De teloorgang van ons pensioenstelsel (2)

Foto:

In deel 1 van deze serie is uitgebreid aan de orde gekomen hoe zich met name bij de bedrijfstakpensioenfondsen gedurende meer dan een decennium grote problemen hebben opgestapeld. Deze hebben geleid hebben tot groot verlies van koopkracht voor gepensioneerden en uitholling van de pensioentoezeggingen aan de nu nog werkenden. Dit deel 2 behandelt de monetaire unie en de rol van de euro, als ook het lage-rente ‘beleid’ van de Europese Centrale Bank (ECB).

🔊 Beluister dit artikel

De beschreven problemen zijn vooral een gevolg van het gebrek aan beleid en visie van de kartelpartijen en van de volkomen verouderde ‘governance’ van de bedrijfstakpensioenfondsen. Ze zijn niet of nauwelijks te wijten aan internationale invloeden. Niettemin zijn er diverse ontwikkelingen op het internationale vlak die evenzeer desastreus voor de Nederlandse pensioenen zijn.

Juist, en dat is een belangrijk deel van het probleem. Er zijn er meer. Het ECB beleid is (ondermeer) rampzalig voor de pensioenen in NL. https://t.co/3IvOt3o3n9

— Fysicus (@Infocadl2015) September 15, 2019

Monetaire unie

Allereerst kort een paar feiten nodig om te begrijpen waar we over praten. Nederland maakt onderdeel uit van de EU die bestaat uit 28 lidstaten. In 1998 gingen 11 lidstaten van de EU, waaronder Nederland, over op een gemeenschappelijke munt, de euro (€).  Sindsdien hebben meer landen zich aangesloten en de eurozone bestaat nu uit 19 lidstaten. Het ziet er momenteel niet naar uit dat andere landen de euro zullen omarmen. Er zijn dus Europese landen die geen deel van de EU uitmaken, en EU-lidstaten die de euro niet ingevoerd hebben. Bij de eurozone spreken we van een monetaire unie.

Op zichzelf is het in de geschiedenis niet uitzonderlijk dat er een monetaire unie gevormd wordt, daar zijn legio voorbeelden van. Voordeel van een monetaire unie is uiteraard het gebruikersgemak, zoals iedereen die in zijn vakantie Europa doorkruist zal beamen. Wat niettemin opvalt is dat een monetaire unie dikwijls geen lang leven beschoren is. Dat is niet verwonderlijk, want wil een monetaire unie een succes worden, dan dient aan een aantal niet eenvoudig te vervullen eisen voldaan te zijn.

Optimal Currency Area (OCA)

Foto: Robert A. Mundell

​Prof. Robert A. Mundell, geboren in 1932 in Kingston, Ontario, Canada, winnaar van de Nobel-prijs voor Economie in 1999, is de vader van de theorie van een Optimal Currency Area. Die theorie beschrijft wat er nodig is om van een muntunie een succes te maken. Deelnemende landen moeten een vergelijkbaar economisch niveau hebben en zich in dezelfde fase van hun conjunctuurcyclus bevinden.

Het is noodzakelijk dat landen na het vormen van een muntunie economisch steeds meer naar elkaar toegroeien. Indien niet aan deze voorwaarden is voldaan, moeten er kunstgrepen bedacht worden om schokken op te vangen. Men kan denken aan een hoge mobiliteit van arbeid en kapitaal, een sterke mate van loon- en prijsflexibiliteit, of aan herverdelingsmechanismen tussen de deelnemende landen. Wat ook de aanpak is, in alle gevallen is daartoe een sterke politieke wil vereist.

Politieke constructie

De grote vraag is uiteraard of de eurozone bij het instellen van de muntunie voldeed aan de OCA-uitgangspunten. Daarover bestond bij velen al vanaf het begin de nodige twijfel, en reeds toen werd gesteld dat de euro muntunie een politieke constructie was met zeer onvoldoende economische basis. Veel van de aanvankelijk kritiek is vervolgens ook bewaarheid en het is heel goed te begrijpen waarom. Landen in de eurozone vertonen enorme verschillen in taal, cultuur, traditie, terwijl een Europees volk met gemeenschappelijke doelen niet bestaat. Economisch zijn de verschillen gigantisch, wat betreft staatsschuld, kwaliteit van banken, pensioenen, koopkracht, belastingstelsel, etc.

Geen vergelijkbare economieën

In OCA-termen is er vanaf het begin geen sprake geweest van vergelijkbare economieën en waren de verschillen om tot een werkende muntunie te komen domweg te groot. Bij de toetreding van met name landen als Italië en Griekenland was de weerstand dan ook veelbetekenend. De muntunie is uitsluitend tot stand gekomen door politiek doordrijverij, waarbij aan gezonde economische OCA-argumenten voorbij werd gegaan. Is de situatie sindsdien verbeterd en is er een ontwikkeling geweest in de richting van meer convergentie?

Het tegengestelde is het geval, de economieën van landen in de eurozone zijn steeds verder uit elkaar gedreven. Volgens de OCA-theorie kan de eurozone dan nog slechts met kunstgrepen gered worden. En aan kunstgrepen is binnen de EU helaas geen gebrek.

Hotel California

Binnen de EU wordt alles uit de kast gehaald om het verlaten van de muntunie, evenals het uittreden uit de EU zelf overigens, zo moeilijk mogelijk te maken. Ik noem dat de Hotel California-doctrine: You can check out any time you like, but you can never leave. Dat heeft tot gevolg dat in een land in monetaire moeilijkheden de oude manier om problemen op te lossen, via re- of devaluatie, geblokkeerd is. Voor die zieltogende landen kunnen alleen enorme steunprogramma’s nog soelaas bieden. Daartoe is bij voorbeeld een European Stability Mechanism (ESM) als garantiefonds opgetuigd, met een kapitaal van honderden miljarden euro’s.

Transferunie

Uit dit fonds is bijvoorbeeld Griekenland jarenlang met vele miljarden bijgestaan. Jan Kees de Jager, onze toenmalige minister van Financiën hield jarenlang strak vol dat het geld ‘geleend’ aan Griekenland met rente zou terugkomen. Sindsdien is de oorspronkelijke rente van deze Griekse schulden aanzienlijk verlaagd en is de terugbetalingstermijn enorm opgerekt. In feite is er sprake van kwijtschelding die geen kwijtschelding mag heten. Hiermee is de eurozone verworden tot een transferunie, een proces dat tot op de huidige dag alsmaar doorgaat.

Falende steunprogramma’s

De vraag is natuurlijk of het allemaal geholpen heeft. Helaas is het antwoord een hartgrondig nee, we gaan van kwaad naar erger. Steunprogramma’s hebben geen structurele verbetering gebracht, wel verarming. In Griekenland bijv. verlaten jongeren met een opleiding het zinkende schip, waardoor bijvoorbeeld het omslagstelsel waarmee daar de pensioenen betaald worden onder enorme druk is gekomen. Voor Spanje en Italië is het nauwelijks anders.

Lage rentebeleid

De ECB onder de Italiaan Draghi voerde een extreem lage-rentebeleid om Zuid-Europese banken niet ten onder te laten gaan. Het ziet ernaar uit dat onder de nieuw benoemde Française Lagarde weinig verbetering te verwachten valt. De risico’s van investeren in slecht presterende Mediterrane banken zijn geleidelijk overgeheveld van andere Europese banken naar de Europese belastingbetaler.

De transferunie wordt steeds verder opgetuigd met steeds meer soevereiniteitsoverdracht naar Brussel. Voor zover het al niet evident was, gaan steeds meer mensen eindelijk inzien dat voor economisch goed functionerende landen de euro te goedkoop, en voor slecht functionerende landen te duur is. Voor de eenheidsmunt euro geldt: one size fits none.

Hoe nu verder?

Waar staan we nu en hoe moet het verder? Steeds meer gaan de seinen op rood. Binnen de EU is nauwelijks meer sprake van soevereine landen. De politieke polarisatie is enorm toegenomen, met steeds sterkere bewegingen om uit de EU te treden. De gevolgen van de transferunie roepen steeds grotere weerstand op, zeker ook in Nederland waar we het genoegen smaken per hoofd van de bevolking de grootste nettobetaler aan de EU te mogen zijn.

Het bijbehorende lage-rentebeleid van de ECB heeft negatieve rentes tot gevolg, met gigantische repercussies voor de gewone spaarders en de verplichte deelnemers in de Nederlandse pensioenfondsen die door hun overheid fiscaal uitgekleed worden. De koopkracht in de eurozone staat zwaar onder druk. Landen buiten de EU doen het beter dan die erbinnen. Feitelijk is het euro-experiment definitief mislukt. De vrees voor de volgende financiële crisis neemt onder deskundigen dan ook snel toe.

Uitstapmogelijkheid

Moeten we wachten tot de wal het schip keert of zijn er rationelere oplossingen? Die zijn er zeker, mits de politieke wil er zou zijn, en dat is eigenlijk momenteel het hoofdprobleem. De EU grossiert in illusies en weigert in te zien dat landen die te ver afwijken van de meerderheid van de eurozone, en dus niet aan de OCA-regels van Mundell voldoen, de vrijheid moeten krijgen eruit te stappen. Dergelijke landen moeten vrij kunnen kiezen voor een eigen munt en devaluatie. Landen die de EU willen verlaten, moeten daartoe zonder meer de mogelijkheid krijgen, zonder dreigementen en gechicaneer. Gedoe zoals rond Brexit is tot niemands voordeel.

Weinig debat

Hoe wordt het wetenschappelijk discours in Europa over deze kernproblemen gevoerd? Met name in Duitse wetenschappelijke kringen er is over deze zaken veel openbaar debat. In Nederland blijft dat helaas ver achter. Een kort overzicht:

​

Foto: Hans-Werner Sinn

​Prof. Hans-Werner Sinn (1948) is een toonaangevend Duits econoom en voormalig adviseur van de Duitse regering. Mede vanwege zijn kritiek op het monetaire beleid is hij door Merkel aan de kant gezet. Zijn uitspraken over de euro laten aan duidelijkheid niets te wensen over:

‘De euro is een historische fout’ en ‘De euro kost ons welvaart’. Hij is zeer kritisch over de ECB en voorstander van het opsplitsen van de eurozone in een noordelijke Neuro– en zuidelijke Zeuro-zone.

​

Foto: Markus C. Kerber

​

Prof. Markus C. Kerber (1963) is eveneens een vooraanstaand Duits econoom die zeer kritisch is over de ECB. Hij voerde juridische actie tegen diverse ECB besluiten en is nog steeds actief op dat vlak. Hij is voorstander van het stoppen met de euro in huidige vorm.

​

Foto: André ten Dam

Ir. André ten Dam is ingenieur en jurist en heeft zijn sporen op het terrein van de monetaire economie verdiend. Hij is de geestelijke vader van The Matheo Solution (TMS). Dit betreft een aanpak die poogt de voordelen van de euro te behouden maar de nadelen te ondervangen. Hij stelt een ‘wisselkoers’ voor in de eurozone door naast de euro als betaalmiddel een reken-euro in te voeren. Deze reken-euro kan dan gedevalueerd worden, terwijl de euro zelf intact blijft. Bij de introductie van de euro in Nederland bestond de euro als rekeneenheid enige tijd naast de gulden. Ten Dam bepleit nu in feite het omgekeerde.

​​Jean Wanningen (1957) is econoom en columnist. In zijn recente boek ‘Eurodynamica’ gaat hij uitgebreid in op onder meer de invloed van het monetaire beleid van de EU op onze pensioenen.

​

Samenvatting

Veel signalen voor de EU en voor de Euro staan op rood en worden eigenlijk alleen nog maar roder. Enorme noodfondsen die ons vele miljarden kosten zijn opgetuigd, vooral om zieltogende banken in Zuid-Europa te redden. De uitzichtloze financiële overdrachten van Noord naar Zuid gaan gestaag door, en worden door nieuwe bedenksels zoals een Europese bankenunie, Eurobonds, en een Europese depositogarantieregeling alleen maar uitzichtlozer. Intussen is in Zuid-Europa sprake van een gigantische jeugdwerkloosheid, en toenemende staatsschuld.

Bij de EU stuiten alle gesuggereerde oplossingen op een muur van weerstand en zelfs een rationeel debat over alle problemen wordt hardnekkig geschuwd. Prestigeoverwegingen van de heersende niet gekozen elite staan een rationele aanpak in de weg. Als we op deze manier voorthobbelen, kan nog slechts de wal het schip keren, tot schade van ons allen. En niet te vergeten van ons spaargeld en onze pensioenen.

In deel 3 van deze reeks (publicatie zondag 1 december 2019) komen de gevolgen voor onze pensioenen van de in Nederland zelf veroorzaakte pensioenproblemen, als ook die van de zorgwekkende muntunie en het lage-rente ECB ‘beleid’ aan de orde. Tenslotte worden mogelijke oplossingen besproken.

Over de auteur

Kees de Lange

Prof. Dr. C.A. (Kees) de Lange studeerde wis-, natuur- en sterrenkunde aan de UvA en promoveerde in de Theoretische Chemie in Bristol, UK. Hij is emeritus hoogleraar fysische chemie en chemische fysica aan zowel de UvA als de VU. Zijn research betreft atmosferische chemie en fysica, en magnetische resonantie, alsmede het ontwikkelen van complexe fysische modellen. Zijn onderzoek is vastgelegd in enige honderden publicaties. Hij is tot op de huidige dag actief in wetenschappelijk onderzoek. In de periode 2011-2015 was hij als een van de zeer weinige bèta’s lid van de Eerste Kamer.

Recent gepubliceerd

Archief

• Economie5 augustus 2020Het is de hoogste tijd voor kernenergie
• Economie26 januari 2020De EU is op jacht naar uw geld (2)
• Economie22 januari 2020De EU is op jacht naar uw geld (1)
• Media12 januari 2020Een nieuwe omroep, een nieuw geluid