Dialoog of sterke leider
Alleen rondbazuinen van de eigen mening werkt niet
Tijd om te breken met het permanente gedram
Afgelopen week werd de Nederlandse vertaling van On Dialogue van de natuurkundige en filosoof David Bohm (1917 – 1992) gepresenteerd. Inleidingen zijn geschreven door Peter Senge (MIT) en Humberto Schwab (Socratic Deisgn Academy). Uit het boek spreekt een grote urgentie om een aantal grote interventies in de samenleving te doen, omdat de maatschappij aan het ontsporen is.
De groei van de wereldpopulatie, globalisering, nieuwe economische modellen en compleet andere manieren waarop we de samenleving (kunnen) organiseren leiden op dit moment tot grote tegenstellingen.
De baas beslist
De oplossingsrichting die lijkt te worden gekozen is allesbehalve die van dialoog. Meer en meer lijken we te concluderen dat een dialoog niet meer werkt: de EU en de VN als instituties staan enorm onder druk en “sterke” leiders die beslissingen nemen zonder de tijd te nemen om zich in andere argumenten dan hun eigen te verdiepen winnen aan populariteit. De sterke leider wordt door velen gezien als iemand die zijn visie omzet in daadkrachtige besluiten. De populariteit van Xi, Putin, Erdogan en Trump zijn gestoeld op dat principe: de mening van anderen doet er niet toe, als je eenmaal de baas bent mag je beslissen wat je wil.
Doodeng
Dat kan heel daadkrachtig en effectief zijn, maar we leven in een tijdperk waarin zoveel complexe veranderingen optreden door de komst van internet. Met in het kielzog daarvan massale globalisering, technologische ontwikkelingen rondom kunstmatige intelligentie, disruptie in ongeveer elk business model en een aan dopamine verslaafde groep jongeren die de hele dag op een scherm kijken. In die context is sterk leiderschap van mensen die denken vanuit klassieke modellen doodeng. Hetzelfde geldt m.i. overigens voor het Europese model met eindeloze overlegstructuur dat niet meer toegespitst is op deze tijd: dialoog in de EU is ook niet het antwoord.
Denkfouten
Het is tijd voor een aantal grote interventies die voor een groot deel het ongeremde Hobbesiaans denken uit onze samenleving halen. In zijn inleiding noemt Humberto Schwab – die ook natuurkundige en filosoof is – vier systeemfouten die volgen uit het werk van Bohm. Ik herhaal deze, want ik denk dat we deze sociale systeemfouten in ons denken en doen moeten betrekken om te komen tot de antwoorden op de steeds grotere tegenstellingen in de wereld. Of beter: tegenstellingen die vroeger niet verder kwam dan het dorpscafé en nu op het wereldtoneel zichzelf terugvinden.
- We denken vaak dat we denken, maar doen dat niet. We zijn verslaafd aan onze eigen veronderstellingen en kunnen deze nog amper loslaten.
- Abstracties worden vaak belangrijker/intellectueler gevonden dan waarnemingen: hoe abstracter hoe meer waar. Een voorbeeld zijn klimaatmodellen versus gemeten temperaturen, etc.
- We zijn verleerd te luisteren. Als anderen iets zeggen zijn we vooral bezig met ons eigen riedeltje. Vraag maar eens in een overleg aan iemand wat zijn of haar voorganger zei.
- Mijn gedachten zijn alleen mijn gedachten en richten zich op het verbeteren van mijn gedachten. Het ontwikkelen van collectieve kennis staat vaak niet centraal, we voeren teveel debat en te weinig dialoog.
Dopamine-explosie
Deze door Bohm beschreven systeemfouten vind je terug in onze hele samenleving, zonder dat we het doorhebben. Internet versterkt deze lijkt het: we creëren onze eigen werkelijkheid en beroepen ons op allerhande bronnen zonder de redenatie achter de conclusies te kunnen of willen volgen. Ook is er steeds meer focus op individuele prikkels die continu dopamine aanspreken in je hersenen en waardoor je eigenlijk niet doorhebt dat er een verslaving optreedt aan debat. Aan gelijk krijgen, aan prikkels. Elke snap, app of tweet die opplopt leidt tot een korte termijn – verslavende – dopamine-explosie.
Zelfbevestiging
Het antwoord heb ik niet per se in deze column, maar meer en meer lijken de sterke leiders van nu eigenlijk vooral onzeker in hun eigen redenering. Ze hebben behoefte aan bevestiging en organiseren dat voor zichzelf door hun eigen wereld te creëren, vol met prikkels die hen daar in bevestigen. Eigenlijk niet anders dan radicaliserende jongeren die eenzijdig informatie tot zich nemen en in hun eigen subcultuur status verwerven door al het andere te ontkennen.
Dialoog weer centraal
Ik vind het doodeng dat we er minder en minder in slagen om een fatsoenlijke dialoog te hebben en meer en meer vast blijven houden aan onze eigen werkelijkheid. Ik geloof er helemaal niet in dat leidt tot een betere wereld. Voor Europa is het een enorme kans om vooruit te gaan in de vaart der volkeren als we erin slagen om de dialoog en niet het debat centraal te stellen. Met de huidige EU lukt dat niet ben ik bang.
Het is daarom tijd voor radicale ingrepen in onze samenleving die de dialoog centraal stellen.
Dat schrijf ik in een opinie. Ik realiseer me de tegenstelling. Elke dialoog hierover is welkom;-)
Over de auteur
- Vraagt zich vooral dingen af en verwondert zich over technologie, innovatie en samenleving. Werkt bij een overheid.
Recent gepubliceerd
Economie18 mei 2019Straks deel je al je bankgegevens voor een Pizza Pepperoni
Innovatie&Techniek20 februari 2019Drie basisregels voor gebruik sociale media
Economie4 januari 2019We moeten weer dijkenbouwers worden met ambitie en visie
Migratie5 september 2018De Mensenleven Indicator
de Ned. overheid gaf paspoorten aan 1 miljoen moslims; welk type natuurbehoud of duurzaamheid is dit? Ik heb geen enkele filosoof voor nodig om deze vraag te kunnen beantwoorden, slechts het waarnemen van de feiten
Subtiel verschil tussen debat en dialoog. Ik krijg de indruk dat “dialoog” bij sommigen (ook bij Ger Baron?) een positieve connotatie heeft en “debat” een negatieve. Maar in een scherp debat kan blijken dat de ene partij de betere argumenten heeft en dat de andere partij, bij gebrek aan overtuigende tegenargumenten het hoofd moet buigen. Zo zou uit een scherp debat vermeerdering van inzicht kunnen voortkomen. Een slappe dialoog daarentegen, waarbij partijen elkaar immer vriendelijk blijven bejegenen en onenigheid niet of slechts omfloerst wordt uitgesproken, leidt tot niets. Voor mij dus liever scherp debat dan slappe dialoog.
Ik denk ook niet dat “goed luisteren” meer eigen is aan dialoog dan aan debat. Er zijn ook de spreekwoordelijke dialogen tussen doven: elk voor zich kletsen de deelnemers aan zo’n dialoog afwisselend een eind heen – en langs elkaar heen. En wat te denken van de fameuze dialoog tussen christenen en moslims? Ik heb wel eens vernomen dat vooral veel christenen daarin enthousiast participeren, maar van enig mij aansprekend resultaat is mij tot op heden niets bekend.
In een goed debat is goed luisteren naar de argumenten van de ander een vereiste om die argumenten zo mogelijk goed te kunnen weerleggen. Hoe beter luisteren, hoe beter de kwaliteit van het debat. Maar, toegegeven, goede debatten zie je niet vaak. Wat ons bijvoorbeeld vanuit de Tweede Kamer als debat wordt voorgeschoteld is vaak een aaneenschakeling van flauwigheden voor de Bühne en ook qua theater van bedroevende kwaliteit.
Het vasthouden aan je eigen wereld wordt ons ingegeven door de “leiders”, zoals daar zijn : Mark Rutte, Korsakov Juncker, Adolf Merkel, Macron en meer van dat soort. Deze figuren, maar er zijn er nog veel meer, volgen 100% hun eigen weg en houden geen rekening met anderen. Iemand die geen rekening houdt met anderen is een “aso”. ( zie omschrijving “Dikke van Dale”). Zij doen dat met de hoop op een nóg beter betaald baantje, waar dan ook. Voor hún wens moet álles wijken.
Sterke leiders zijn in mijn ogen de leiders van de Visegradlanden; zij laten niet met zich sollen en doen datgene wat hun bevolking wenst. Om die reden krijgen die leiders bergen kritiek van nutteloze mensjes als Rutte, Juncker, Merkel, Macron enz.
“Het is daarom tijd voor radicale ingrepen in onze samenleving die de dialoog centraal stellen.”
Een mooi streven, maar…. je ziet op alle fronten dat de elite er alles aan doet om haar macht te verdedigen en alles wat haar niet bevalt af te breken. Desnoods bedenken ze “problemen” om het gepeupel bezig te houden.
De elite zit stevig in het zadel, het heeft de mensen eerst sterk individueel gemaakt en los geslagen van verenigingen en geloof en nu worden de mensen bestookt met uitermate ingewikkelde problemen en EU brede opzettelijk elkaar tegensprekende berichtgeving.
De afkeer van de Nederlandstalige EU propagendakanalen neemt echter nog steeds toe en uit voorzorg worden de teugels al aangehaald Zo is er EU-wide wetgeving gemaakt om subversieve elementen aan te kunnen pakken. Binnenkort kunnen we daar de eerste stappen in verwachten, in Duitsland worden de eerste kritieke websites al aangepakt.
Sid Lukassen spreekt al een tijdje over de oprichting van een nieuwe kerk.
Misschien is de tijd rijp om daar eens invulling aan te geven en gezamenlijk te beginnen met de dialoog centraal te stellen.
Complimenten aan de schrijver – met veel interesse gelezen.
Ik denk niet dat er teveel debat gevoerd wordt, maar juist te weinig, van te slechte kwaliteit. Kern van democratie is dat er over “de waarrheid” onderhandeld moet worden. Er zullen immers altijd tegengestelde belangen zijn. Dat onderhandelen gebeurt dmv debat. Maar debat verondersteld het 1 en ander:
Je moet het eens zijn over logica – de regels waaruit je iets als waar aanneemt. Je moet ook de wil hebben eruit te komen. Je moet jezelf niet ideologisch beter achten dan de ander.
En daar gaat nog al eens wat mis: zwarte piet moet weg omdat het kwetsend is. Dat is voor mij al onlogisch. Omdat je altijd wel iemand kwetst. Die mismatch in gehanteerde logica onverbrug je nooit.
De wil om er uit te komen, de wil om naar elkaar te luisteren die is inderdaad compleet weg. Dat is een groot probleem en dat gaat zelfs al mis op universiteiten – luister bijv. de onvolprezen podcast (2e aflevering) de onvolmaakte universiteit. Uiterst kundig en liefdevol gemaakt – maar inhoudelijk: je moet je kaak van de grond rapen.
En dan kom ik bij het laatste punt – omdat we 10tallen jaren ideologie overboord gegooid hebben (de ideologische veren afschudden), wordt ideologie nu ongerichter, ben ik bang. Iedereen is of goed of fout. Niets daartussen. En omdat iedereen of goed of fout is – heb je een perfect excuus om niet te HOEVEN luisteren.
Mooie column… (nogmaals)… ik zie bepaalde dingen anders. Maar van harte eens dat dit gesprek gevoerd moet worden. (Mijn 2 centen – maak de vakken logica, retorica en debat weer verplichte onderdelen op scholen.)
Het lijkt mij nogal naive om te trachten een dialoog te bewerkstelligen., gezien het feit van het ontelbare aantal zoveel hoofden, zo veel zinnen .Is er eigenlijk wel een oplossing voor het menselijkj probleem ooit ??
Een leider neemt een beslissing. Een politicus gaat in dialoog.
Ik heb ‘On dialogue’ van Bohm niet gelezen en kan dus niet op de inhoud ervan ingaan. Wel kan ik zeggen dat de door Ger Baron aangesneden problematiek geen nieuwe is. De Club van Rome is 50 jaar geleden opgericht. De eerste opdracht voor een rapport ging naar Hasan Ozbekhan, een kosmopolitische geleerde van turkse komaf die in de 50er en 60er jaren het amerikaanse systeeemdenken van o.a. Churchman and Ackoff zich eigen had gemaakt. Dit rapport is o.a. te vinden op de website van een van de betrokkenen, de inmiddels 81-jarige Alexander Christakis. Het dateert van 1970 en is getiteld “The predicament of mankind: quest for structured responses to growing world-wide complexities and uncertainties.” Er staan uitgebreide voorstellen in voor het organiseren van een kritische dialoog op wereldschaal. De beta’s kregen binnen de Club van Rome de overhand dus is het plan nooit uitgevoerd. In plaats daarvan ging alle aandacht uit naar “Grenzen aan de groei”, het technische model van het echtpaar Meadows, gebaseerd op het systeem-dynamische werk van Forrester. Mijn suggestie is: misschien moeten we terug naar het oorspronkelijke dialoogmodel. Ter ondersteuning verwijs ik ook naar een ander boekje, getiteld ‘World modeling: ad dialogue’ van Churchman en Mason (1976) met o.a. een zeer interessante bijdrage van Jan Tinbergen. De hamvraag is en blijft: hoe een dergelijke kritische dialoog op wereldschaal te organiseren. Overigens is de problematiek inmiddels, zo’n 50 jaar later, niet minder urgent, maar meer urgent. En tegelijkertijd veel complexer. Destijds ging het over ecologie en economie. Ondertussen gaat het over veel meer. En de hakken staan in het zand.