Geldpersbeleid Europese Centrale Bank wakkert inflatie aan

Titelfoto: ECB-president Christine Lagarde, publicatie onder vermelding copyright Europese Unie.

Steeds verder rekt de Europese Centrale Bank haar mandaat op. Eerst om de financiële crisis te bestrijden en de euro te redden, vervolgens om de negatieve effecten van de Covid-pandemie te neutraliseren en thans om klimaatbeleid te voeren. Met het goedkoop-geld-beleid van de ECB wordt een zeepbel wordt gecreëerd, die kan barsten en tot stagflatie (hoge inflatie met stagnerende economische groei) kan leiden, stelt Johannes Vervloed.

Het inflatiespook is echter niet verdwenen. In de VS beloopt de inflatie al 5,39% en voor Duitsland voorspelt het Duitse bestuurslid van de ECB, Weidmann, eveneens een inflatie van 5%.

🔊 Beluister dit artikel

Mandaat

De onafhankelijkheid van de Europese Centrale Bank (ECB) is een groot goed. Het is de taak van de ECB in te grijpen als regeringen te veel schulden maken met inflatie als gevolg. De ECB moet in dat geval het maken van schulden duurder maken door de rente te verhogen. De inzet is prijsstabiliteit en dat vergt een stukje evenwichtskunst. Bij een inflatie van 2% of hoger moet de rente omhoog. Als het inflatiegevaar geweken is, kunnen de teugels weer worden gevierd en kan de rente weer naar beneden.

Wat er gebeurt als de inflatie de pan uit rijst, hebben we gezien in de Weimar Republiek, Duitsland, in de jaren tussen WOI en II: hyperinflatie. De koopkracht van de bevolking werd uitgehold met armoede als gevolg.

Onafhankelijkheid ECB

Om te voorkomen dat dit ooit nog een keer zou gebeuren, werd de onafhankelijkheid van de Centrale Bank na de Tweede Wereldoorlog in de Duitse grondwet vastgelegd. Evenzo werd bij de invoering van de euro bepaald dat de ECB onafhankelijk zou zijn. Dat was voor Duitsland een harde voorwaarde. Het land was bereid tot Europese economische integratie, maar was als de dood dat het inflatiespook in Europa weer de kop zou opsteken.

De deal tussen de toenmalige bondskanselier Kohl en de Franse president Mitterrand was duidelijk. Duitsland gaf z’n eigen munt, de Deutschmark, op, maar zorgde er met de onafhankelijkheid van de ECB voor dat ook de euro een ‘harde’ munt zou zijn en blijven. Devaluaties, die voorheen goed gebruik waren in Frankrijk en Italië om de concurrentiekracht van het eigen bedrijfsleven kunstmatig te verbeteren, werden verleden tijd.

Whatever it takes

De belangrijke prijsstabiliserende taak van de ECB is lang volgehouden. Totdat de Italiaan Mario Draghi president van de ECB werd. Hij werd geconfronteerd met een financiële crisis in de Europese Unie en zag maar één manier om deze de kop in te drukken en de euro te redden van de ondergang. Hij rekte op eigen gezag het mandaat van de ECB op en zei met zijn gevleugelde uitspraak “whatever it takes” de euro te steunen. De financiële markten interpreteerden dit als een bereidheid tot gigantische steunoperaties om de val van de euro te voorkomen.

Alleen al de dreiging met whatever it takes was voldoende; Draghi heeft nooit hoeven ingrijpen. De ECB had de smaak echter te pakken. De Italiaan Draghi zag in dat de ECB met een beetje vrije interpretatie over instrumenten beschikte om lidstaten schulden te laten maken, zonder dat dit tot een afwaardering van de euro leidde. Italië kon niet meer devalueren, maar door het laag houden van de rente en door omvangrijke opkoopprogramma’s van Italiaans schuldpapier bleven de Italiaanse schulden houdbaar en was er geen gevaar meer voor de euro.

Geldpers

Niet alleen de Italiaanse regering profiteerde hiervan. Ook andere lidstaten konden de schuld laten oplopen met het goedkoop-geld-beleid van de ECB. Dat was volgens hen ook nodig om de economie na de financiële crisis er weer bovenop te helpen. Het bleef hier echter niet bij. Onbeperkt geld uitgeven tegen een lage rente beviel zo goed, dat er telkens weer een ander excuus werd verzonnen om de geldpers te laten draaien. De laatste excuses zijn de Covid-pandemie en het klimaat.

De lage rentepolitiek van de ECB werkt al jaren verslavend. Lidstaten hoeven niet meer te hervormen en er zelf voor te zorgen dat hun financiële huishouding op orde is. De ECB houdt ze wel uit de wind.

ECB-president Draghi kiest voor geldpers en negatieve rente. Analyse door @Diplo_JV https://t.co/zqwwwKLN1q pic.twitter.com/SjyzWYRuJG

— OpinieZ (@OpiniezMagazine) July 2, 2019

De schulden van de EU-lidstaten lopen echter steeds verder op. Een renteverhoging zou dan ook killing zijn. Als de rente omhoog ging, zou dat de Italiaanse schatkist een gigantisch bedrag kosten aan rente en aflossing op zijn schuld van 3000 miljard euro. De ECB wil dit niet op z’n geweten hebben en gaat daarom door met de lage rentepolitiek en het opkoopprogramma.

Truc

Wel moet de ECB daarbij een truc toepassen: als de inflatie boven de 2% uitkomt, moet de rente worden verhoogd. Het is dus wat de ECB betreft zaak dat niet te laten gebeuren. De toegepaste truc is om producten met sterke prijsverhogingen uit de inflatieberekening te halen. Zo zitten prijzen van huizen en aandelen niet in het inflatiemandje van de ECB. Terwijl we weten dat juist deze twee de laatste jaren enorm gestegen zijn, mede door hetzelfde lage rentebeleid van de ECB. Bij een lage rente blijven ook de hypotheekrentes laag, met een prijsopdrijvend effect als gevolg. Voor aandelen geldt hetzelfde. Goedkoop geld drijft de prijs van aandelen op.

Pensioenen onder druk

Er is ook nog een ander effect van het goedkope-geld-beleid van de ECB. Spaarders krijgen geen vergoeding meer op hun rekening en moeten boven de 100.000 euro zelfs negatieve rente betalen. De pensioenfondsen kunnen niet meer indexeren en daarmee de koopkracht van hun leden handhaven. Zij moeten voldoende in kas hebben om ook toekomstige generaties van pensioen te voorzien. Met een lage rekenrente op obligaties (een belangrijk onderdeel van hun portefeuille) is indexatie niet meer mogelijk, laat staan koopkrachtverbetering. En dat alles om de ‘hoge schulden’-lidstaten en met name Italië niet failliet te laten gaan.

ECB voert klimaatbeleid

Maar het wordt nog erger. De ECB rekt het eigen mandaat (het waarborgen van prijsstabiliteit) meer en meer op. In tegenstelling tot de Amerikaanse Centrale Bank heeft zij geen tweede doelstelling, te weten optimale werkgelegenheid. ECB trekt zich sinds Draghi weinig meer aan van het verbod om lidstaten van de financiële ondergang (no bailout-clausule in de EU-verdragen) te redden. De opkoopprogramma’s blijven komen.

De ECB gaat ook op de stoel van de politiek zitten. Haar president, Christine Lagarde, wil de wereld voor een klimaatramp behoeden. In overleg met Commissievoorzitster Von der Leyen besloot de ECB klimaatbeleid mee te wegen in haar strategie.

Climate change is a major challenge that the world is facing, and we at the @ecb have an interest in helping tackle it. I’m very pleased that we have taken a strong step forward and included climate change considerations in our new strategy. pic.twitter.com/vwRrwCZsC5

— Christine Lagarde (@Lagarde) July 9, 2021

Stagflatie

Lagarde verklaarde onlangs dat het opkoopprogramma tenminste tot volgend jaar maart intact blijft, evenals het lage rentebeleid. Al snel bleek hierover allerminst consensus te bestaan in het bestuur van de ECB. Onder meer Duitsland en België waren tegen verlenging van het opkoopprogramma. Welke positie de Nederlandse vertegenwoordiger, Klaas Knot, innam is niet duidelijk. Hoe dan ook, Lagarde kreeg haar zin en voerde netjes de wens van haar ‘peetoom’ Macron uit: houd de geldkraan open.

Het is een recept voor onheil. De geldkraan blijft open staan, terwijl de economische groei fors aantrekt en er zelfs hier en daar al sprake is van oververhitting. En naast de geldkraan van de ECB pompt de Europese Commissie met het Herstelfonds ook nog eens ruim 800 miljard in de economie. Dezelfde fout werd gemaakt eind jaren zeventig van de vorige eeuw, toen een gigantische overbesteding tot stagflatie leidde. Dat wil zeggen een situatie waarin hoge inflatie de economische groei vertraagt en tot hoge werkloosheid leidt.

Komt de stagflatie van de jaren 70 weer terug? https://t.co/RY2ItZEcQw

— Johannes Vervloed (Parler: @JohannesVervloed) (@Diplo_JV) July 27, 2021

Overbesteding

Er is sprake over overbesteding, een oververhitting van de economie. Een indicatie is het wereldwijde tekort aan chips en grondstoffen. Autofabrikanten moeten daardoor zelfs de productie inkrimpen. De overbesteding is een inhaalreactie op de lockdowns tijdens de Covid-pandemie, waardoor er minder kon worden besteed in winkels en horeca. De hoeveelheid gespaard geld zou in het coronajaar 2020 voor Nederland 42 miljard euro bedragen.

Volgens de verkeersvergelijking van Fisher leidt overbesteding bij een vergrote geldhoeveelheid (lees: het geldverruimingsbeleid van de ECB met lage rente en opkoopprogramma’s) tot inflatie. Daar is in de economische theorie geen discussie over, noch bij Keynesianen, noch bij monetaristen. We zien de inflatie in de reële economie ook al oplopen. Volgens het Centraal Plan Bureau (CPB) in Nederland van 1,1 % in 2020 naar 2,0 % in 2021. In de eurozone en in de VS zien we dezelfde trend.

Redenering ECB klopt niet

Het verweer van de ECB is in de eerste plaats dat de stimuleringsprogramma’s nog geruime tijd nodig zijn om de gevolgen van de Covid-pandemie te neutraliseren. Voorts zou de komende inflatie van tijdelijke aard zijn. Het eerste argument klopt niet: de economie draait als een tierelier. Het IMF voorspelt voor 2021 zelfs een wereldwijde economische groei van 6%.

Het tweede argument is wensdenken. Met als groot gevaar, dat als de ECB te laat ingrijpt met een renteverhoging, de geest letterlijk al uit de fles is. Monetair hoogleraar Lex Hoogduin vergeleek dit met een fles ketchup. Hyperinflatie ligt dus op de loer. En als die bestreden wordt met een rigoureuze renteverhoging, krijg je stagflatie. Geen lonkend perspectief.

Eens, morgen niet. Maar je kent de metafoor van @lexhoogduin van de ketchupfles, neem ik aan? Je schudt en schudt, er gebeurt niets en opeens ligt je bord vol ketchup. Het ECB beleid heeft gefaald om die (willekeurige) inflatiedoelstelling te halen.

— Jean Wanningen (@trias_politica) November 24, 2020

Ander beleid

Stagflatie doemt aan de horizon. In de VS bedraagt de inflatie nu 5,39%. Als de Amerikaanse Centrale Bank, de FED, de rente omhoog gooit om de inflatie te beteugelen, zal de ECB niet achter kunnen blijven. Dat zou de waarde van de euro ten opzichte van de dollar doen kelderen. Het roer zal volledig om moeten. Het zal een paleisrevolutie binnen de ECB vergen, waarbij de zuidelijke, hoge schulden-lidstaten zullen moeten inbinden. De noordelijke lidstaten zullen een ander beleid moeten afdwingen, op straffe van ontbinding van de eurozone. Het spel zal hard gespeeld moeten worden.

De ECB moet ophouden op de stoel van de politiek te gaan zitten. De lidstaten moeten zelf een financieel verantwoord beleid voeren en hervormen om binnen de eurozone concurrerend te zijn.
Dat betekent dat de ECB terugmoet naar haar oorspronkelijke, beperkte mandaat: zorgen voor prijsstabiliteit. Het rente-instrument zal weer moeten worden ingezet waarvoor het bedoeld was en het opkoopprogramma zal moeten worden afgebouwd. Het beste is daar zo spoedig mogelijk mee te beginnen. Doet de ECB dat niet en wordt het op een gegeven moment gedwongen dat in navolging van de FED alsnog te doen, dan zal de schade veel groter zijn.

Terug naar de basis

Ook de besluitvormingsprocedure binnen de ECB moet worden aangepast. De ‘hoge schulden- lidstaten’ beschikken met hun meerderheid in het bestuur letterlijk over de portemonnee van de noordelijke lidstaten, die hun financiële huishouding veel beter op orde hebben.

Ten slotte moet de ECB terug naar de basis: afzien van elke andere dan monetaire beleidsdoelstelling. De ECB moet zich niet bemoeien met klimaatbeleid of welk ander niet-monetair beleid dan ook, zoals Bundesbank-president Weidmann stelt. De Nederlandse regering zou zich achter dit standpunt moeten scharen.

Jens #Weidmann on the role of central banks in combating #climatechange https://t.co/ccfsGAVl3S@eurofinanceweek #EBC2020 #efweek20 #eurofinanceweek #sustainablefinace pic.twitter.com/jOP4D6Malk

— Deutsche Bundesbank (@bundesbank) November 20, 2020

Over de auteur

Johannes Vervloed

Politicoloog en oud-diplomaat

Recent gepubliceerd

Archief

• EU30 november 2023Nederland is in Europa niet uniek met de ruk naar rechts
• Politiek Nederland12 november 2023Er moet worden afgerekend met het desastreuze Rutte-beleid
• Politiek Internationaal25 oktober 2023Biden’s weifelende geopolitiek heeft gefaald
• EU16 september 2023Machtsbeluste EU in ons land geen verkiezingsthema, in Polen wel