Wat gaat Spanje doen als tijdelijk EU-voorzitter?

Titelfoto: Premier Pedro Sánchez (r) ontvangt leider Partido Popular Alberto Núñez Feijóo (10/10/2022) door La Moncloa, CC BY-NC-ND 2.0.

Op 23 juli a.s. gaat de Spaanse kiezer naar de stembus. De recente peilingen wijzen op een politieke aardverschuiving naar rechts. Met ingrijpende gevolgen voor Spanje. Maar geldt dat ook voor de Europese Unie? Spanje bekleedt de tweede helft van dit jaar het voorzitterschap van de Raad, de bijeenkomsten van de ministers van de lidstaten op diverse beleidsterreinen. Zal het Spaanse voorzitterschap het voor elkaar krijgen om de koers van de EU-mammoettanker te wijzigen? Johannes Vervloed ziet wel kansen.

🔊 Beluister dit artikel

Volgens de laatste peilingen behaalt centrumrechts (de christendemocratische-conservatieve Partido Popular plus het rechts-nationalistische VOX) een overwinning op centrumlinks (de sociaaldemocratische PSOE plus de linkse combinatie Sumar, voortgekomen uit het socialistische Podemos). De beoogde nieuwe premier, Alberto Núñez Fijóo van de Partido Popular – die succesvol uit het een op een-debat met de huidige premier Pedro Sanchez te voorschijn kwam – lijkt samen met Santiago Abascal van VOX af te stevenen op een absolute meerderheid in de Spaanse Tweede Kamer, het Congreso de los Diputados.

Spanish PM Pedro Sánchez and opposition leader Alberto Núñez Feijóo went head-to-head in a 2-hour televised debate last night.

It was brutal.https://t.co/KnbMose30T

— POLITICOEurope (@POLITICOEurope) July 11, 2023

Voor Spanje zelf betekent het een terugkeer naar het conservatief-liberale beleid van Mariano Rajoy, de Partido Popular-premier, die ervoor zorgde dat Spanje een ongekende economische groei doormaakte en een einde maakte aan het linkse beleid van de huidige regering, ondanks alle ongetwijfeld goede bedoelingen verantwoordelijk voor een gigantisch overheidstekort en een opgelopen staatsschuld van bijna 120 % van het BBP.

Prioriteiten

Wat een nieuwe regering voor de EU betekent is minder duidelijk. Houdt een Feijóo-regering vast aan de door zijn voorganger gestelde vier prioriteiten van het Spaanse voorzitterschap:

– herindustrialisering van de EU gepaard met een open strategische autonomie,
– vooruitgang op het gebied van de groene transitie en de aanpassing aan het milieu,
– meer sociale en economische rechtvaardigheid,
– versterking van de Europese eenheid.

Met name de derde intentie, sociaal beleid op EU-niveau, wankelt. Het afstaan van een nationale bevoegdheid aan ‘Brussel’, wel of niet gedeeld, is niet waarschijnlijk. Zeker met de nationalistisch-rechtse Vox in de regering zal eerder getracht worden bevoegdheden terug te halen.

Een tweede duidelijke verandering van beleidsintentie zal het financieel-economische beleid zijn. Het Nederlands-Spaanse paper om het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) te flexibiliseren kan in ieder geval in de prullenbak. Spanje zal zich zonder twijfel aansluiten bij de Duitse opstelling om de strikte begrotingsregels van het huidige SGP (maximaal 3% begrotingstekort en 60% staatsschuld) te handhaven.

Natuurherstelwet

Een derde te verwachten beleidsverandering is de (zeer) omstreden concept-natuurherstelwet van klimaatpaus Frans Timmermans. Deze EU-verordening is met een nipte meerderheid aangenomen in het Europees Parlement, maar moet nog goedgekeurd worden door de Europese Raad.

Natuurherstelwet Frans Timmermans: bureaucratische bedreiging voor onze economie en welvaart . Het origineel voorstel van Timmermans wou 10% landbouwgrond af nemen van de boeren om " te laten herstellen." https://t.co/vZH7x6NJm9

— ferdinand meeus (@fmeeus1) July 16, 2023

Als voorzitter van de Milieuraad die daaraan vooraf gaat, zal Spanje naar ik vermoed een stemming over deze verordening niet agenderen. Doorschuiven naar het volgende voorzitterschap met andere woorden, in de hoop dat een meerderheid van de lidstaten bij nader inzien en met meer tijd bij zinnen komt. Niet onlogisch gezien de huidige ruk naar rechts in Europa.

Een vierde wijziging verwacht ik in de Spaanse opstelling en (minder ijverige) inzet op het onderwerp ‘strategische autonomie’. Het veto dat de huidige Nederlandse regering van tafel wil op buitenlands-politiek gebied zal niet op Spaanse instemming kunnen rekenen, hetgeen betekent dat het (voorlopig) van tafel is. Een besluit daartoe moet namelijk met consensus worden genomen.

Defensie

Spanje heeft zich van het begin af aan aarzelend opgesteld over de oorlog in Oekraïne, maar zal het ingezette EU/NAVO-beleid niet dwarsbomen. Of een Feijóo-regering enthousiast mee zal werken aan het opzetten van een ‘sterke EU-pijler’ binnen de NAVO is een open vraag. Centrumrechts in Spanje is niet bepaald een voorstander van federatief beleid, maar de (omvangrijke) Spaanse industrie heeft op defensiegebied grote belangen. Het versterken van de eigen defensie-industrie (met EU-geld!) zal op steun van centrumrechts kunnen rekenen.

Economie

In het algemeen mag van een centrumrechtse regering in Spanje verwacht worden dat de nadruk bij de EU-agenda weer zal liggen op de economische samenwerking: het voltooien van de interne markt, de realisering van de ambitie van (het verdrag van) Lissabon: “De EU moet de meest concurrerende economie van de wereld worden”, het afronden van de onderhandelingen over een handelsakkoord met Mercosur (de oude Spaanse en Portugese koloniën) en het verdedigen van de EU tegen onheuse handelspraktijken en op marktdominantie gerichte investeringen van buiten de EU, met name van China.

Troika

De agenda van de Raad wordt voor een belangrijk deel bepaald door de roulerende voorzitterschappen. Het is sinds enige tijd ook gebruik dat de Troika, drie opeenvolgende voorzitterschappen, een gezamenlijke agenda opstelt. Afwijkingen zijn uiteraard mogelijk en zoals overal wordt de agenda geregeld omvergegooid door de actualiteit, maar de Troika-agenda is in ieder geval een poging om lange termijnbeleid te kunnen voeren in de Europese Unie en in dat beleid meer consistentie te brengen.

De vorige voorzitter was Zweden en zeker met een centrumrechtse regering in Spanje (zoals in Zweden) mag verwacht worden dat de prioriteiten van het Zweedse voorzitterschap zullen worden voortgezet. Oftewel soevereiniteit van de lidstaten, de genoemde begrotingsdiscipline (geen flexibilisering van het SGP), een afkeer van EU-belastingen, het tegengaan van massa-immigratie en meer aandacht voor de economie van de Europese Unie.

"Beïnvloedt tijdelijk EU-voorzitter Zweden de koers van de unie?" Tegengas mogelijk tegen federale tendenzen. Column van oud-diplomaat Johannes Vervloed @Diplo_JV https://t.co/ScjncmA7nz

— Uri van As (@uri4u) January 6, 2023

Mammoettanker EU

Het is aan België, het derde lid van de Troika en opvolger van Spanje als voorzitter van de Raad, om deze prioriteiten voort te zetten. Maar dat zal voor een belangrijk deel afhangen van de kleur van de Belgische regering begin volgend jaar. Er is veel kritiek op de regering De Croo en zijn regering zou net als in Nederland zomaar voordien kunnen vallen. Blijft De Croo in het zadel, dan zal hij de natuurherstelverordening van Timmermans waarschijnlijk proberen te torpederen. Als hij zich tenminste houdt aan zijn recente uitspraak dat hij de pauzeknop voor EU-regelgeving wil indrukken.

De voorzitter van de Raad bepaalt voor een belangrijk deel de agenda, zeker als binnen de Troika overeenstemming over prioriteiten bestaat. Het is echter niet zo dat de roulerende voorzitterschappen de EU-mammoettanker makkelijk van koers kunnen doen veranderen. Met 27 lidstaten is dat niet realistisch.

Machtsfactor

Bovendien ligt de echte machtsfactor in de EU niet bij de roulerende voorzitterschappen. Zij kunnen via de agenda van de diverse Raadbijeenkomsten (een belangrijke) invloed uitoefenen, maar de bepalende factor is nog steeds de Europese Raad, de bijeenkomst van de regeringsleiders van de unie. De voorzitter daarvan is een ‘vaste’ voorzitter. Momenteel is dat de Belg Charles Michel. Hij mag dat maximaal twee termijnen van 2,5 jaar doen.

En binnen de Europese Raad is de machtsfactor de Frans-Duitse as. Als Frankrijk en Duitsland tot overeenstemming komen over de te volgen koers op een bepaald EU-beleidsterrein, is het niet makkelijk voor de andere lidstaten van die koers af te wijken. Hooguit iets af- of bijdoen is de gebruikelijke gang van zaken. Bij hoge uitzondering kan een Frans-Duits voorstel volledig worden getorpedeerd, maar daarvoor is een bondgenootschap van meerdere lidstaten nodig.

Tendens

Hoe het centrumrechtse Spaanse voorzitterschap ook uitpakt, de tendens in de Europese Unie is duidelijk. De kiezer heeft genoeg van de kostbare, onrealistische en megalomane politiek van een zich almachtig wanende overheid. Dat geldt nationaal, maar ook in de EU. De overheid zal zowel nationaal als in de EU een stap terug moeten doen en de illusie van de maakbare samenleving opgeven. De burger wil af van de overheidsbetutteling en ruimte om z’n eigen leven te leiden. De ondernemersgewijze productie is de basis van onze welvaart, maar de ondernemer moet evenals de burger weer ruimte krijgen om z’n taak naar behoren te vervullen. Hij moet worden verlost van het knellende keurslijf van regel- en belastingdruk.

LEES de nieuwste column van oud-diplomaat Johannes Vervloed @Diplo_JV:

'De politieke landkaart van Europa krijgt rechtse tinten'. Mogelijk ook omslag in Europees Parlement.#EU #rechts #opiniezhttps://t.co/a0gftq3Fk8

"Want het nieuwe Oost-Europese model appelleert inderdaad.…

— OpinieZ.com (@OpiniezMagazine) June 29, 2023

Rechtsaf

De gedachte is terug dat de overheid niet de oplossing is maar het probleem. In de Oost-Europese lidstaten, die de overheidsterreur van het communisme hebben meegemaakt, is men nooit voorstander geweest van een te grote en dominante overheid. In de andere lidstaten komt men geleidelijk tot dezelfde opvatting, teleurgesteld door de grote beloften die niet werden waargemaakt. Europa slaat rechtsaf en dat zal z’n weerslag vinden in de lidstaten zelf, maar ook in de Brusselse burelen. De Ever Closer Union wordt hopelijk een halt toegeroepen.

Over de auteur

Johannes Vervloed

Politicoloog en oud-diplomaat

Recent gepubliceerd

Archief

• EU16 september 2023Machtsbeluste EU in ons land geen verkiezingsthema, in Polen wel
• Politiek Nederland1 september 2023Wordt het nog wat met een realo-rechts kabinet?
• Kolonialisme12 augustus 2023Staatsgreep in Niger wijst op tanende invloed Westen
• EU17 juli 2023Wat gaat Spanje doen als tijdelijk EU-voorzitter?