EU heeft geen industriepolitiek nodig, maar kapitaalmarktunie

Foto: Public domain

De Europese economie bevindt zich in zwaar weer, dus worden er plannen bedacht om de economische bedrijvigheid een stevige impuls te geven. Von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, zoekt de oplossing in meer overheidsbemoeienis: industriepolitiek, staatssteun en subsidies. Maar deze aanpak heeft nog nooit gewerkt. Veel zinniger is het voltooien van de interne Europese markt met een kapitaalmarktunie, schrijft oud-diplomaat Johannes Vervloed. 

🔊 Beluister dit artikel

Niet alleen in Nederland, maar in de hele Europese Unie is het kwakkelen geblazen. De economie stagneert of krimpt zelfs hier en daar. De oplossing die door PvdA/GL in Nederland en door Von der Leyen in de EU wordt bepleit is industriepolitiek, staatssteun en subsidies.

Vergeten zijn het RSV-debacle en de vergeefse pogingen de textiel- en schoenindustrie te behouden. Industriepolitiek leidt slechts tot het verlengen van de levensduur van economische sectoren, die gedoemd zijn te verdwijnen of het subsidiëren van zogenaamd kansrijke sectoren, die achteraf niet concurrerend blijken te zijn. In beide gevallen gaat de overheid zonder verstand van zaken op de stoel van de ondernemer zitten.

Vervolmaking interne markt

Beter is het wegnemen van beletselen voor een florerende markteconomie. Anders gezegd: voor de vervolmaking van de interne markt in de EU. Harmoniseer wet- en regelgeving. Vermijd dat elke lidstaat er voor het bedrijfsleven op het gebied van faillissement, belasting en toezicht eigen wetgeving op nahoudt. Creëer met andere woorden een EU-kapitaalmarkt, opdat investeringen met het aantrekken van privaat kapitaal kunnen worden gefinancierd. Dan is staatssteun, dan zijn subsidies, dan is industriepolitiek helemaal niet nodig. Kijk naar de VS waar Big Tech en firma’s als Tesla groot werden zonder een cent overheidssteun, door uitsluitend kapitaal aan te trekken via de beurs, via de kapitaalmarkt.

Cash-strapped EU governments reiterate their call for a Capital Market Union, with new discussions planned for April, but whether reluctant member states like Germany will be able to step over their objections remains uncertain. https://t.co/XbTMCpb0NK

— EUobserver (@euobs) March 22, 2024

Samenlevingsmodel

Er waait een verkeerde wind in Den Haag en Brussel. De samenleving is niet maakbaar. Alles via de overheid regelen is een illusie. Dat werkt niet. Een economie kan slechts floreren in een samenleving met een vrije ondernemingsgewijze productie, waarbij de overheid zorgt voor een goede infrastructuur, optreedt als marktmeester als garantie voor een gelijk speelveld en beletselen (regeldruk) voor een succesvolle economie zo veel mogelijk wegneemt.

Dat wil niet zeggen dat we in Nederland en de EU het Amerikaanse model volledig over moeten nemen. De VS kent een keiharde opstelling met winnaars én verliezers. Degenen die in de competitieve markteconomie niet mee kunnen komen worden grotendeels aan hun lot overgelaten. Berucht zijn de wachtrijen voor de gaarkeukens, de rondtrekkende zwervers met hun hele hebben en houden op een karretje. In de grote steden bepalen zij zelfs het straatbeeld.

Dat hebben wij gelukkig niet in Europa, wij hebben een sociale markteconomie. Wij hebben sociale voorzieningen, hebben het Rijnlands model – ik schreef er een column over – en niemand wordt volledig aan zijn of haar lot overgelaten.

Industriepolitiek

Maar om de sociale voorzieningen te kunnen financieren dienen er wel belastinginkomsten te zijn, belasting die afkomstig is van het bedrijfsleven dat winst maakt en het salaris van de mensen die daar werken. Simpel gezegd: zonder een florerend bedrijfsleven geen belastinginkomsten en dientengevolge geen sociale voorzieningen.

Op een andere manier de samenleving inrichten is niet bepaald succesvol gebleken. Een staatsgeleide economie werkt niet. Dat heeft de geschiedenis wel bewezen en zien we nog steeds gedemonstreerd in Cuba, Venezuela en tot voor kort Argentinië. China – zult u wellicht zeggen – is toch ook een staatsgeleide economie. Wel, dat is maar voor een deel waar. De Chinese staatsbedrijven lijden zonder uitzondering verlies. Die verliezen worden gecompenseerd met belastinginkomsten uit (zeer succesvolle) private ondernemingen als autofabrikant BYD, telecommunicatiegigant Huawei, technologiebedrijf Tencent en houdstermaatschappij AliBaba.

RSV

Maar ook dichter bij huis is gebleken dat een staatsgeleide economie, met als kenmerk een rigoureuze industriepolitiek, niet werkt. Industriepolitiek was populair in de tachtiger jaren, maar leidde ondanks de injectie van honderden miljoenen overheidsgeld niet tot de redding van RSV en Fokker. RSV heeft de schatkist in totaal 2,25 miljard gekost en Fokker 1,6 miljard (in guldens).

Begin deze eeuw probeerde de overheid met industriepolitiek ‘winnaars’ te creëren, maar ook dat werkte niet. In Frankrijk waren het de pôles de compétitivité en in Nederland het topsectorenbeleid. Beide stierven een stille dood – niemand praatte er na verloop van tijd meer over – omdat het beleid niet bepaald succesvol was. Want de overheid kon niet voorspellen welke clusters/sectoren succesvol zouden zijn. En ook het bedrijfsleven onderling kwam daar niet uit. Het samenwerken in clusters en het daarmee opgeven van een belangrijk deel van je speelruimte als ondernemer bleek een brug te ver. In a nutshell, industriepolitiek werkt niet.

Concurrentiekracht EU

De Brusselse inzet van de huidige Europese Commissie onder leiding van Von der Leyen is overigens niet onomstreden. Zij probeert haar ideeën door te drukken met behulp van voormalig ECB- en Italiëpresident Mario Draghi, die binnenkort met een op haar verzoek gemaakt rapport over industriepolitiek komt. Zogenaamd om de EU concurrerender te maken. Er moeten fabrieken die chips en batterijen maken worden gecreëerd. Het is in haar ogen een tegenzet, een EU-reactie op de Inflation Reduction Act van Biden, die subsidies uitdeelt aan firma’s die in de VS investeren in digitale en (zogenaamde) ‘groene’ economische bedrijvigheid.

Biden is hiermee afgeweken van het traditionele Amerikaanse vrije-markt-model, waarin de meest succesvolle firma’s op eigen kracht en met financiering via de kapitaalmarkt boven komen drijven, zonder steun van de overheid.

Verenigd Koninkrijk

Daar moeten wij in Europa ook naar toe. Het Verenigd Koninkrijk – dat in tegenstelling tot de gemeenplaatsen uit Brussel na hun Brexit succesvol opereert op economisch gebied – geeft het voorbeeld. Met de City in Londen bezit het VK een financieel centrum waarmee het Britse bedrijfsleven toegang heeft tot financiering van zijn bedrijfsinvesteringen. In de EU en in de rest van Europa kunnen wij daar een voorbeeld aan nemen.

Nederland

Nederland is als handelsland altijd voorstander geweest van de vervolmaking van de interne markt. Doorbraken op dat gebied werden vooral tijdens de Nederlandse voorzitterschappen van de EU behaald en in de tijd dat Frits Bolkestein Eurocommissaris was. Van zijn hand zijn de Dienstenrichtlijn, waarbij diensten onder het regime van de interne markt gingen vallen en de als Bolkesteinmaatregel bekend staande Verordening, waarmee het grensoverschrijdende betalingsverkeer binnen het eurogebied werd vereenvoudigd en goedkoper gemaakt voor consument en handel.
Een kapitaalmarktunie zou de interne markt vervolmaken.

Daarover is een rapport gemaakt door het IPE (Instituut voor Publieke Economie). Het rapport (van 29 januari 2024) kwam tot stand als uitvloeisel van de motie Slootweg (CDA) en Grinwis (CU) in de Tweede Kamer.

Liberale geluid

Maar ook elders in de EU is er de roep om een kapitaalmarktunie als beter alternatief voor de door Von der Leyen gepromote industriepolitiek en staatssteun aan ‘groene’ en digitale bedrijven. Deze tegengeluiden komen vooral vanuit de liberale hoek. Zo pleit de Duitse FDP-minister van financiën Lindner al geruime tijd voor een kapitaalmarktunie.

Ursula von der Leyen bedreigt de concurrentie­kracht in de EU. https://t.co/3qlyAX4eu8

— Johannes Vervloed (@Diplo_JV) April 3, 2024

Macron zit ook op die lijn. De Europese Autoriteit voor effecten en markten ESMA is immers in Parijs gevestigd. Ter gelegenheid van het tienjarige bestaan van Euronext (grootste aandelenmarkt in de EU) pleitte Macron voor een kapitaalmarktunie.

Schoorvoetend lijkt Lindners baas Bondskanselier Scholz ook in die richting te denken. Scholz ziet in dat zijn land – dat momenteel een substantieel begrotingstekort kent – geen geld heeft om op grote schaal staatssteun te verschaffen, terwijl de Duitse industrie het moeilijk heeft met het wegvallen van het (relatief) goedkope Russische aardgas en de kostenverhogingen vanwege de Energiewende. Een EU-industriepolitiek wil hij niet – Duitsland verzet zich traditioneel tegen het overhevelen van bevoegdheden naar de Europese Commissie – en een kapitaalmarkt is een alternatief voor kostbare (en ineffectieve) staatssteun. Hoewel het onderwerp op Frans-Duits initiatief op de afgelopen EU-top van 22 maart werd besproken is een snelle doorbraak op het kapitaalmarktdossier niet te verwachten.

Europese verkiezingen

In ‘Brussel’ staat aan de vooravond van de verkiezingen voor het Europees Parlement en de installatie daarna van een nieuwe Commissie zo goed als alles stil. Het zal voor een belangrijk deel van de (kleur van de) nieuwe Europese Commissie en het nieuwe Europese Parlement afhangen of de EU kiest voor industriepolitiek of voor vervolmaking van de interne markt met een kapitaalmarktunie. In juni, na de verkiezingen en vervolgens na de beslissing in de Europese Raad over de samenstelling van de nieuwe Commissie, kan de raison d’être van de Europese samenwerking, de interne markt, hopelijk worden voltooid en is de door Von der Leyen bepleite industriepolitiek van de baan.

Over de auteur

Johannes Vervloed

Politicoloog en oud-diplomaat

Recent gepubliceerd

Archief

• Politiek Internationaal12 mei 2024De politieke agenda van Trump 2.0
• Economie21 april 2024Bij de Europese Verkiezingen staan Italiaanse scenario’s op de agenda
• Economie7 april 2024EU heeft geen industriepolitiek nodig, maar kapitaalmarktunie
• Economie28 februari 2024Verkiezingen voor Europees Parlement werpen hun schaduw vooruit