Catalaanse verkiezingsuitslag bezorgt Spaanse regering hoofdpijn

Titelfoto: Catalaanse verkiezingen door Fotomoviemento, gepubliceerd onder CC BY-NC-ND 2.0.

Op 14 februari werden in Catalonië verkiezingen gehouden. Vroeger dan verwacht en midden in coronatijd. Er was een historisch lage opkomst. De voorstanders van het ideaal van zelfbeschikking verwierven een meerderheid. Premier Sanchez moet een balanceerkunstje gaan uitvoeren. Welk compromis verzint hij voor Catalonië? Het is een hoofdpijndossier, vindt George van Bergen.

🔊 Beluister dit artikel

Midden in de coronapandemie werden in Catalonië op 14 februari verkiezingen gehouden voor het regionale parlement. Die zijn belangrijk omdat Spanje een sterk gefederaliseerd land is, waarin de regioregeringen veel zeggenschap hebben. Zo is de Catalaanse regioregering onder meer verantwoordelijk voor gezondheidszorg, politie, justitie, onderwijs, cultuur en media, en een belangrijk deel van de belastinginning in Catalonië.

Deze verkiezingen kwamen eerder dan verwacht, omdat de Catalaanse regiopresident Torra (de opvolger van de naar België gevluchte partijleider Puigdemont) van de partij JxCat – een partij die voorstander is van Catalaanse onafhankelijkheid – zijn ambt moest neerleggen. Hij had vanuit zijn positie bij de vorige verkiezingen in 2017 de onafhankelijkheidsbeweging voorgetrokken ten nadele van hun tegenstanders.

Uitstel voorkomen

Vanwege de pandemie was nog geprobeerd de verkiezingen uit te stellen, maar daar is uiteindelijk geen toestemming voor gegeven. Boze tongen beweren dat de autoriteit die de doorgang gelastte, dat deed onder druk van de in Madrid regerende socialistische partij PSOE, die verwachtte een goed resultaat te kunnen boeken.

Die inschatting van de socialisten bleek correct. De PSC, de Catalaanse afdeling van de PSOE, heeft de verkiezingen gewonnen en werd de grootste partij met een stijging van 17 naar 33 zetels en met het meeste aantal stemmen, 23%. De Spaanse premier Sanchez denkt dat dat komt door de aantrekkingskracht van zijn Catalaanse kandidaat, Salvador Illa. Illa was Sanchez’ minister van Volksgezondheid en geniet in Spanje dezelfde bekendheid, zowel positief als negatief, als Hugo de Jonge in Nederland vanwege de coronacrisis.

1⃣ PSC: 33
2⃣ ERC: 33
3⃣ Junts: 32
4⃣ Vox: 11
5⃣ CUP: 9
6⃣ En Comú Podem: 8
7⃣ Ciudadanos: 6
8⃣ PP: 3
9⃣ PDeCAT: 0

Este es el resultado de las #Elecciones14F en Catalunya con el 98% escrutado https://t.co/MfoGgWbjv9 pic.twitter.com/Y21aTx01HM

— elDiario.es (@eldiarioes) February 14, 2021

Separatisten

ERC, een linkse Catalaans-nationalistische partij die naar onafhankelijkheid streeft werd tweede qua stemmen, maar met evenveel zetels. De derde plek wordt bezet door JxCat, sociaaleconomisch meer centrumrechts, maar nog wat radicaler dan ERC. Wat hen betreft scheidt Catalonië zich eenzijdig af, terwijl ERC nog wel een vergelijk over een referendum met Madrid wil.

Samen met de kleinere maar zeer radicale Catalaans-nationalistische CUP en ECP, de Catalaanse tak van de communistische junior-partner van de socialisten in de Spaanse regering Podemos, hebben voor het eerst de voorstanders van het idee van Catalaanse zelfbeschikking niet alleen een meerderheid in het parlement in Barcelona, maar ook van uitgebrachte stemmen: 55%.

The three main parties in favor of Catalonian independence won more than 50 percent of the popular vote in Spain’s elections this weekend, increasing the chances of a new secession referendum. https://t.co/gWLFqfFjb9

— POLITICOEurope (@POLITICOEurope) February 15, 2021

Lage opkomst

Hierbij moet wel worden aangetekend dat de opkomst historisch laag was, 53,42% vergeleken met december 2017, toen nog 79,09% deelnam. Veel kiezers zullen toch uit vrees voor het virus zijn thuisgebleven. Dat heeft natuurlijk de partijen bevoordeeld met de meest gemotiveerde kiezers. Waren dat in 2017 nog degenen die hun afwijzing kenbaar wilden maken van de poging in oktober van dat jaar om eenzijdig de onafhankelijkheid uit te roepen, nu bleven die zogenaamde ‘constitutionalistische’ kiezers meer thuis en profiteerden de separatisten. Hun achterban komt in Catalonië sowieso sterker op bij de ‘eigen’ regionale verkiezingen dan de Catalanen, die zich ook Spanjaard voelen.

Houdgreep

ERC, dat de Spaanse regering steunt met haar zetels in het parlement in Madrid, zal met JxCat een regering vormen, met steun in een of andere vorm van CUP en/of ECP, om de eis voor een ook vanuit Madrid goedgekeurd afscheidingsreferendum opnieuw met kracht op tafel te leggen. De communisten van Podemos hebben al vaker aangegeven daarvoor te voelen. De PSOE van premier Sanchez voert een balanceerkunstje uit. Als hij teveel toegeeft aan zijn partners van ERC kost hem dat stemmen in de rest van Spanje, maar hij is voor het overleven van zijn regering afhankelijk van ERC in het parlement in Madrid. Beiden hebben elkaar dus in een houdgreep en zullen de komende maanden, na de formatie in Barcelona, daarover gaan onderhandelen.

Tegenstanders

Aan de kant van de tegenstanders van een Catalaanse afscheiding is het beeld aanzienlijk minder rooskleurig. Ciudadanos (Burgers, of kortweg Cs), de liberale partij die bij de vorige Catalaanse verkiezingen de grootste werd met 36 zetels van de 135, dankzij hun harde afwijzing van de afscheiding, is gedecimeerd. Hun kiezers zijn duidelijk zwaar teleurgesteld in de zwabberkoers van de partij. In Madrid heeft Cs een ambivalente houding jegens de regering Sanchez. Zijn ouvertures naar de Catalaanse separatisten vallen slecht bij de achterban van Cs in Catalonië, maar de partij voert geen harde oppositie.

De centrumrechtse PP, die het toch altijd al moeilijk heeft in Catalonië, heeft een bedroevend slecht resultaat geboekt. Zij is met maar drie zetels zo klein, dat ze zonder hulp van een andere partij niet eens genoeg zetels hebben om als een onafhankelijke fractie te worden erkend. Een nederlaag die gevolgen zal hebben voor de nationale leiding van de PP, die nog steeds in het defensief zit door recente onthullingen over corruptie in de partij ten tijde van ex-premier Rajoy.

Vox

De PP en Cs hebben dus verloren aan enerzijds PSC, die weliswaar tegen onafhankelijkheid is maar wel bereid tot een dialoog over een compromis. En anderzijds aan Vox, die de Catalaanse afscheiding keihard afwijst. De winst van PSC zal ook minstens zo veel te danken zijn aan de gematigde kiezer die teleurgesteld was in Cs als aan de goed overkomende Illa.

Vox, de conservatief-populistische partij, die door tegenstanders steevast wordt uitgemaakt voor ‘extreem-rechts’, of zelfs ‘fascistisch’, is ironisch genoeg onder leiding van de halfzwarte Ignacio Garriga (zijn moeder komt uit Guinea Equatorial), met elf zetels het parlement binnengekomen. Daarmee zijn zij nu groter dan hun twee constitutionalistische rivalen Cs en PP samen.

If you look at who came second, you can see Vox polled well in some working class areas, which previously voted for Cs. https://t.co/pSahK9Ol4y

— C.S. Blennerhassett (@CSBlenner) February 15, 2021

Messen worden geslepen

Het is duidelijk dat de Catalaanse kiezers, die bang zijn voor het dreigende compromis dat premier Sanchez in een of andere vorm lijkt te gaan faciliteren, hun stem liever aan Vox gaven dan aan de meer gematigde alternatieven. Dat de PP als grootste oppositiepartij in Madrid onlangs hard heeft gebroken met Vox om zich als meer gematigd te profileren heeft daar mogelijk zelfs aan bijgedragen. Ook de, zoals gezegd lage, opkomst zal betekenen dat wel de fanatiekere kiezer van Vox is gaan stemmen, maar de wat minder betrokken kiezer van PP en Cs minder.

Nu Vox in Barcelona bijna vier keer zo groot is als de PP is de vernedering voor de PP compleet en stijgt de vrees dat Vox in de toekomst het leiderschap van de rechtse oppositie van de PP kan overnemen. De partijbaronnen slijpen de messen en oppositieleider Casado zal snel iets moeten verzinnen om zijn positie te verzekeren. Hij heeft een kleine twee jaar voor de volgende, belangrijke, regionale verkiezingen: die in Andalusië.

Compromis wordt lastig

Het is moeilijk te bedenken waar een compromis tussen de Spaanse regering en de Catalaanse uit kan bestaan. Catalonië heeft, zoals aangegeven, materieel al bijna volledig zelfbestuur, dus inhoudelijk zijn er nauwelijks nog competenties te bedenken die Madrid kan overdragen aan Barcelona. Temeer niet daar de separatisten hebben aangegeven, eenmaal afgescheiden, lid te willen worden van de EU.

Formele onafhankelijkheid is onaanvaardbaar voor de rest van Spanje en, volgens een onderzoek van afgelopen december, voor nog steeds 51,3% van de Catalanen. Toch willen de separatisten een referendum om hun claim op het recht op zelfbeschikking te onderstrepen, maar dat lijkt daarom al een brug te ver voor Madrid. En de vraag is wat de Catalanen, behalve rust, Sanchez in ruil kunnen bieden. Misschien het premierschap van Catalonië voor zijn vriend Illa in een coalitie PSC-ERC-ECP, die de Madrileense samenwerking weerspiegelt?

Positie premier versterkt

De Catalaanse verkiezingswinst van de PSOE/PSC, mede door de tactiek van Sanchez, heeft in ieder geval de positie van de premier versterkt. Dat zal hem straks goed uitkomen bij het gevecht met zijn communistische partners van Podemos én de Catalaanse steun-gevers van ERC over de inzet van de EU herstelfonds-gelden. Makkelijk zal het in ieder geval niet zijn.

Het ziet er dan ook naar uit dat Catalonië nog een tijd een hoofdpijndossier zal blijven voor de inwoner van het Spaanse Catshuis. Ook voor premier Sanchez, ook al heeft hij zich wel erg flexibel getoond qua beloftes en principes, en kan zelfs onze premier Rutte nog wel wat van hem leren over opportunistisch draaien.

Wat Rutte als eerste les kan meenemen, is dat je ondanks de coronacrisis als zittende macht verkiezingen beter niet kunt uitstellen. Daar kunnen we in Nederland tenminste blij mee zijn.