Filosofische dilemma’s: vrijheid versus veiligheid
De auteur Boudewijn van Houten (1939) houdt met zijn roman Mijn Heilstaat (2015) het Westen een spiegel voor. Een onvrije, maar veilige en stabiele staat tegenover de vrije, onveilige en instabiele democratie.
Het verhaal
De heilstaat, het hertogdom Transvilië (voorbij het vileine), is een staat die meer voldoet aan het ancien regime dan aan de moderne democratie. Het is een standenmaatschappij, de mensen verdienen niet veel en zelfs zij die dat wel doen, verdienen niet veel meer. De overheid treedt op tegen verwildering van de zeden en stemmen is voorbehouden voor mannen van 30 tot 60 jaar. En toch, toch zijn de mensen daar in hun onvrijheid gelukkig.
De EU en de VS staan op het punt om het land aan te vallen, zogenaamd om de democratie te bevorderen maar eigenlijk vanwege hun goudvoorraad. Daarom wordt een journalist, samen met zijn fotograaf, naar het land gestuurd voor een reportage. Daar worden ze opgewacht door de Luitenant-Kolonel van de Inlichtingendienst Comaniciu. Via hem, en enkele andere kopstukken (een professor en de hertog zelf) leert de journalist het hertogdom kennen en wordt de westerse lezer een spiegel voorgehouden op talloze gebieden: politiek, gender, gelijkheid, economie, kunst, onderwijs.
Vrijheid versus veiligheid
Onder die gebieden ligt één centraal conflict: vrijheid en veiligheid.
“Alles zit in elk mens. Ook een verlangen naar vrijheid. Maar ook een verlangen naar leiding, verlangen naar geleid worden. Wij mikken meer op dit laatste verlangen.”
Veiligheid en continuïteit staan centraal, overal waar vrijheid dat verstoort, is het rechtvaardig deze te beperken.
Het Westen daarentegen richt zich juist op vrijheid en daarmee ook op de bijbehorende discontinuïteit en hysterie. Vrijheid en continuïteit zijn niet mogelijk, volgens de leiders van Transvilië. Dat is al een interessante vraag en voor nu, waarin de discontinuïteit steeds meer vorm lijkt te krijgen, ook een belangrijke vraag.
Maar een meer urgente vraag, ook vanwege de roep om meer veiligheid in het westen na de aanslagen in Parijs, is natuurlijk in hoeverre de vrijheid beperkt mag worden voor de veiligheid. Alles in Transvilië is gericht op het behouden van de veiligheid en de continuïteit, zowel intern (een sterk politieapparaat) als extern (gesloten grenzen). Daarenboven hebben de bewoners weinig problemen met de staatsvorm. Het Westen denkt alleen dat ze er problemen mee hebben:
“Dat miste ik ook altijd in jullie visie op de moslims en de overige mensen uit andere culturen: jullie denken dat die lijden onder hetgeen waar jullie onder zouden lijden. Dat is een kapitale denkfout, lijkt me.”
Geluk
De Transviliërs zijn volkomen gelukkig in hun leven van veiligheid en continuïteit, zelfs wanneer dat betekent dat ze niet de vrijheid hebben om de films te kijken die ze willen kijken, om tomaten naar de hertog te gooien of om waarlijk deel te nemen aan de politiek.
In het Westen is vrijheid als het hoogste goed verklaard, met een destabiliserende democratie, een cultureel verval en een media-hysterie als consequentie. Toch durft niemand vragen te stellen bij de waarde van de democratie. Want dat is een gegeven van waaruit al het politieke, sociale en culturele leven vertrekt.
Onopgelost dilemma
Van Houten toont zich een moedig schrijver om die staatsvorm te bevragen en het dilemma blijft onopgelost: hoe verhouden veiligheid en continuïteit zich tot elkaar, hoe verhouden vrijheid en discontinuïteit tot elkaar en hoe verhouden veiligheid en vrijheid zich tot elkaar?
Tot slot, als bonus, een citaat van Thomas Mann dat in enkele zinnen de kern van Mijn Heilstaat weergeeft:
“Ik wil de monarchie, ik wil een hartstochtelijke onafhankelijke regering, want alleen zij biedt bescherming voor vrijheid in de intellectuele en economische sfeer (…) Ik wil dit parlement en partijgebeuren, die met hun politiek het hele leven van de natie zullen verzuren, niet (…) Ik wil geen politiek. Ik wil competentie, orde en beschaafdheid.”
Over de auteur
- Masterstudent filosofie en theologie
Precies, de mentaliteit met vooral een bepaalde groep “de elite” die bepaalde en eigen belangen boven die van andere en het algemeen lees burger-belang, stellen. Zolang deze groep aan de touwtjes blijft trekken en regeren zal er nooit van een echte oprechte democratie gesproken kunnen worden.
Helemaal mee eens.
Het is bijna niet te beschrijven, hoe on-democratisch, schadelijk en onrechtvaardig,
de minachting van de elites voor de gewone mensen is ………
Wij vrijheid offert voor veiligheid is beide niet waard.
Interessant artikel.
Volgens mij zit het probleem niet in de democratie.
Het probleem zit in de mentaliteit van iedereen.
De quote van Thomas Mann is veelzeggend.