Film The Corporation: over psychopathie in het bedrijfsleven
Aanklacht tegen consumentisme nog steeds actueel
Foto: 
Als je het gedrag van grote bedrijven onder de loep neemt, wat zie je dan? De film The Corporation bracht dat decennia terug al in beeld en het is niet fraai. Alleen maar gaan voor de winst, antisociaal handelen, uitgebuite werknemers, gemanipuleerde consumenten, schade voor dier en milieu. Afwezigheid van schuldgevoel en geweten. De diagnose van de filmmakers luidde toen: het bedrijfsleven vertoont psychopathische trekken. Dat is alleen maar erger geworden, stelt Ines van Bokhoven.
Nu het zoetjesaan duidelijk wordt dat bedrijven, in onze tijd, meer macht hebben dan overheden, en overheden zelfs vaak in een wurggreep hebben met hun vaccincontracten en idiote klimaatdeals en -subsidies, en de haast onbegrensde en ondemocratische macht van Big Tech-bedrijven op het internet en sociale media meer dan merkbaar is, wijs ik u graag op een documentaire die ik jaren geleden zag. Het is een film van bijna 20 jaar oud, maar daarom niet minder relevant voor onze tijd: ik vind zelfs dat de significantie van die documentaire alleen maar is toegenomen.
The Corporation
Het gaat om de film The Corporation, die in 2003 door de Canadese Mark Achbar en Jennifer Abbott werd uitgebracht. Een documentaire, gebaseerd op het boek met dezelfde titel, die een belangrijke vraag stelt: als een bedrijf een rechtspersoon is, met wat voor personage hebben we dan te maken? Wat is de psychologische opmaak van het bedrijfsleven?
Antisociaal
Het antwoord is even griezelig als herkenbaar: het bedrijfsleven heeft de psychologische opmaak van een psychopaat – in de klinische betekenis van het woord. In de film wordt, in hoofdstukken, diagnose na diagnose gesteld om tot die conclusie te komen, en de makers nemen daarvoor het handelen van de werkelijk grote, vaak internationaal opererende bedrijven in de VS onder de loep. En daarbij ontdekken ze al direct dat Amerikaanse wetgeving bedrijven dwingt antisociaal te zijn: men is bij wet verplicht om het belang van het bedrijf voorop te stellen, en daarmee dat van de investeerders en aandeelhouders.
Kosten afwentelen
Om dat te kunnen waarmaken doen bedrijven aan externaliseren: het uitbesteden van zoveel mogelijk kosten en andere gevolgen van het zakendoen aan derde partijen, die niets met de zakelijke transactie te maken hebben. Dat kan neerkomen op het inschakelen van een extern bedrijf om kinderopvang binnen de organisatie te realiseren, maar ook het laten opdraaien van de samenleving voor de kosten van de vervuiling die men veroorzaakt, of het uitbesteden van arbeid aan ‘lagen lonen–landen’ om zo meer winst te kunnen maken.
Het is de schade van dat externaliseren, het afschuiven van alle lastige gevolgen van bedrijfsvoering op anderen, waarin het patroon van die psychopathie zichtbaar wordt. Want, zoals een ondernemer uitlegt in de film, het bedrijfsleven zal net zoveel externaliseren als het onwetende publiek bereid is toe te staan. Een ander vergelijkt het weer met een haai: zo’n beest kan het niet helpen dat-ie een killer is, dat is nu eenmaal zijn aard.
Desinteresse
De schade omvat een lange lijst met allemaal verschillende vormen: ontslagen, slechte werkomstandigheden, uitbuiting, beschadiging van onze leefomgeving, vergiftiging van water, lucht en aarde, dierenmishandeling in allerlei vormen zoals dierproeven, enfin, het is niet moeilijk naar onze wereld te kijken en die schade te zien. De uitbuiting van mensen is een goed voorbeeld van de eerste diagnose die de docu stelt: absolute desinteresse in de gevoelens van anderen.
Want het is niet uit te leggen dat een naaister – vaak een kind – in zo’n sweatshop in een Derde Wereldland maar 3 cent ontvangt voor een shirt dat Nike aan ons verkoopt voor $14.99. Of 74 cent voor een jasje van Liz Claiborne dat maar liefst $178 op moet brengen. Charles Kernaghan legt voor de camera uit dat deze arbeiders gemiddeld 0,3% ontvangen van de verkoopprijs van wat ze maken. En Nike bleek er in 2003 heel ver in te gaan: dat bedrijf betaalde in duizendsten van seconden, om nog zoveel mogelijk te kunnen beknibbelen op de lonen.
Uitbuiten
En het ergste: nadat fabrieken in zulke landen zijn neergestreken en een tijdje operationeel zijn, gaat de welvaart daar omhoog – en daarmee dus ook de looneisen. Waardoor een bedrijf als Nike de boel inpakt en op zoek gaat naar het volgende land met arbeiders die ze gemakkelijk kunnen uitbuiten. Diagnose twee is dan ook makkelijk: het onvermogen duurzame relaties aan te gaan.
Maar ook het bagatelliseren van de kankerepidemie, zoals de filosoof Noam Chomsky het in de docu noemt, die als gevolg van de biochemische en farmaceutische industrie de laatste decennia pittige vormen aanneemt, is een aanwijzing van het psychopathische gedrag van het bedrijfsleven.
Monsanto
Een ander goed voorbeeld is het middel Prosilac, een groeihormoon voor koeien dat door Monsanto is ontwikkeld, en dat zo giftig bleek dat de melk in de VS ermee vervuild was, omdat zoveel boeren het gebruikten – ‘om meer winst uit elke koe te halen’, zoals de reclame ijverig aanspoorde. Probleem was alleen dat er al een melkoverschot was destijds en niemand zat te wachten op nog meer productie, en daarnaast veroorzaakte het middel vreselijke aandoeningen in de koeien. Maakte niet uit: er werd veel geld mee verdiend. De diagnose dat men weinig verantwoordelijkheid voelt ten opzichte van het welzijn van mensen en dieren is niet moeilijk te stellen.
Intimidatie
De beheersing van de media is er ook zo eentje: toen journalisten voor een nieuwsprogramma van Fox News hier een onderzoek naar startten en er een stuk over schreven, bedoeld om te gebruiken in een uitzending, was de intimidatie door advocaten van Monsanto niet van de lucht. Er werd gedreigd met het terugtrekken van reclames, wat een grote bron van inkomsten voor die zender was, waardoor de journalisten weer werden bedreigd met ontslag als ze het stuk niet herschreven. Er volgden zelfs omkooppogingen in de richting van de journalisten.
Om een lang verhaal kort te maken: het onderwerp werd nooit uitgezonden en het publiek kreeg niet te horen hoe vergiftigd de melk was die ze dronken. Monsanto was ook het bedrijf dat ooit Agent Orange produceerde, het goedje waarmee Vietnam werd ontbladerd en waar heel veel mensen kanker van kregen. In de VS volgden daar rechtszaken over, en Monsanto schikte buiten de rechtszaal om voor een bedrag van 180 miljoen dollar – maar heeft nooit schuld bekend.
Afwezigheid schuldgevoel
Dat brengt ons bij alweer een diagnose: de afwezigheid van schuldgevoel en geweten. Het is pijnlijk om te zien hoe beurshandelaar Carlton Brown vertelt over 9-11: tuurlijk was het erg, legt hij uit, en was het een catastrofe – maar het eerste dat hij zich afvroeg nadat het gebeurde was of de prijs van goud erdoor door het dak zou gaan. En dat deed hij. Heel veel mensen zijn rijk geworden van die nachtmerrie. Je kijkt er met open mond naar, naar de luchtigheid waarmee hij dat vertelt.
Aan wetgeving houden bedrijven zich alleen als het goedkoper is dan de wet overtreden: zijn de winsten groter dan de boetes die de transactie tot gevolg heeft, dan zal men een simpele rekensom maken en de wetgeving laten voor wat zij is. Ook liegen en bedriegen is het bedrijfsleven niet vreemd – dat weten we allemaal wel. Maar men gaat daarin erg ver, vooral in het bedriegen: het is psychologische manipulatie van de consument geworden.
Nag Factor
Een psychologe zegt er in de film over: huidige marketing vergelijken met de marketing van vroeger is als een luchtpistool vergelijken met een smart bomb. Voorbeeld: heeft u enig idee wat The Nag Factor (de ‘zeurfactor’) is? Nou, reclamebedrijven weten dat prima: het is de term die wordt gebruikt voor een manier om kinderen te bereiken middels reclame.
Zo weet men dat reclames voor snoep en speelgoed het best vlak voor etenstijd moeten worden uitgezonden: de ouders zijn moe van een lange dag werken, staan in de keuken te koken en de kinderen zien op tv een reclame voor chocoladerepen of een Barbie. Al zeurend en zagend komen ze de keuken in: mag ik er ook eentje? Alsjeblieft? Geen ouder ter wereld die, moe en chagrijnig, op zo’n moment niet eens overstag gaat om van het gezeur af te zijn.
Perfecte consumenten
Vol trots vertelt de bedenkster van deze methode, Lucy Hughes, CEO van Initiative Media, het grootste reclamebedrijf ter wereld, over haar werk: het psychologisch trainen van kinderen om later perfecte consumenten te worden. Ze straalt er gewoon bij terwijl ze het uitlegt. Als haar gevraagd wordt of het ethisch verantwoord is wat ze doet, antwoordt ze: I don’t know. Het boeit haar duidelijk absoluut niet: ze is er goed in en wordt er rijk van. En da’s alles.
Een soortgelijk antwoord geeft Robert Keyes, destijds een CEO in Canada en voorzitter van de Council for International Business, als hij tijdens een bijeenkomst tussen bedrijven en mensen uit regeringen uit het raam neerkijkt op demonstranten die voor het gebouw staan: I’m inside and this is all outside, and that’s the way it is. En hij haalt er zijn schouders over op.
Waarschuwing
Twintig jaar na het uitkomen van deze film vind ik de waarschuwing die men ons ermee heeft willen geven relevanter dan ooit. Want, zoals toen werd gemeld: water, schone lucht en andere primaire zaken zijn inmiddels ook handelswaar geworden, zoals men in Bolivia heeft kunnen ervaren, waar men zelfs regenwater niet mocht opvangen om de hoge waterprijzen te ontlopen, want dat was ook bedrijfseigendom. Als we beseffen dat we inmiddels te maken hebben met bedrijven die rijker zijn dan sommige kleine landen, en beseffen hoe gewetenloos deze bedrijven te werk gaan, is het misschien toch eens tijd om wat kritischer te kijken naar ons eigen consumentisme.
Windmolens in de achtertuin? Om buitenlandse multinationals zoals Facebook een pleziertje te kunnen doen.
Werkelijk waanzin om deze datacenters toe te laten terwijl ze energie slurpen en ons niks opleveren. https://t.co/juouMSUCRL
— Lilian Marijnissen (@MarijnissenL) December 3, 2021
Dictatoriaal
Want vreemd genoeg zijn regeringen vaak meer bereid bedrijven te beschermen dan hun burgers. Bedrijven investeren dolgraag in landen die zuchten onder dictatoriaal bewind – dat heeft z’n volk en daarmee de arbeiders tenminste onder de duim. Laten we niet vergeten hoe bedrijven als IBM, Coca-Cola of General Motors mooi hebben verdiend aan de nazi’s met hun, soms zelfs speciaal aangepaste, producten, zoals Fanta voor de Duitse markt (Coca-Cola was verboden), of het ponskaartensysteem van IBM voor de concentratiekampen.
Onder Hitler en Mussolini namen de investeringen in Duitsland en Italië toe. Daar is sindsdien weinig aan veranderd: het is goed zakendoen met dictators en fascisten, blijkbaar. Er waren in de jaren ’30 van de vorige eeuw zelfs in sommige bedrijfskringen wilde plannen om president Roosevelt te vervangen door een dictator.
Hoopgevend
De documentaire duurt tweeëneenhalf uur: wat ik hier schrijf is maar een beknopte samenvatting. Ik raad iedereen aan de film te bekijken. Want wat men twintig jaar geleden al scherp zag, is in onze tijd inmiddels groteske vormen aan het aannemen, en democratisch is het allemaal niet. En daarbij is het hoopgevende deel het stuk over Bolivia, waarvan de bevolking in opstand kwam tegen de tirannieke bedrijven – en won. Want, zoals een van de organisatoren uitlegt: er zit ongelofelijk veel kracht in eenheid.
Onthoud dat.
Over de auteur
Recent gepubliceerd
Politiek Nederland2023.03.23En tóch hebben we gelijk, vindt de verliezende linkse elite
Media2023.03.04Hoe een verkiezingsdebat wordt ingepakt door de macht
Klimaat en Milieu2023.02.20Pakhuis De Zwijger en het immorele beraad over klimaat
Cultuur2023.02.09Over schurende kunst, linkse deugbrigades en dreigementen
Heb zelf jaren bij MSD gewerkt, een pharmagigant uit Amerika. Wat ik vreemd vond dat in het eerste jaar de slogan ‘get well’ onder het logo stond. Dat werd veranderd in, Inventing for life. Niet zo raar misschien, maar het klaagde bij me, omdat ik me daarna realiseerde dat een farmaceut niet gebaat is bij Get well, en dat zagen ze zelf natuurlijk ook in. Ik snap best dat een bedrijf winst moet maken, maar ethisch gezien zou het zo’n bedrijf toch sieren als ze streven naar minder winst en inderdaad mensen echt beter maken. Buiten het feit dat het lijkt alsof je bij de overheid rondloopt, waar ik ook gewerkt heb bij een gemeentehuis, je voelt gewoon dat het niet veel uitmaakt. Er zijn talloze onnodige banen, onnodige projecten en alles duurt oeverloos lang. Heb wel eens bij projectgroepen gezeten, 4 uur ingepland, en ik werd voor gek verklaard dat ik na een uur alweer aan de slag wilde omdat we klaar waren. We moesten ervan profiteren zeiden ze, heb dat gewoon nooit begrepen dat dat allemaal maar gewoon kan. Sindsdien is het voor mij duidelijk dat medicijnen duur zijn, niet omdat het moet, maar omdat het kan.
Zo ook de (Goede Doelen) die ze zelf in het leven roepen om bevolkingsgroepen van hun goede intenties te overtuigen en op termijn iedereen in onder te brengen ,uiteraard in de bestuursvorm van een stichting , you will own nothing and you will be happy
En weet je Walter de bestuurders van zo’n stichting zijn allemaal dikbetaalde personen van het Rutte Kartel.
En die schamen zich niet om declaraties in te dienen.
Het is de menselijke zucht naar status. Het is niet zo zeer het materialisme, het verkrijgen van rijkdom, want op dat niveau maakt een miljard meer of minder weinig meer uit. Met rijkdom verkrijg je status en daar gaat het om, want daarmee komt ook macht binnen het bereik.
Mensen met een lage status moeten luisteren naar mensen met een hogere status. Onze realiteit draait daar op.
Dat zit in ieder van ons, we willen ons beter voelen dan een ander, een duurdere auto, vakanties naar verre of exclusieve gebieden. Mijn auto gaat harder dan die van jou. Ik heb exclusievere kleding of een mooier huis. Via reclame worden we daarmee geïndoctrineerd.
Diezelfde drang zie je ook terug bij de CEO`s en het hoge management van die bedrijven. Helaas hebben zij enorme resources voor handen die dit gedrag verschrikkelijke consequenties geeft, die zij zelf ook niet overzien op dat niveau. Tja, als je honderden miljoenen per jaar verdient verval je al snel in een droomwereld die niets met de realiteit te maken heeft.
Je kunt de status voelen als je bijvoorbeeld alleen al de naam van het bedrijf noemt, zoals bijvoorbeeld, Shell of Philips, of bijvoorbeeld Nike.
Dat is dus wat die bedrijven nastreven, het maakt ze belangrijk. Denken ze.
Maar alles met die mensen die in die droomwereld leven, realiteit is (nu eenmaal) realiteit én hun realiteit is anders dan die van u!
Daar gaat u fout er is maar een realiteit
Mensen in een gefantaseerde realiteit (of tunnelvisie) zullen vroeg of laat met een echte realiteit geconfronteerd worden.
Daarom is het van belang dat u die realiteit ziet zoals hij werkelijk is, ook al heeft die realiteit geen prettig nieuws voor u.
Een voorbeeld van zo een realiteit is bijvoorbeeld het migratie probleem. Je kunt in een droomwereld leven waar migranten hard meewerken, geen criminaliteit is, huisvesting geen probleem is en alles koek en ei.
Totdat de realiteit je inhaalt en het probleem dan al zo uit de hand gelopen is dat je er niets meer aan kunt doen dan de ellende overzien.
En dan vraag je toch simpelweg om vrede met die migranten, zo, opgelost!
Zo leven we allemaal in onze eigen realiteit.
En in onze eigen ‘Vrede’!
Goede docu, kijken. En daarna de “update” van Catherine Austin Fitts (zoek een recente youtube). Het probleem met onbeperkte macht en geld is dat het een godscomplex ontwikkelt met alle gevolgen van dien.
Ik was zelf heel lang werkzaam bij één van de allergrootste corporations en moet zeggen dat de meeste mensen echt geen idee hebben hoe er wordt nagedacht over deze zaken.
Maar het echte probleem ligt diep in onze eigen psyche en de oplossing ligt daar ook.
Bedankt voor de aanbeveling naar de documentaire te kijken. Terecht om te wijzen op onethisch gedrag van bedrijven!
Eén opmerking: We moeten onszelf ook kritisch onderzoeken. Ik doel hierop: We hebben art. 36: het mededingingsrecht. We hebben echter eveneens de evolutietheorie: de sterkste wint.
Deze twee staan op gespannen voet met elkaar. Als we onszelf en onze jeugd decennia lang misleiden met de claim dat we hier bij toeval zijn en dat alleen de ‘best aangepasten’ overleven, dan moet je niet gek opkijken als bedrijven wegkomen met hoe ze zich misdragen.
Hebzucht is van alle tijden en komt in alle stelsels voor. Wie denkt dat dit de tijd is om de kapitalistische stelsel door een socialistische te vervangen om de hebzucht te doen verdwijnen heeft het behoorlijk
mis. In het kapitalistisch systeem worden de bedrijf eigenaars steeds rijker en in het socialistische de leiders. Gelijkheid bestaat niet, iedereen is anders en uniformiteit maakt de mens kapot. De Chinese grijsblauwe pakjes hebben het ook niet gehaald net als andere gelijkheidspogingen. Het moet niet eindigen in de socialistische instelling: Ik wil het zelf niet hebben maar ik wil niet dat de buurman het heeft. De hoop die de linkse leiders koesteren gaat niet in vervulling want zij worden door hun privileges vanzelf hebzuchtig. Het leven is geen sprookje maar harde realiteit. Een bepaalde politieke stelsel zou niet het sociaalgevoel in de weg moeten staan maar een winkelier koopt altijd liefst goedkoop in en verkoopt duur. Verkopers hebben geen ruggengraat maar een eurograat. De socialistische eenheidsprijzen redden het niet daar bedrijven aan kapot gaan tenzij de prijzen steeds verder opgeschroefd worden zonder ooit terug te vallen zonder dat het inkomen omhoog gaat. Bovendien gaan de verkopers elke klant als een te veel beschouwen daar zij geen extra winst aan maken terwijl de salaris doorgaat. Het kapitalisme heeft zijn nare kanten maar het socialisme maakt meer kapot dan je liefs is. Je moet het maar zelf meemaken.
Ik heb in vele bedrijven gewerkt en weet dus uit eigen ervaring dat bijna elk bedrijf wel probeert de belastingen te ontduiken of op een goedkope manier van personeel af te komen.
Maar ik weet ook dat ze daarmee in feite niets anders doen dan wat veel particulieren en veel staatsorganisaties ook doen op hun eigen manier.
De consument heeft zelf de keuze om de producten van bedrijven af te nemen of dat niet te doen. De consument wil het beste product tegen de laagste prijs – dan moet dat jurkje in Bangla Desh gemaakt worden.
Dat jurkje dat voor € 15 in de winkel ligt in Nederland, heeft ongeveer €1,50 gekost op het moment dat het in Bangla Desh in een container werd gelegd.
Als je dat kind of mevrouw in Bangla Desh een 3 x hoger uurloon wilt geven, realiseer je dan wel dat de winkelprijs van dat jurkje explodeert naar €50.
Overweeg verder dat de vrouwen in Bangla Desh gemiddeld 2,3 kind krijgen, dat 28 % van de bevolking jonger is dan 15 jaar, dat Bangla Desh ruim 3 miljoen studenten op universiteiten en hogescholen heeft. Er zijn dus heel veel mensen die wat willen verdienen en dat houdt de lonen laag.
Overweeg verder dat als wij in West-Europa door ons welvaartsniveau in staat zijn om import uit verre landen te betalen. Zonder onze hyperproductieve maatschappelijke ordening zou dat meisje of die vrouw in Bangla Desh niets te doen hebben of een andere baan moeten zoeken.
Als je echt alle productiviteit van bedrijven ‘sociaal’ wilt regelen, kijk dan nog eens naar hoe het in Sovjet-Unie ging, in de DDR en hoe het in Noord-Korea en Cuba nog steeds gaat. Er zijn echt wel meer oorzaken dan alleen maar sociale.
Hoe ziet dat 2,derde kind eruit?!
Waarom moet die prijs, bij een 3x hoger uurloon, ook met een factor 3 “exploderen”? Men kan ook met iets minder winst genoegen nemen, of de prijs met bijv. het hogere uurloon verhogen, lijkt me?
De toename wordt bepaald doordat elke tussenstap – transport, importeur, distributeur – een bepaald rendement over geïnvesteerd vermogen wil terugzien. Dat geïnvesteerd vermogen is meestal vermogen uit het land van bestemming. Zonder dat rendement heeft de hele actie geen zin.
De veronderstelling ‘genoegen nemen met iets minder winst’ klinkt leuk, maar is in de werkelijkheid niet haalbaar.
Die veronderstelling komt neer op het voorstel om uw spaarcenten of ingelegde pensioenpremie op 0 % rendement te zetten, zodat u geen rente ontvangt of ooit nog de pensioenuitkering geïndexeerd zal zien. Dat heeft waarschijnlijk ook niet echt uw voorkeur.
Na transport, import en distributie is er ook altijd nog 20 % BTW, want de overheid wil er ook aan meeverdienen. De BTW is tegenwoordig een grotere inkomstenbron voor de overheid dan de loonbelasting.
Elke euro waarmee de prijs van dat jurkje omhoog gaat voegt ook 20 cent toe voor de overheid.
Er wordt altijd gezegd dat de consument niets anders wil dan goedkoop, maar ik betwijfel of dat voor iedereen geldt. Kijk naar het succes van de bio-shirts van de Hema, naar bedrijven die op een lijst komen van kinderarbeid en daar gevoelig voor worden.. Nederlanders geven ook veel aan goede doelen.
Mijn ervaring is dat als een campagne voor betere lonen in de derde wereld wat langere tijd ondersteund wordt door politiek, en de media, het consumentengedrag vanzelf verandert. Er komen dan steeds meer mensen die liever fair trade kopen. Het punt is dat de politiek en de media hier nauwelijks of nooit initiatief in nemen en de schuld geven aan de consument.