Turkije is van alles, maar geen democratie
Men kan veel over Turkije beweren maar dat het een democratie is, zoals Timmermans en Marcouch deden, dat is klinkklare nonsens. Wie welwillend is, noemt het een illiberale democratie, wie naar de feiten kijkt een reëel-existerende dictatuur. We hebben trouwens meer landen zoals Turkije in onze omgeving zoals Rusland, Hongarije en Polen. Wat zijn dat: illiberale democratieën? Een kleine bijles voor Timmermans en Marcouch.
Wat direct in dat soort landen opvalt is de aanwezigheid van verkiezingen en dat deze gepaard gaan met intimidaties en onregelmatigheden. Ook de laatste verkiezingen van Turkije vormden hierop geen uitzondering. De campagne was, aldus de OVSE, oneerlijk vanwege de inperking van de vrijheid van meningsuiting en de afname van het aantal onafhankelijke media.
Geen tegenspraak
Vervolgens ziet men in zulke ‘democratieën’ altijd de planmatige uitschakeling van tegenspraak en kritiek. Daar houdt de illiberale leider niet van. Hij begint met zuiveringen in de staatsbureaucratieën en eindigt met de fysieke eliminatie van kritische burgers en journalisten. Daartussen zit zijn machtsgreep naar de rechterlijke macht, de media en het leger.
Hij zet burgers langdurig vast zonder proces en laat hen dan weer vrij. De oppositie moet vooral murw gemaakt. Zijn hofhouding wordt gezuiverd en vervangen door jaknikkers en vleiers die hij met gunsten afhankelijk maakt. Het resultaat is dat het subtiele constitutionele systeem van checks and balances, essentieel om een land democratisch te noemen, de facto is afgeschaft en de dictatuur geïmplementeerd.
Macho-leiders
Aan het hoofd van zulke landen treft men vooral macho-leiders aan. Waar we in het Westen vooral empathische en pragmatische facilitators hebben, die pleiten voor zelfsturing en dialoog, zien we dáár de ouderwets ‘sterke man’, die echt niet in een rokje gaat. Deze romantische leider, dit genie, wordt er als dadels en vijgen gevroten, of beter gezegd, niet hij, maar de leiderschapsmythe die hij vertegenwoordigt.
Deze mythe is snel samen te vatten: De Grote Baas brengt rust, reinheid en regelmaat. Hij is de pappa die zijn kinderen naar het beloofde land brengt, de redder, hun verlosser. Het Turkse volk zal bloeien mits Erdogan de sharia kan invoeren. Poetins Rusland floreren als het Russische christelijk nationalisme zal hebben gezegevierd. Voor inclusieve diversiteit is in zulke nationalistisch-religieuze landen nooit plek. Laat dat eenieder die zich progressief noemt, duidelijk zijn: nooit.
Men ziet bij zulke leiders (maar niet alleen bij hen) na korte tijd de ontsporing intreden. Zij worden narcistisch, laten zich toejuichen en bewieroken wanneer het maar kan. Wie hen beledigt zal de kerker tot woning worden. Hun paleizen groeien gelijk op met hun gestoordheid. Men zal bij hen paranoia constateren. Zijn het niet de joden, de Amerikanen of de neokolonialistische racisten die stoken, dan zijn het wel de binnenlandse vijanden die dat doen. De vervolging van cartoonisten en satirici is dé lakmoesproef van naar het hoofd gestegen leiderschap.
Hunkerende volgers
Toch moeten we de aandacht niet alleen richten op deze macho-leiders. Belangrijk zijn ook hun aanhangers. Zij zijn het die hun leiders op het schild hijsen. Volgelingen zijn nooit slachtoffer, nooit onschuldig.
De evolutionaire psychologie maakt dat inzichtelijk. De leider zegt tegen de groep: volg mij, en dan loopt het met ons goed af. De volgelingen zeggen op hun beurt: dat doen we, zolang we erin geloven; zo niet, dan zetten we je af. Erdogan won het van de coupplegers vanwege zijn achterban, die massaal de straat opging en de tanks omsingelde. Zij geloofden (nog) in hem en voorkwamen de coup. Zij waren al schuldig aan het illiberale regiem en zijn dat na afgelopen vrijdag des te meer.
Nachtmerrie
Zo werkt de illiberale democratie: hunkerende volgers hijsen een sterke man op het schild die geen tegenspraak duldt, de scheiding van machten opheft, de staatsapparaten zuivert en met repressie regeert. Uiteindelijk transformeert zo’n persoon in een narcistische, machiavellistische en paranoïde dictator en wordt de hoop op een beter bestaan een nachtmerrie. Met dank aan zijn juichende dwepers.
Nee, Timmermans en Marcouch: Turkije is van alles, maar zeer zeker geen democratie.
Over de auteur
-
Managementboekenschrijver, leiderschapshistoricus en veranderkundige.
Werkt op dit moment aan drie projecten:
1. Onderzoek naar Leiderschap in veranderingsprocessen (met de Kring Andragologie en de UvA).
2. Intellectuele geschiedenis: Leiderschapsadviezen in de Westerse cultuur, van Homerus tot Johan Cruijff.
3. Het boek: ‘Wijvenstreken’, het politieke spel van vrouwen in organisaties.
