeleken met de rest van het land. De goede resultaten in mei werden geboekt in regionale verkiezingen waar Catalonië en Baskenland niet aan meededen. Deze keer echter wel. De kiezers in Catalonië en andere regio’s die hun autonomie willen beschermen tegen Vox’ centraliserende plannen hebben daarom tactisch op Sánchez gestemd ten koste van de separatisten. Dat heeft hem behoorlijk wat zetels opgeleverd.
Spaans kiesstelsel
Het is nog te vroeg om harde conclusies over Spanjes nabije politieke toekomst te trekken. Deze uitslag lijkt wel te bevestigen dat het heel moeilijk wordt voor centrumrechts om in Spanje aan de macht te komen. In de regio’s waar geen afscheidingsbewegingen actief zijn hebben centrumrechtse partijen nog normale steun en kansen. In Catalonië en Baskenland zijn die echter klein tot nihil. Door het kiesstelsel dat grote landelijke partijen en regionaal geconcentreerde partijen bevoordeelt, is de invloed van Catalonië en Baskenland op de samenstelling van het parlement disproportioneel. Voor een zetel van Vox, een kleinere partij die nationaal actief is, zijn bijna twee keer zoveel stemmen nodig als voor een zetel van het in Catalonië geconcentreerde Junts, of van Bildu, de kleine, in de Baskische regio geconcentreerde, politieke arm van de voormalige Baskische terreurbeweging ETA.
Es acojonante que 20 millones de
Votos entre los dos bloques estén condicionados por 1.2 millones de votos de los partidos indepes pic.twitter.com/by2SqwzI1s— JaviZone 🚀 (@JavierSanz) July 23, 2023
Fragiele regering
Er is een centrumrechtse meerderheid in de Senaat, en vele regio’s hebben een PP- of PP-Vox regering, dus Sánchez zal als hij erin slaagt zijn links-separatistische alliantie te herhalen zijn binnenlandse beleid niet zonder slag of stoot kunnen doordrukken. Dat kan ook een voortijdig einde van zo’n sowieso fragiele regering betekenen.
Op buitenlands en Europees vlak vallen weinig veranderingen te verwachten in de progressieve Spaanse koers. Of de historisch ongekend innige banden die Mark Rutte en Sigrid Kaag in de EU hadden aangehaald met de regering-Sánchez ook voortgezet gaan worden na 22 november zal van de Nederlandse kiezer afhangen.
Over de auteur
Recent gepubliceerd
EU30 juli 2023Waarom Spanje geen rechtse regering krijgt
Media10 juli 2021Aanslag op Peter R. de Vries wordt gespind als aanval op persvrijheid
EU4 juli 2021Wat betreft de EU en immigratie zijn de verkeerde afslagen genomen
Politiek Nederland13 maart 2021Kritiek Omtzigt op de “Haagse Kliek”: hoe nu verder?
De regering van alle Europese landen zit in Brussel, is uiterst links en weinig democratisch! Nexit pls.
Het kwaad komt uit Brussel daar wordt de toon gezet.
Links heeft overal belangrijke posten gekaapt al vanaf de jaren 70 en hun invloed op het publiek is groot want het werd een hersenspoeling voor tientallenjaren en het werkt door als een soort geheugen. Links is goed en rechts is slecht en door de associaties met bloedige verledens door links te misbruiken voor een verkeerde beeld. U wilt toch geen oorlog, u wilt toch geen onrecht dus stemt u links. De simpele kiezer gelooft dat en kiest uiteindelijk voor sprookjes. Daarom moet het eerst goed misgaan voordat het beter wordt. Wie niet gelooft moet het eerst doorstaan.
De mars door de instituties is voltooid. De hippy’s / marxisten zijn aan de macht. De democratie is nu een gevaar voor de machthebbers.
Links bouwde op terwijl de rest sliep. Niemand kon tegen de vrijheid blijheid tactiek zijn, toch? Dan was je tegen jezelf. En nu geradicaliseerd gaan zij weer een stap verder om hun macht te vergroten en via groene plannen de vrijheid inperken. U wilt toch de aarde niet vernietigen?
Pff, weer links en rechts. De marsorders komen ergens anders vanaf en worden uitgevoerd door zowel de poppetjes van rechts als deze van links; dit in vrijwel alle westerse landen. Het links en rechts gekakel is louter voor de bühne zodat de ietwat onnozele kiezer de illusie heeft dat er een keuze is. Er is geen keuze, het systeem is stuk en de poppetjes vervangen heeft dan ook weinig zin.
Het illegale referendum van 2017, dat is toch een term die je even goed tot je moet laten doordringen. 92% van de Catalanen heeft voor onafhankelijkheid gestemd, maar het mag niet. Tot zover democratie volgens de definitie: het volk regeert. Of misschien: het volk kiest? Er wordt bar weinig gekozen en nog veel minder bestuurd.
Maar goed, ik begrijp dat onafhankelijksheidsreferenda niet langer verboden zijn in Spanje, dus dat belooft het een en ander. Ik kan me herinneren uit de tijd dat ik in Barcelona woonde dat de onafhankelijkheid nogal ondoordacht was. Blijven we in de euro? in de EU? Komen er grensposten? Niemand wist het. Eerst onafhankelijk en daarna zien we wel verder. Ik krijg de indruk dat het bij andere onafhankelijkheidsbewegingen in bv Schotland en Italië niet veel verschilt.
Persoonlijk ben ik een groot voorstander van decentralisatie, dus van mij mogen Andalusië, Baskenland en Catalonië zich loswrikken van het centrale gezag in Madrid. Daarmee nemen de kansen voor Vox en PP in de meer conservatieve delen van Spanje alleen maar toe. Catalonië is overwegend erg links dus ze zullen zich wel zelf in de voeten schieten, zoals dat nu in Californië gebeurt. Maar goed, dat leren ze dan maar.
Dank voor je reactie, Youp. Het klopt echter niet dat 92% van de Catalanen vóór zou hebben gestemd. 90,18 procent van de DEELNEMERS heeft Ja gestemd. Er zijn echter van de 5,3 miljoen kiezers maar 2,3 miljoen komen opdagen. Dus minder dan de helft van de kiezers. Dat was vooral omdat meer dan de helft van de Catalaanse kiezers dit, volgens de wet illegale, referendum niet wilde steunen door eraan deel te nemen.
Ja, maar dat is bij elke verkiezing zo. Alleen de stemmen worden geteld van de mensen die komen opdagen. De opkomst voor Europese verkiezingen ligt vaak ruim onder de 50%, vergelijkbaar met het Catalaanse referendum waar 43% is komen opdagen. En dat terwijl het merendeel van onze wetten in Brussel gemaakt worden waarmee het eigenlijk de belangrijkste verkiezingen zijn.
https://www.parlement.com/id/vhx1b38yhhwz/opkomst_europese_verkiezingen_in
Is hier ook een probleem. Want juist de arbeiders, praktisch geschoolden, door de roverheid in de steek gelatenen etc., gaan totaal ontgoocheld gewoon helemaal niet meer stemmen.
De progressieven allemaal wel, én nog met machtigingen, dus tel maar uit de ‘winst’.
Dat móet veranderen.
Ga stemmen.