Angst voor Trump is onzekerheid over de democratie

11 augustus 2016 - Peter van Duyvenvoorde

In de huidige Amerikaanse verkiezingen is het niet de vraag wie het land vooruit gaat brengen, maar wie het minst kapot zal maken. Commentatoren verdringen zich om Armageddon uit te roepen wanneer Trump zou winnen. Alles zou dan verloren zijn. Blijkbaar hebben ze allemaal weinig vertrouwen in hun eigen democratische processen.

Onmacht
Het beeld van de president van de Verenigde Staten als machtigste man ter wereld is aantrekkelijk, maar onjuist. Zijn macht is dusdanig gevat in besluitvormingsprocessen dat hij minder macht heeft dan een Poetin of een Erdogan. De mensen die het hardst het einde der tijden aankondigen en Trump als Antichrist zien, verdedigen Obama steevast als volgt. Op het moment dat er kritiek wordt geuit op zijn beleid, bijvoorbeeld het nog steeds niet sluiten van Guantánamo Bay, antwoorden zij dat Obama nu eenmaal niet almachtig is en dat hij afhankelijk is van het Congres voor besluiten.

Niet de president regeert de Verenigde Staten, maar de combinatie van de president (uitvoerende macht), het Congres (wetgevende macht) en het Hooggerechtshof (rechterlijke macht). In de Federalist Papers (in 1788 geschreven door Hamilton, Jay en Madison) wordt prachtig uiteengezet hoe al deze organen elkaar dienen te beperken, zodat nergens een absolute macht kan ontstaan.

Grondwettelijk
De president van de VS kan dus wel een idee hebben – een muur bouwen bijvoorbeeld – maar dat wordt door allerlei overheidsorganen getoetst op o.a. grondwettelijkheid. En als het Congres de president niet gunstig gezind is, zoals bij Obama een tijd het geval was, kunnen ze de president op ideologische gronden tegenwerken. Het kan dus zo zijn dat Trump als leider van de machtigste natie ter wereld (voor even nog) lang niet de machtigste man ter wereld is.

Natuurlijk zou Trump als president symbolische macht bezitten en hebben zijn uitspraken gevolgen voor de situatie in het land, de diplomatieke betrekkingen en de houding van de bevolking tegenover haar instituties. Alleen, in de discussies gaat het daar niet over. De commentatoren, academici en journalisten, hebben het over het einde van de democratie als Trump zou winnen.

Paniek van de elite
Hiermee toont de Amerikaanse intellectuele en politieke elite een onzekerheid jegens het eigen politieke stelsel. Alsof het stelsel zo zwak is, dat het niets kan hebben en als een kaartenhuis in elkaar zal storten. Terwijl, als het echt noodzakelijk is, Trump als president ook afgezet kan worden door het Congres. Hoe het volk hierop zal reageren, is weer een andere discussie.

Hetzelfde fenomeen zie je in mindere mate in Nederland. Wilders komt voort uit een kritiek op de huidige status van de democratie in Nederland, de elite verwijt het volk geen vertrouwen in democratie te hebben en vervolgens schreeuwt ze moord en brand. Want als Wilders aan de macht zou komen, zou de fascistische staat in een mum van tijd een feit zijn.

Weerbaarheid
Waarom zijn we toch zo onzeker geworden over de weerbaarheid van het democratisch stelsel? En hoe komt het dat het veelal de linkse elite is die zo angstig is voor de ondermijning van het stelsel?. Een deel van de verklaring lijkt politiek te zijn: hard genoeg Brand! roepen, doet de mensen vanzelf wel vluchten en dus stemmen op Clinton.

Als je maar vaak genoeg genoeg Brand! blijft roepen, beginnen de mensen te geloven dat er werkelijk brand is en zoeken ze naar een waterkanon om de brand te blussen- en dus stemmen zij op Trump. Een andere verklaring is dat de democratie wat de elites betreft alleen werkt, wanneer die zich ontwikkelt volgens de maatstaven van hun eigen ideologie. “D66 is alleen voor een referendum, als de uitkomst overeenkomt met de partijlijn”. Dat idee.

Gevaar
Met de tentoongespreide angst voor Trump ondermijnen de commentatoren de weerbaarheid van de eigen democratie. En precies daarmee, dragen ze bij aan de verzwakking van het instituut dat ze pretenderen te beschermen. En dat doen ze niet vanuit een nobel streven, maar vanuit politieke strategie en ideologie.

Aan het einde van de dag zijn zij een groter gevaar voor de democratie dan Trump ooit zal kunnen zijn.