Democratie of wat er voor door gaat

Titelfoto: Debat Tweede Kamer – Screenshot door redactie OpinieZ van YouTube-video, kanaal KamerGeheimen

In Nederland heerst een breed geloof dat we een uiterst democratisch land zijn dat als voorbeeld voor de wereld kan dienen. De dagelijkse praktijk geeft weinig steun aan die mooie gedachte. Nederland is vooral een particratie die de zelfstandig denkende burger als bedreiging ziet. Tijd voor directe democratie.

Nederland is een politiek zeer verdeeld land dat slechts geregeerd kan worden door middel van politieke coalities. Politieke partijen gaan opgewekt de verkiezingen in met hun verkiezingsprogramma’s. De kiezer wordt geacht die te lezen en op basis daarvan zijn keuze te maken. Commerciële clubs die allerhande zogenaamde kieswijzers produceren, voeden de fictie dat wat in die programma’s staat van enig belang is. Dat is het niet. Hoe komt dat?

Opportunisme

Na verkiezingen is meestal het eerste dat opvalt dat de politieke versnippering weer een beetje groter is geworden dan in de vorige ronde. Om een regering te vormen, zijn dan ook iedere keer meer partijen nodig. Coalitiebesprekingen zijn dan ook onvermijdelijk met alle gevolgen van dien. Hier begint de politieke koehandel, waarbij een zeer beperkt aantal lieden de dienst uitmaakt. Persoonlijke voorkeuren en ambities krijgen ruim baan, en een nieuw oefening in verhullend taalgebruik gaat van start. Het verenigen van het onverenigbare is het doel, opportunisme het middel.

En zo kan het gebeuren dat allerlei ideeën die slechts in het programma van één politieke partij en bij geen van de andere partijen voorkwamen, opeens in een zogenaamd regeerakkoord belanden. Dat regeerakkoord wordt vervolgens heilig verklaard, want dat vormt de legitimatie voor de particratie om zo lang mogelijk op het politieke pluche te blijven zitten. Dat de kiezer in verbijstering achterblijft, omdat hij nooit van zijn leven gestemd heeft of überhaupt zou willen stemmen op allerlei zaken die in een regeerakkoord verkondigd worden, is in de Nederlandse versie van democratie volkomen bijzaak.

Democratie betekent kennelijk dat in de praktijk de burger geen enkele invloed heeft op de koers die Nederland in de komende jaren gaat varen

Zwarte gaten

Het regeerakkoord is dus op veel punten een verzameling voornemens die voor het merendeel van de burgers als een totale verrassing komt en waar ze desgevraagd ook helemaal geen voorstanders van zouden zijn. De enige reden waarom het de samenleving toch door de strot gewrongen wordt, is de krampachtige poging van de heersende machten om de benodigde 76 stemmen in de Tweede Kamer te krijgen en zo lang mogelijk te houden. Doorgaans is dan ook het wantrouwen in een nieuwe regering al hoog opgetast voordat zij zelfs maar geïnstalleerd is.

Democratie betekent kennelijk dat in de praktijk de burger geen enkele invloed heeft op de koers die Nederland in de komende jaren gaat varen. Hij stemt op een partij en de rest is te vergelijken met de theorie van zwarte gaten: enige vorm van communicatie met de buitenwereld bestaat niet.

Checks and balances

Hoe heeft dat zo ver kunnen komen? Die vraag stellen is niet onbelangrijk, want het begrip politieke partij komt in de Grondwet helemaal niet voor. In de Grondwet is slechts sprake van een representatieve democratie door individueel gekozenen. Zij worden geacht de mening van de kiezer te verkondigen en kunnen daar ook persoonlijk op aangesproken worden. Een dergelijke opvatting over democratie heeft dan ook alle voordelen van checks and balances die voor de goede werking van elk gecompliceerd sociaal systeem een absolute noodzaak zijn. Bij de particratie zoals die helaas gegroeid is, ontbreekt een terugkoppelingsmechanisme volkomen. De partij bepaalt, en een gekozen volksvertegenwoordiger die zich onvoldoende inschikkelijk betoont, wordt zonder pardon uit de partij gezet.

De huidige politieke partijen zijn verworden tot baantjesmachines voor hun leden

Ons kent ons

Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Dat is eenvoudig te begrijpen. De huidige politieke partijen zijn verworden tot baantjesmachines voor hun leden. Alle partijen samen hebben in totaal minder dan 300.000 leden. Voor de kartelpartijen geldt voor 2017: VVD 26497, CDA 48775, D66 26285, PvdA 46172. Uit dit totaal van minder dan 150.000 leden worden vrijwel alle maatschappelijk functies (burgemeesters, leden van commissies, functies in de financiële wereld, pensioenfondsen, en noem maar op) vervuld.

De leden van vrijwel alle andere partijen worden zorgvuldig buitenspel gezet of worden af en toe met een troostprijsje afgescheept. Dat dergelijk nepotisme niet leidt tot de beste mensen op maatschappelijk belangrijke posities is daarmee statistisch evident. Zo is een vrijwel onaantastbaar ons-kent-ons bolwerk opgebouwd waar de burger totaal geen invloed op heeft. Dat is ook precies de bedoeling.

Schaamlap

Natuurlijk voelen ook de partijen van het kartel zelf wel dat het hele systeem stinkt. Daartoe is het concept van het referendum als schaamlap naar voren geschoven. Omdat een bindend referendum een brug te ver was, werd als station halverwege het raadgevend referendum op de rails gezet. Bij het introduceren van deze wet werd bovendien uitgegaan van de onjuist gebleken gedachte dat de barrière dermate hoog was, dat een dergelijk referendum een uitzondering zou blijven.

Sinds de invoering van de Wet raadgevend referendum heeft de regering inmiddels drie referenda verloren

Sinds de invoering van de Wet raadgevend referendum heeft de regering inmiddels drie referenda verloren, en het volgende debacle over de wet orgaandonatie is in aantocht. Door de onmogelijke bochten waarin opeenvolgende regeringen zich wrongen om dergelijke uitslagen van de rails te manoeuvreren, is het wantrouwen in deze regeringen enorm toegenomen. Dat dient uiteraard de belangen van het kartel niet. Het bindend referendum zal er niet komen en zelfs het raadgevend referendum moet afgeschaft. Zwaktebod der zwakteboden.

Directe democratie

Nederland zou gebaat zijn met veel meer directe democratie. Juist in een land waar de politieke tegenstellingen erg groot zijn, zouden correctiemogelijkheden op beslissingen die niet in de eerste plaats de belangen van de burger dienen, maar die slechts een coalitie in stand houden, een belangrijk instrument moeten zijn. In landen als Zwitserland werkt bijvoorbeeld het bindend referendum erg goed. De regering daar beseft dat, om referenda te winnen, men met grote regelmaat verantwoording aan de burger schuldig is en iets uit te leggen heeft.

Zo zou echte democratie ook in Nederland kunnen en moeten werken.

@infocadl2015

Over de auteur

Kees de Lange

Prof. Dr. C.A. (Kees) de Lange studeerde wis-, natuur- en sterrenkunde aan de UvA en promoveerde in de Theoretische Chemie in Bristol, UK. Hij is emeritus hoogleraar fysische chemie en chemische fysica aan zowel de UvA als de VU. Zijn research betreft atmosferische chemie en fysica, en magnetische resonantie, alsmede het ontwikkelen van complexe fysische modellen. Zijn onderzoek is vastgelegd in enige honderden publicaties. Hij is tot op de huidige dag actief in wetenschappelijk onderzoek. In de periode 2011-2015 was hij als een van de zeer weinige bèta’s lid van de Eerste Kamer.

Recent gepubliceerd

Archief

• Economie5 augustus 2020Het is de hoogste tijd voor kernenergie
• Economie26 januari 2020De EU is op jacht naar uw geld (2)
• Economie22 januari 2020De EU is op jacht naar uw geld (1)
• Media12 januari 2020Een nieuwe omroep, een nieuw geluid