De nuance is op sterven na dood
Toenemende polarisatie draait debat de nek om
Foto: 
Sinds enkele jaren neemt de polarisatie op nagenoeg alle onderwerpen alleen nog maar toe. Meningen worden aan de uiterste kanten opgestapeld, wat een gapende leegte in het midden veroorzaakt. De uiteendrijving van standpunten leidt tot een gebrek aan nuance in de retoriek van beide kanten constateert Robert Raupach.
Ik ben uiteraard niet de enige die de laatste jaren een gebrek aan nuance in het publieke debat constateert én mist. Gek genoeg is het een veelgehoorde vaststelling, die desondanks niet leidt tot een verbetering; of het nu gaat om politiek, verslaggeving in de media of andere maatschappelijke thema’s.
Publieke dialogen worden tegenwoordig alleen nog maar gedomineerd door uitersten, waarbij beide kanten het monopolie op de waarheid lijken te claimen. Nu begrijp ik als de beste dat een bold statement meer aandacht trekt dan een genuanceerd afgewogen verhaal. Maar door een dialoog enkel te voeren met boude uitspraken blijft daartussenin een vacuüm, waardoor juíst heel veel rationaliteit, subtiliteit en waarheidsvinding onbenut blijft.
Simplificering
Het gevolg daarvan is dat vaak ingewikkelde en veelzijdige kwesties te gemakkelijk worden vereenvoudigd tot een lekker klinkende oneliner met het resultaat dat dit alleen maar tot meer polarisatie leidt. Dingen zijn heden ten dage enkel nog goed óf kwaad; rechts óf links, deugend óf fascistisch en deze opsomming is nog veel langer te maken. Een gebrek aan nuance minimaliseert, bagatelliseert of ontkent de soms minimale verschillen daartussen en laat enkel nog de keuze tussen zwart óf wit. Grijstinten gaan verloren en we blijven achter met iets wat mij welhaast doet denken aan religie: een gesimplificeerd ‘je bent voor ons of tegen ons’-wereldbeeld.
"Hedendaagse heksenjacht". De Oekraïnecrisis versterkt de cancelcultuur. @InesvanBokhoven roept op te stoppen met het verketteren van "foute personen" en "foute meningen". https://t.co/T4Bnu98ZYC
— OpinieZ.com (@OpiniezMagazine) March 13, 2022
Framing
En wat doen de media? Die gaan naarstig op zoek naar iemand die precies het tegenovergestelde onlinert en laten dit een aantal minuten tegen elkaar roepen op het televisiescherm om daarna met het grootste gemak naar het volgende thema over te gaan. Misschien ook wel een makke van onze hedendaagse zogenaamd dynamische maatschappij. We nemen niet meer de tijd om naar elkaar te luisteren. Alles moet snel, sneller, snelst. We doen aan symptoombestrijding zonder de oorzaak weg te nemen. Sterker nog; verdeeldheid over een kwestie verergert de kwestie, verdeelt mensen in groepen en leidt de aandacht af van diepere lagen van de oorzaak.
We stellen niet meer de vraag achter de vraag. Want we moeten door, ofzo. Oh, en wat doen de door Rutger Bregman en Joris ‘Zevenvinker’ Luyendijk geïnspireerde journalisten? Ze framen één van de meningenvertolkers als goed en de andere als fout en gooien daardoor hun objectiviteit willens en wetens bij het grofvuil. Dag na dag, avond na avond wordt ons ingeprent waar je voor moét zijn en waartégen je moet zijn. De meesten mensen deugen tenslotte, nietwaar?
Betekenisinflatie
Ik heb al eens eerder opgemerkt dat bepaald woordgebruik inmiddels behoorlijk inflationair is geworden. Met het gemak waarmee met bijvoorbeeld de woorden racisme en facisme wordt gestrooid vergeten we de ware betekenis en historische context daarvan. In dat kader ontstaat een nieuwe gevaarlijke trend. Zodra één kant van de meningenfabriek geen argumenten meer heeft – wat vaak vrij snel het geval is – of men de dialoog dood wil slaan, volgen tegenwoordig de apocalyptische woorden: dit is een gevaar voor de democratie! Inmiddels zijn die woorden zodanig ontwaard dat ze te pas en te onpas worden gebruikt als een bijzin bij onenigheid.
Afrekencultuur
Het innemen van een genuanceerd standpunt wordt trouwens ook maar zelden beloond. Iemand die dat doet wordt doorgaans van alle kanten aangevallen. Het eens zijn met een déél van wat men zegt wordt als onvoldoende beschouwd, en er wordt vooral aandacht gevestigd op het deel waar men het niet mee eens is. Mensen houden van eenvoud en hekelen grijze gebieden blijkbaar. Nuance is het wapen van vrijdenkers en sceptici. Zelf zal ik nooit blindelings een persoon, partij of standpunt volgen of kritiekloos accepteren omdat het ‘populair’ is binnen mijn omgeving of de maatschappij. Ook al wordt me dat lang niet altijd in dank afgenomen. Als gezonde scepticus zal ik nooit stoppen met zaken na te vragen, kritisch te blijven – ook op de zaken waar ik een positieve emotie bij voel. Laten we om polarisatie tegen te gaan beginnen met het wennen aan het feit, dat we het oneens mogen zijn met elkaar en we elkaar niet dwangmatig moeten overtuigen van gelijk.
Alledaags
Het tegenover elkaar staan, of enkel accepteren van die ene juiste politiek correcte mening is alledaags geworden. Het meest recente voorbeeld is de Russisch-Oekraïense oorlog. Ik heb me recent niet populair gemaakt in mijn bubbel toen ik het praktische nut – hoe goedbedoeld ook – van het verlichten van gebouwen in de Oekraïense kleuren en het ophangen van soortgelijke vlaggen ter discussie stelde. Het lijkt wel alsof we opeens alle 140 miljoen Russen moeten haten, want zij zijn allemaal de ‘slechten’. Wij hier in het Westen moeten zij aan zij vechten met de Oekraïners. Maar vechten voor mensen die we niet kennen in een conflict betekent vechten tegen anderen die we evenmin niet kennen, maar die ook moeders hebben die hun zonen of mannen appjes of brieven sturen, in de hoop dat ze levend thuiskomen uit een oorlog die ze door Poetin zijn ingestuurd.
Media vertonen kuddegedrag rondom Oekraïne. Wereld wordt versimpeld tot een goede en een foute kant. Column van Maaike van Charante @Repelsteeltje21 #oekraine #poetin #msm https://t.co/FeQKTyjwsN
— OpinieZ.com (@OpiniezMagazine) February 27, 2022
Coronacrisis
Een ander heel recent voorbeeld is de coronacrisis, waarbij het land op een gegeven moment hoofdzakelijk verdeeld was in test- en vaccinatiefans enerzijds versus wappies anderzijds. Mensen die zich in het midden durfden te begeven, zoals intensivist Armand Girbes of Maurice de Hond, beiden met enorme bagage op basis van ervaring aan het bed óf met dataverwerking en -interpretatie, werden deels als een paria in de media behandeld of, zoals in het geval van de tweede, gewoon niet meer uitgenodigd. Want tja, ze brachten opeens feiten, redelijkheid, een andere afgewogen blik – noem het nuance – mee aan tafel. Saai.
En als laatste voorbeeld, en eigenlijk hét schoolvoorbeeld van polarisatie in de laatste jaren, haal ik graag nog eens de verkiezingsstrijd tussen Hillary Clinton en Donald Trump aan. Duidelijker had de teloorgang van de Amerikaanse politiek aan beide kanten niet aangetoond kunnen worden. Standpunten werden zo extreem neergezet en debatten zo plat en basisschool onwaardig gevoerd. Het opbouwen van twee zulke vijandige kampen in één van de grootste democratieën ter wereld was ongekend.
Pas op voor zwart wit
Bovengenoemde voorbeelden zijn aan weerskanten vaak extreem, onrealistisch en bij tijden onethisch. Daartussenin lijkt het een woestijn, een ideologische leegte. De nuance is verdwenen, het debat wordt bepaald door oneliners die voor waar worden aangenomen en de meeste gewone – ongeïnteresseerde? – burgers staan erbij en kijken ernaar. Het klapvee lijkt het allemaal wel welletjes te vinden.
Wanneer complexiteit, het veelkleurige spectrum van menselijk denken en beredeneerde dialoog moeten wijken voor ongelaagde eenvoud blijft er niets meer achter dan een leeg vel papier – zwart aan de ene kant, en wit aan de andere.
Over de auteur
- Deutsche Gründlichkeit vermengd met Nederlandse nuchterheid. Kritisch en altijd benieuwd naar de andere kant van de medaille.
Recent gepubliceerd
Klimaat en Milieu2023.04.13Ik houd van benzineauto’s, vlees en verre vakanties. Nou èn?
Politiek Nederland2023.02.26Weglopen, wegpesten en wegblijven
Linkse politiek2023.01.10Reclameverbod Noord-Holland beschouwt burger als dom, zielig en onmondig
Rechtsstaat2022.11.26Schijnheiligheid viert hoogtij in de kwestie Qatar
De overheid gaat al tientallen jaren zo te werk, maar het wordt wel steeds openlijker. Zwart/wit standpunten worden steeds ongenuanceerder, zelfs kleine afwijkingen van de regeringsstandpunten worden belachelijk gemaakt met het uitsluitings-jargon.
Tegelijkertijd hebben de politici het graag over ‘eigen verantwoordelijkheid’ en ‘redelijkheid’ en ‘begrip voor minderheidsstandpunten’ – maar in werkelijkheid alleen als dat hun eigen belangen dient.
Door het grote verschil tussen wat ze zeggen en wat ze in werkelijkheid doen, ontstaat er bij de meerderheid van de mensen een emotie die hen drijft tot blindelings nadoen en het uitschakelen van het eigen verstand. Het is een combinatie van de angst om alles te verliezen en het besef dat men niet beschikt over de middelen om te doorzien wat er nu eigenlijk gaande is en wat je daar misschien aan kunt doen.
Het grote plaatje is dat dit voorbereidingen zijn voor iets dat groter is dan corona of Oekraïne.
Ik denk niet dat ouders het hoeven te pikken als gendertheorie op basis scholen aan hun kinderen wordt opgedrongen. Daar valt niet over te praten.
En zo zijn er veel voorbeelden waarbij burgers zaken opgedrongen worden waar niet over te discussiëren valt door de andere partij.
Dus daar gaat je nuance. en ik kan je verzekeren dat dit verder gaat escaleren.
Je moet ook niet zoveel naar de televisie kijken Robert. Dat is heel slecht voor je.
Overheidspropaganda is trouwens van alle tijden en alle partijen. Met name in oorlogstijd. Na afloop schrijven de overwinnaars de geschiedenisboekjes en dan wordt het nog eens dunnetjes over gedaan want de verliezers komen er over het algemeen niet goed vanaf. Wat ook van alle tijden is zijn false flag operaties, dus uitgevoerd of uitgelokt door de overheid zelf, om het volk een oorlog in te rommelen of extreme wetgeving in te voeren. Verder is het altijd belangrijk om je tegenstanders als onmensen af te schilderen. Je hoeft maar wat oude propaganda posters te bekijken over Duitsers of joden, of herinneringen ophalen aan de Irak-oorlogsretoriek: weapons of mass destruction, gebombardeerde ziekenhuizen; of de vluchtelingenretoriek, die later geen vluchtelingen bleken te zijn noch uit Irak kwamen. Het is altijd hetzelfde. Wat dat betreft is er geen nieuws onder de zon. Wat wel nieuw is is dat we ons de laatste 20 jaar, dankzij het Internet, veel breder kunnen informeren. Ook dat steeds meer mensen de spelletjes doorzien. Je moet kortom heel wantrouwend zijn naar alle informatie die van of via de staat tot je komt. Het beste kun je in eerste instantie aannemen dat het gelogen is of, op zijn best, dat niet het hele verhaal verteld wordt. Vanzelfsprekend is dat precies de reden waarom ze het Internet willen reguleren, juist om de informatiestromen te controleren, zoals ze dat nu doen met de ‘kwaliteitsmedia’. Dus ja, je hebt helemaal gelijk. De berichtgeving is bijzonder binair. Maar daar is een duidelijke reden voor. Het doel is het bewerken van jouw en mijn gedachten.
Inderdaad Youp, de berichtgeving is bijzonder binair.
Het bewerken van andermans denken.
Wat een geweldig onderwerp en mooi uiteengezet door de auteur. Oorlog kent geen nuance en maakt alleen slachtoffers. Oorlog begin je juist als je elke gevoel voor nuance mist. Crisis zoals door corona veroorzaakt maakt meer ruimte voor nuance tussen de voor en tegenstanders van b.v. vaccinatie. Iedereen roept een mening en sommigen gaan er hard tegen in maar het is niet bepaald een voorbeeld van nuance en vooral democratische gedachte om die mensen te gaan arresteren. Door dat te doen kan juist twijfel ontstaan over de mening van de overheid in de trant van kijk, iemand heeft onze leugen ontdekt. Dit tekent de nerveuze stand van zaken in de huidige samenleving. De overheid heeft altijd gelijk en dat moet je slikken en mond houden. Vooral links is hierin dictatoriaal en voorziet elke tegenstander van kwalificaties zoals fascist of racist waarbij elke nuance ontbreekt want nuance is juist gevaarlijk omdat er veel waarheid kan bevatten. Boosheid daarover voel je in de reacties. Gezonde scepticisme is iets wat in deze samenleving ontbreekt want wie denkt toch nog na. Men slikt alle voor zoete koek. Klimaatverandering is onze grootste vijand. Punt! Geen vragen! Geen twijfel mogelijk! En inderdaad beste Robert, burgers staan erbij en kijken ernaar.
Het is een illusie om te denken dat er een debat IS. Alvorens een motie of voorstel de kamer bereikt is het tapijt in de wandelgangen al platgelopen, zijn alle partijleiders al akkoord en worden de laatste stemgerechtigde pluche-zitter eenzijdig geïnformeerd zodat de regering de uitkomst al heeft. Precies dit is het probleem. Er wordt een geanimeerd toneelstukje voor de bühne gegeven waarbij er af en toe een plaagstoot wordt uitgedeeld ten faveure van de publieke opinie, voor de toekomst, je weet immers nooit. Waarna de vakjes weer keurig rood worden gekleurd want hier geldt achterkamertjes-afspraak is afspraak.
“Ze dronken een glas, ze deden een plas en alles bleef zoals het was.”
Mee eens!
Robert,
Ik volg prima, wat je bedoelt te zeggen. Toch moeten we oppassen met het door elkaar husselen van begrippen.
Zwart en wit mag je niet één op één naast goed en kwaad zetten.
Tussen zwart en wit zit het gehele kleurengamma. Daarom bestaan licht of donker zwart en licht wit en donker wit ook niet, maar wel niet geheel zwart of geheel wit. Dat is dus de noodzakelijke nuance tussen beleving oftewel meningsvorming. Geheel mee eens dat die nuance in stand moet blijven. Dat onderschrijf ik volledig.
Maar waar of niet waar kun je niet nuanceren. Iets is waar of niet waar. Een halve waarheid is een hele leugen. Wel is mogelijk om niet volledig bekend te zijn met en dat betekent dus, dat je het niet weet, maar veronderstelt en daarmee gelijk staat aan een mening en valt onder een kleur.
De uitspraak, wie niet voor ons is, is tegen ons, deugt niet.
Deze is ontleent aan de Bijbel, waar God als schepper stelt: Wie niet voor Mij is, is tegen Mij.
Die waarheidsvinding is niet aan individuele mensen. Immers zij maken elk deel uit van het mensdom en zijn als zodanig altijd subjectief. Uiteraard is iedereen wel vrij om te beslissen, bij wie hij of zij wenst te behoren, maar dat valt buiten het begrip waarheid.
Juist het claimen van de Waarheid die je zelf bepaalt en daarmee elke afwijking veroordeelt, is de bron van elk conflict.