Erdogan past de methode Machiavelli feilloos toe
Als ik aan Erdogan denk, zie ik iemand die geobsedeerd is door macht. Op zich is dat niet bijzonder: politiek is immers het spel om de macht. Erdogan beschikt echter over eigenschappen die de meeste westerse politici niet hebben: strategisch inzicht, focus en meedogenloosheid.
Dat bewijst hij in de nasleep van de recente staatsgreep bij de zuivering van leger, politie, rechterlijke macht, ambtenarij, onderwijs, pers en de Gülenbeweging. Het afgelopen weekend viel het Turkse leger bovendien op drie plaatsen Syrië binnen, om de Koerden uit de grensstreek met Turkije te verjagen naar de Iraakse kant van de Eufraat.
Il Principe
Erdogan mag dan streven naar een modern kalifaat met zichzelf aan het hoofd, hij laat zich in zijn machtsstreven inspireren door westers cultureel erfgoed. Zijn optreden lijkt als twee druppels water op het gedrag van de ideale vorst, zoals beschreven door de Florentijnse Uomo Universale Niccoló Machiavelli. Deze diplomaat en filosoof schreef rond 1515 Il Principe, de vorst.
Il Principe is een boek met nuttige tips voor heersers over hoe de macht te veroveren en – vooral – hoe aan de macht te blijven. Machiavelli modelleerde zijn ideale vorst naar de heerser van de Italiaanse streek Romagna, de meedogenloze Césare Borgia. Het opvallende aan het betoog van Il Principe is dat ethiek en moraliteit in het boek volledig ontbreken als leidraad voor de vorst. Er geldt maar één principe: om aan de macht te blijven is alles geoorloofd.
Uitschakelen
Als vorst behoud je volgens Machiavelli de macht niet door te vertrouwen op soft skills als dialoog, onderhandelen, overtuigen, vergeven, trouw aan wetten en tradities en het sparen van de kool en de geit. Macht verwerf je door keihard optreden en het rigoreus uitschakelen van concurrenten en tegenstanders. Het liefst inclusief hun naaste familie en aanhangers. Uitschakelen kan op verschillende manieren: verbannen (mwa..), opsluiten (klinkt al beter..) en ombrengen (beste optie). En je doet het bij voorkeur in één grote klap en zo nodig verzin je er een complot bij.
Volk
Machiavelli merkt in zijn boek droogjes op dat het volk door de keiharde aanpak van opposanten en critici bang zal worden en zich zal onderwerpen. Burgers hoeven niet te houden van hun leider, zolang ze maar bang voor hem zijn en hem geen strobreed in de weg durven te leggen. Uiteindelijk wil het volk gewoon rust en zal het degene steunen die hen die rust geeft. De vorst kan in zijn eigen grondgebied de vrije hand hebben als hij tegelijkertijd zorgt voor rugdekking. Hij moet zich verzekeren van de steun of de neutraliteit van buurvorsten en van hogere machten. Geef ze mooie geschenken, koop ze om of bewijs ze een opportunistische dienst.
Terug naar Erdogan.
Verlamming
Erdogan heeft de EU de facto tot verlamming gebracht met het afsluiten van het vluchtelingenakkoord. De EU heeft zich voor de grensbewaking afhankelijk gemaakt van Turkije en is daarmee geen machtsfactor van betekenis meer. Het weifelende, bangige presidentschap van Obama en zijn falende Midden-Oostenbeleid spreken voor zich. De VS doen niets en zullen niets doen om Erdogan tot de orde te roepen. Obama ziet Erdogans Turkije als de enige stabiele factor in een woelige oorlogsregio. Tijdens het recente bezoek van vice-president Joe Biden bleek dat de VS zich niet zullen verzetten tegen de afrekening van Erdogan met de plegers van de staatsgreep, opposanten van het regime en de als terroristen beschouwde Koerden.
Realpolitik
Erdogan heeft als de Realpolitiker die hij is zelfs de relatie met Israël hersteld. De verlokkingen van het benutten van de Israëlische defensie-industrie en high tech know-how bleken voor Erdogan toch zwaarder te wegen dan het cultiveren van een politiek en religieus vijandbeeld. Onlangs bracht Erdogan ook een bezoek aan Kremlin. Met Poetin zijn ongetwijfeld afspraken gemaakt die te maken hebben het veiligstellen van Russische belangen in het Midden-Oosten. Denk aan de olietoevoer, de invloed van Moskou in Syrië en het in de hand houden van islamitische minderheden aan Russische grenzen en op Russisch grondgebied. De tegenprestatie: Erdogan mag de Turkse zuidgrens overschrijden en zuiveren van terroristen (Koerden en IS).
Koest
Erdogan heeft weinig baat bij versterking van de relatie van Turkije met de verdeelde en zwakke Arabische wereld. Hij investeert daar ook nauwelijks in. Arabische landen zullen dan ook geen belemmering vormen voor de Turkse ambities in Syrië. Ook in eigen land kan Erdogan zijn gang gaan. Hij is bezig met een grondige zuivering van alles en iedereen die hij als tegenstander, criticus en vijand ziet. Meer dan 60.000 mensen zijn opgepakt, gemarteld en veelal zonder proces in gevangenissen verdwenen. Er wordt gesproken over herinvoering van de doodstraf en het verbieden van politieke partijen. De grote spelers in de wereld houden zich koest.
Erdogan hanteert de receptuur van Macchiavelli op harde en tot dusver effectieve wijze. Hij heeft zich verzekerd van de nodige geopolitieke rugdekking voor zijn aspiraties. Hij is de antithese van de redelijke, de dialoog en het compromis zoekende westerse politicus die terughoudend en met vredelievende middelen opereert. Daarom heeft het Westen tot dusver ook geen antwoord kunnen vinden op het optreden van Erdogan.
Erdogan goochelt naar willekeur met begrippen als democratie, rechtsstaat en vrijheid en strooit daarmee zand in de ogen van naïeve westerse politici, die uitgaan van wederzijds respect, bescherming van mensenrechten en vertrouwen in de medemens. Het bizarre is dat Erdogan zijn gereedschapskist kant en klaar heeft gevonden in een 16e eeuws Italiaans boek.
Het Westen heeft het toch weer gedaan.
Over de auteur
Recent gepubliceerd
Economie31 december 2020Nederland Coronacratie
Politiek Nederland1 januari 2020Van de hoofdredacteur: OpinieZ in 2020
Media23 oktober 2019Kajsa Ollongren: minister van Waarheid en Deugmedia
EU28 november 2018Het Decreto Salvini: hoe Italië de immigratie beteugelt