Een SPD-Bondskanselier wil meer EU en minder begrotingsdiscipline

Titelfoto: SPD-leider Olaf Scholz door Dirk Vorderstrasse, gepubliceerd onder CC BY 2.0.

Zondag 26 september gaat Duitsland naar de stembus. De verkiezingsuitslag van de komende verkiezingen is in hoge mate bepalend voor de richting die de Europese Unie in zal slaan. De SPD en de Grünen zijn in tegenstelling tot de CDU vóór een transferunie en een eigen EU-begroting. Een regering onder een SPD-Bondskanselier zal zich niet willen houden aan de strakke begrotingsregels van het Stabiliteits- en Groeipact. Een analyse door Johannes Vervloed.

🔊 Beluister dit artikel

Dat zou een nieuwe, bijna onomkeerbare stap richting een federale Europese Unie zijn. Wint de CDU, dan zal het waarschijnlijk zo’n vaart niet lopen en kunnen de lidstaten op financieel en belastinggebied hun soevereiniteit behouden.

#EU
Uitkomst Duitse verkiezingen zal belangrijke rol spelen bij het grote vraagstuk in de EU, wel of geen schuldenunie, een transferunie van Noord naar Zuid.
Speelt ook in Nederland. VVD is tegen een schulden-/transferunie, D66 is vóór.#zwaluwenberg https://t.co/Dl8QDhlSMG

— Johannes Vervloed (@Diplo_JV) September 18, 2021

Relatie Duitsland – Nederland

In de Nederlandse media is de aandacht voor de Duitse verkiezingen minimaal. Waar talkshows en nieuwsrubrieken vorig jaar vol stonden met de ins en outs van de Amerikaanse presidentsverkiezingen, komt het ‘feest van de democratie’ in Duitsland er in ons land bekaaid af. Ten onrechte, want het gaat ook om de vraag wie Angela Merkel straks als Bondskanselier opvolgt. In het Duitse systeem bepaalt een meerderheid van de Bondsdag wie de Bondskanselier wordt. Armin Laschet van de christendemocratische CDU en Olaf Scholz van de sociaaldemocratische SPD zijn volgens recente peilingen de twee belangrijkste kandidaten voor de opvolging van Merkel.

BUNDESTAGSWAHL | Sonntagsfrage INSA/BILD am Sonntag

SPD: 26%
Union: 21% (+1)
GRÜNE: 15%
FDP: 12% (-1)
AfD: 11%
LINKE: 6%
Sonstige: 9%

Änderungen zur letzten Umfrage vom 11. September 2021

Verlauf: https://t.co/hsxgiA6QD4#btw #btw21 pic.twitter.com/DVolVDei5V

— Deutschland Wählt (@Wahlen_DE) September 18, 2021

Grote buur

Niet alleen economisch – als Duitsland niest wordt Nederland verkouden – zijn wij afhankelijk van onze grote buur, maar ook politiek. Duitsland bepaalt in grote mate de marges van de Nederlandse buitenlandse politiek. Dat geldt voor de relatie met Rusland (wel of geen Nordstream 2 gasleiding), de relatie met China (wel of geen Europees – Chinees investeringsverdrag) en de relatie met de VS (de mate van ‘strategische autonomie’ van de Europese Unie).

Bovendien spelen de persoonlijke verhoudingen een rol in de relatie tussen Duitsland en Nederland. Met Merkel heeft Rutte een goede band, wat bij diverse gelegenheden leidde tot gezamenlijk optreden, waarbij het Nederlandse belang gediend werd.

Na tien jaar politiek bondgenootschap zijn Rutte en Merkel nog laatste keer samen op stap https://t.co/Xyld7iVUi4

— NOS (@NOS) September 9, 2021

Ook met Merkels opvolger als politiek leider van de CDU Armin Laschet is dat het geval. De premier van Nordrhein-Westfalen kent Nederland goed, drinkt wel eens een biertje net over de grens in Maastricht en spreekt zelfs onze taal een beetje. Noordrijn-Westfalen en Nederland kennen ook een nauwe samenwerking op diverse gebieden. De andere twee kandidaten in de race voor het ambt van Bondskanselier, Annalena Baerbock (Grünen) en Scholz, hebben minder op met Nederland. Als burgemeester van de havenstad Hamburg (concurrerend met Rotterdam) was Scholz zelfs regelmatig in conflict met ons land.

Wel of geen transferunie

Los van de persoonlijke relaties is er een bijzonder onderwerp dat zijn stempel zal drukken op de toekomstige Duits-Nederlandse relatie: het standpunt van de nieuwe Bondsregering over de koers van EU. Moet de EU wel of geen begrotings- en transferunie worden? Voor Nederland een cruciale, ja zelfs existentiële vraag. Nederland kan tegensputteren, maar een verkiezingsoverwinning van de SPD kan grote gevolgen hebben.

Als Duitsland onder Bondskanselier Scholz meegaat met de Franse droom om van de EU een begrotingsunie met een eigen economisch en financieel beleid – inclusief EU-belastingen – te maken, zal het voor Nederland vrijwel onmogelijk zijn om tegenwicht te bieden. Meegaan met de nieuwe Duitse koers of kiezen voor een Nexit zijn dan nog de enige twee opties die voor Nederland overblijven. Een opt-out kan nog worden geprobeerd, maar maakt weinig kans van slagen.

Macron zal de begrotingsunie, zijn federale wensdroom, tijdens het Franse voorzitterschap van de EU in 2022 met groots vertoon lanceren. Met een Macron gunstig gezinde Duitse Bondskanselier aan zijn zijde zullen Nederland en de andere ‘zuinige’ lidstaten hoogstwaarschijnlijk het nakijken hebben.

Winst SPD

Dat scenario zou zich wel eens kunnen voltrekken als de SPD met partijleider Olaf Scholz de Duitse verkiezingen wint. In de verkiezingsdebatten tussen Laschet, Baerbock en Scholz liet laatstgenoemde er weinig twijfel over bestaan dat hij bij winst een coalitie zal vormen met de Groenen en de FDP, de liberale partij. Dus niet met de CDU/CSU-combinatie. Ook in Duitsland zijn twee partijen vanwege de versplintering van het politieke landschap niet genoeg voor een parlementaire meerderheid. In tegenstelling tot Laschet, wiens CDU hecht aan een conservatieve begrotingspolitiek – de hyperinflatie van de Weimar-republiek is men bij de christendemocraten nog niet vergeten – zal Scholz zijn sociaaldemocratische hart laten spreken en ruimhartiger zijn jegens de zuidelijke lidstaten van de EU. Solidariteit gaat bij hem boven soliditeit.

Schot voor de boeg

De Noordelijke lidstaten zijn bevreesd voor dit scenario. In een gezamenlijk opgesteld paper pleiten Nederland en zeven andere lidstaten voor het handhaven van de strakke begrotingsregels van het Stabiliteits- en Groeipact, dat bedoeld is om de overbestedingsdrift van de zuidelijke lidstaten te beteugelen. Het was, naast een onafhankelijke Europese Centrale Bank in Frankfurt, de voorwaarde die Bondskanselier Kohl indertijd aan Mitterand stelde om de Deutschmark op te geven en in te ruilen voor de euro.

#EU
Frankrijk wil de begrotingsregels, Stabiliteits en Groei Pact, versoepelen. De ‘Hanze liga’ (NL,DE,AT,FI,CZ,SK,SE,DK,EE,LV,LT) houdt echter vast aan prudent begrotingsbeleid en terugdringen veel te hoog opgelopen schuldposities in diverse lidstaten. https://t.co/YOBTE152RC

— Johannes Vervloed (@Diplo_JV) June 18, 2021

Versoepeling

De verwachting is dat Macron een versoepeling van de begrotingsregels voor de lidstaten – niet langer maximaal 3% begrotingskort en 60% staatsschuld – zal willen gebruiken om herverkozen te worden. Hij denkt daarmee zowel binnenlands als bij de Zuid-Europese lidstaten, in het bijzonder Italië, goede sier te kunnen maken. Versoepeling betekent dat allerlei verkiezingsbeloften kunnen worden ingewilligd en er niet hoeft te worden bezuinigd. Dat is zowel voor Frankrijk zelf als voor het met hoge schulden opzadelde Italië een prettig vooruitzicht. In het bijzonder, omdat de daarmee ontstane overheidstekorten door de Noordelijke lidstaten, waaronder Nederland, via de ingevoerde begrotings- en transferunie worden aangevuld.

Nieuwe as

Dat laatste is een tweede angst van de ‘zuinige acht’. Met een zwakke Duitse Bondskanselier – want zo wordt Scholz gezien – zou de beslissingsmacht in de Europese Unie wel eens kunnen verschuiven van de Frans-Duitse naar de Frans-Italiaanse as. Het duo Macron-Draghi lijkt zich daar al op voor te bereiden, gezien de recente vriendschapsouvertures van beide kanten. Dat is opmerkelijk, omdat nog niet zo lang geleden de spanning tussen beide landen te snijden was.

Frankrijk en Italië hebben elkaar nu echter (hard) nodig. Macron wil de Franse hegemoniale droom realiseren. Italië is één van de grootste supporters van het Franse voorstel om een Europese Defensie Unie op te richten (uiteraard onder Franse leiding). Draghi heeft op zijn beurt een transferunie nodig om te voorkomen dat zijn land failliet gaat bij een oplopende inflatie en renteverhoging

Formatie

Het Scholz-scenario zou een belangrijke rol moeten spelen in de formatiebesprekingen tussen de VVD, CDA en D66. Want Kaag wil evenals Macron en Scholz toewerken naar een begrotingsunie, Rutte en Hoekstra willen dat niet. Temidden van alle gezelligheid zullen in de Zwaluwenberg ook harde noten moeten worden gekraakt en dit is er één van. Sterker nog, de vraag “wel of geen transferunie” zou wel eens de splijtzwam kunnen worden voor de vorming van het beoogde minderheidskabinet.

Over de auteur

Johannes Vervloed

Politicoloog en oud-diplomaat

Recent gepubliceerd

Archief

• Politiek Nederland2023.03.16De kiezer heeft gesproken. En nu?
• Politiek Nederland2023.02.01Zoekt Rutte IV na PS-verkiezingen hulp bij links of bij centrumrechts?
• Politiek Internationaal2023.01.14Groot risico van escalatie oorlog in Oekraïne
• EU2023.01.06Beïnvloedt tijdelijk EU-voorzitter Zweden de koers van de unie?