Het zijn barre tijden voor Eurosceptici

Het zijn geen prettige tijden voor Eurosceptici. In Nederland behaalden de pro-EU partijen in maart meer dan 75% van de zetels, tot grote opluchting van het establishment. Ook Marine Le Pen kon geen potten breken: ze verloor de presidentsverkiezing met 34% van de stemmen tegenover 66% voor de sociaal-liberaal Macron.

Titelfoto: European Union Quarter in Brussels by Leon Yaakov is licensed under CC BY 2.0

Na gisteren beschikt Macron ook over een ruime (hoewel minder groot dan voorspeld) meerderheid in het Franse parlement: de Macronisten (LREM en Modem) haalden 351 zetels van de 577. Verder viel de erg lage opkomst op (slechts 42%).

Theresa May blundert
Tot overmaat van ramp, tenminste in Eurosceptische ogen, ging de zwak acterende Britse premier May fors onderuit in de door haarzelf geïnitieerde parlementsverkiezingen. Zij raakte de absolute meerderheid kwijt in een verkiezing die juist bedoeld was om een sterker mandaat te krijgen voor de Brexit-onderhandelingen. May is nu afhankelijk van de steun van de Noord-Ierse partij DUP, die niets voelt voor een harde Brexit.

Soft Brexit
Het ziet er naar uit dat het VK afstevent op een softe Brexit: toegang houden tot de interne markt, contributie betalen aan de EU en in grote lijnen de Brusselse migratie-richtlijnen volgen. Als we daarbij bedenken dat de Britten een unieke deal hadden in de EU (geen lid van de eurozone en geen partner in Schengen) zal menig Brit zich nog wel eens op het hoofd krabben in welk avontuur ze zich hebben gestort.

Ook economisch is het eerste zuur merkbaar. Aanvankelijk profiteerde het VK juist van de Brexit omdat het pond kelderde, waardoor de export aantrok. Maar nu de inflatie begint toe te nemen vermindert de koopkracht van de Britten. Daarnaast ziet het er naar uit dat een deel van de financiële sector zal vertrekken uit het VK. Onzekerheid troef.

Blije EU-bobo’s
Kortom, de EU-bobo’s zitten ogenschijnlijk weer stevig in het zadel. Met dank aan ECB-president Mario Draghi die met zijn beleid van monetaire stimulering precies op het juiste moment zorgde voor een kleine economische opleving. Merkel zal naar alle waarschijnlijkheid de Duitse verkiezingen winnen in september. Zo niet, dan wordt het Schulz van de SPD, een nog ergere EU-zeloot.

Superstaat
We kunnen er niet omheen dat de bevolking in alle kernlanden van de EU de pro-EU partijen een ruim mandaat heeft gegeven. Klagen daarover heeft weinig zin; laten we het als een politieke realiteit accepteren en ons afvragen welke strategieën er zijn om een nóg centralistischer EU te voorkomen. In mijn opvatting moeten we dan toch nog eens grondig naar de euro kijken. Want de eenheidsmunt dwingt vroeg of laat tot een federale EU. Een eenheidsmunt kan niet zonder gigantische steun aan zwakkere staten, omdat die niet meer tot devaluatie over kunnen gaan. De bevolking van de meer welvarende gebieden zal niet vrijwillig een groot deel van hun welvaart willen opofferen. Dus werkt het alleen met een centrale structuur, in dit geval een Europese superstaat. Dat was destijds ook het plan van de marxist Jacques Delors, de man die – meer dan Mitterrand en Kohl – de geestelijke vader is van de euro.

Twee soorten eurosceptici
Eurosceptici heb je in verschillende soorten en maten. In grote lijnen kan je ze indelen in twee groepen: de eurosceptici van de harde lijn die een euro/EU-exit beogen (Nexit, Frexit, etc.) en terug willen keren naar een soevereine natiestaat met eigen munt, zoals PVV en FvD willen.

Daarnaast heb je de meer gematigde eurosceptici, waartoe ik mezelf ook reken. Je vindt hen zowel binnen de gevestigde partijen (VVD, CDA, SGP, CU, PvdD, SP) als daarbuiten, bij VNL (sinds kort opgeheven) of FvD bijvoorbeeld, al zijn ze daar in de minderheid. Zij willen de EU hervormen in decentrale richting: meer verantwoordelijkheid terughalen naar het nationale niveau. Bijkomend voordeel van zo’n decentrale EU is dat de Britten weer lid kunnen worden, wat van groot strategisch belang is voor Nederland.

Decentrale EU of federale EU
De meeste gematigde eurosceptici die ik ken zien Nexit als iets dat we niet moeten willen. Maar evenmin willen zij dat Nederland opgaat in een federale EU. Hun streven is gericht op het voorkomen van federalisering van de EU en daartoe is monetaire flexibiliteit een vereiste, in mijn overtuiging. De eurozone met één munt, één wisselkoers en één rentetarief dwingt immers vroeg of laat tot een federale structuur. De reden? Een muntunie is niet houdbaar zonder transfers van de sterke naar de zwakkere delen, zoals dit ook in een natiestaat gebeurt.

De idee dat de eurozone met 19 totaal verschillende landen goed kan functioneren met een eenheidsmunt zonder transfers als iedereen zich maar houdt aan de bezuinigingsregels, is mijns inziens een neoliberale fictie. Daar werd al in de jaren ’90 doorheen geprikt door Amerikaanse top-monetaristen als Friedman en Feldstein, die het hele idee onhoudbaar vonden. Het ging toen overigens nog om minder eurozone-landen dan nu het geval is.

Economische opleving
Het gegeven dat de eurozone op dit moment met een economische opleving te maken heeft die deels cyclisch is en deels rust op riskant monetair beleid van de ECB, is natuurlijk een prima excuus voor politici om de hele euro-discussie voor zich uit te schuiven. Dit is echter niet vol te houden. Het ECB beleid van ultralage rente en het voluit laten draaien van de geldpers zal op termijn leiden tot de onteigening van noordelijke spaarders en gepensioneerden, zoals Die Welt deze week schreef.

Op enig moment (ik denk na de herverkiezing van Merkel) zal daarom de druk opgevoerd worden vanuit Duitsland op de ECB om de rente te verhogen en de geldpers af te remmen. Dit zal weer tegen het zere been zijn van de zuidelijke landen met hoge schulden, die dreigen om te vallen bij een iets hogere rente. Het zal dus niet lang duren of de eurocrisis staat weer op het menu in Brussel; daarover hoeven we geen illusies te koesteren.

Monetaire oplossingsmodellen
Sinds de eurocrisis van 2009 zijn vooral door eurosceptische denkers verschillende oplossingsmodellen aangedragen. Mijn voorkeur ging naar de innovatieve The Matheo Solution (TMS) van André ten Dam omdat in dit model de euro als betaalmiddel en stabiliteitsanker gehandhaafd blijft, maar nationale munteenheden terugkeren als rekeneenheden in het monetaire systeem. Zwakke landen of landen in crisis kunnen dan devalueren binnen de eurozone, wat bijvoorbeeld voor de Grieken maar ook voor de Italianen de redding kan zijn. Frankrijk zit er tussenin, heeft een iets lagere wisselkoers nodig dan Duitsland. Voor noordelijke landen kan bij TMS een hogere rente worden doorgevoerd zonder dat het Zuiden omvalt.

Alternatieven
Er zijn naast TMS andere alternatieven voor de eenheidseuro: de Neuro/Zeuro (was de favoriet van VNL) of het Euro-holiday model van professor Sinn waarbij een land in crisis tijdelijk kan recupereren met een eigen munt en daarbij gesteund wordt door de overige landen. Dit model wordt politiek gesteund door de partijen SGP en ChristenUnie, maar zij zijn te klein om een politieke vuist te maken. FvD’s Baudet heeft een voorkeur voor Nexit en zit dus op dit punt meer op de lijn van de harde eurosceptici, net als de PVV.

Dan hebben we nog het idee van een muntunie van parallelle munten, in feite het oorspronkelijke idee van de Europese Commissie in 1975 na onderzoek van wetenschappers in de Optica Groep en zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan.

Onderzoek álle varianten
Ik zou bij deze een oproep willen doen aan alle politieke partijen, zowel gevestigde als “anti-kartel” of “populistische” partijen om onbevooroordeeld onderzoek te doen naar deze materie. Eerder onderzoek ligt er al. Prof. Graafland onderzocht het in 2012 voor de ChristenUnie, waarop voortgebouwd kan worden. Graafland heeft namelijk niet alle varianten onderzocht.

De PVV heeft ook onderzoek gedaan naar de euro en herintroductie van de gulden – twee keer zelfs – en daarmee een nuttige bijdrage geleverd. Deze onderzoeken hebben echter geen consensus opgeleverd. Ik zou daarom willen pleiten voor onderzoek door denktanks waarin álle monetaire varianten op een rij worden gezet en doorgerekend op gevolgen, nu en op de lange termijn. Dit zonder vooraf een voorkeur of keuze te bepalen, want dan krijg je onderzoek dat naar de opdrachtgever toe wordt geschreven.

Niet dogmatisch
Mijn opvatting is dat de terugkeer van de Eurozone-landen naar 19 nationale munten politiek onhaalbaar is, maar ook economisch onwenselijk. Marine Le Pen heeft volgens veel analisten haar forse nederlaag tegen Macron te wijten aan een gebrek aan economisch realisme en starheid in het willen verlaten van de Eurozone.

Geen federale EU
Een EU met één interne markt maar met tientallen nationale munten is niet financieel stabiel, dat heeft de geschiedenis bewezen want vanaf de jaren zestig waren er tal van monetaire crises. In 2014 schreef ik daar dit stukje over. Aan de andere kant is Europa nog lang niet klaar voor een eenheidsmunt en bovendien: die federale EU-staat willen we gewoon niet.

Hoe saai het ook moge klinken, de beste oplossing ligt waarschijnlijk ergens in het midden, tussen rigide eenheidseuro en Nexit in. Helaas hebben politieke partijen hun standpunten in deze materie verhard en neigen tot een tunnelvisie. De gevestigde partijen verklaren de eenheidseuro heilig; de tegenpartijen verklaren de Nexit heilig. Dat schiet dus niet op. Het debat moet open.

Eurosceptici kunnen daar hun bijdrage aan leveren, maar uiteindelijk moet de politiek het een keer oppakken. Welke politicus durft over zijn eigen schaduw te springen en het Eurodebat écht te openen?

Over de auteur

Jan Gajentaan

Amsterdammer in Rotterdam, blogger, schrijver van e-books, voetbalvader, Volvo 940 rijder, in het dagelijks leven Recruitment / Human Resources Consultant.

Recent gepubliceerd

Archief

• EU1 december 2023Pieter, Nederland heeft een daadkrachtige regering nodig!
• Politiek Nederland18 november 2023Maak Geert groter dan Frans!
• Antisemitisme9 oktober 2023Brute en sadistische terreuraanval op Israël
• Economie27 september 2023Is Nederland op weg naar een gezond verstand-walhalla?