Gedachten bij de onafhankelijkheid van Suriname

Bittere mislukking van een model-dekolonisatie

25 november 2017 - Jan Gajentaan

Foto: Koningin Beatrix en President Ferrier in Suriname 1975. Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 NL

Op 25 november 1975 was het eindelijk zo ver. De vooral vanuit PvdA-hoek gepromote Onafhankelijkheid van Suriname werd afgekondigd. Na het debacle in Nederlands-Indië waar tijdens de onafhankelijkheidsstrijd een bloedbad was ontstaan en van beide kanten mensenrechten waren geschonden (Bersiap en zogenaamde Politionele Acties), wilde Nederland het geschonden blazoen oppoetsen met een modeldekolonisatie. Daar is bitter weinig van terecht gekomen.

Tekentafel
De onafhankelijkheid van Suriname is een goed voorbeeld van hoe iets dat achter de tekentafel is bedacht, in de werkelijkheid grandioos kan mislukken. Want ondanks de gunstige perspectieven van een land dat rijk was en is aan bodemschatten (bauxiet, olie, goud) en een bruidsschat meekreeg van 3,5 miljard harde guldens ontwikkelingshulp, ging vrijwel alles mis. Politici vlogen elkaar direct na 1975 in de haren. Corruptie heerste alom. In het nieuwe Nationale Leger heerste een broeierige sfeer.

Patronagecultuur
Om de problemen van Suriname toen en nu te begrijpen moet eigenlijk een stap terug worden gezet in de geschiedenis: het Koninkrijk Statuut van 1954. Suriname kreeg toen, met uitzondering van de beleidsterreinen Defensie en Buitenlandse zaken, politieke zelfstandigheid. Maar de economie was bijna volledig in buitenlandse handen. Dus richtten Surinaamse leiders zoals de beroemde Jopie Pengel zich op de overheid. Dáár waren zij heer en meester, dáár waren baantjes te verdelen onder aanhangers. In de kunstmatige postkoloniale staat Suriname ontstond een patronagecultuur, die het land tot de dag van vandaag teistert.

Bouterse
Veel is gezegd en geschreven over het aan de macht komen als legerleider van Desi Bouterse tijdens de Sergeantencoup (Februaricoup) van 25 februari 1980. Het lijkt er sterk op dat het hoofd van de Nederlandse Militaire Missie kolonel Hans Valk en ook diens superieur in Nederland op het Ministerie van Defensie, ene Joris Demmink, een dikke vinger in de pap hadden bij die coup. Een uitzending uit 2009 van Andere Tijden, Bouterse aan de Macht, levert een groot aantal aanwijzingen van die betrokkenheid, waaronder verklaringen van de voormalige Nederlandse ambassadeur in Suriname Max Vegelin van Claerbergen (inmiddels overleden, net als Valk). Nederland houdt dit dossier tot 2060 grotendeels onder de pet.

Decembermoorden
De vader van kolonel Hans Valk, luitenant-generaal C.J. Valk, was hoofd van de Nederlandse Militaire Missie in Nederlands-Indië/Indonesië in de late jaren veertig. Een merkwaardige lotsverbondenheid tussen vader en zoon, die beiden een rol speelden in de dekolonisatie. Een kleine drie jaar na de coup zou de Surinaamse “Revo” een bloedige apotheose kennen in de Decembermoorden, toen 15 critici van het bewind eerst gemarteld werden en daarna geëxecuteerd. Hans Valk was toen al lang vertrokken.

Vloek
Zo lijkt het land waar Bouterse nu president is, maar onlangs de openbaar aanklager van de Krijgsraad 20 jaar tegen zich hoorde eisen, nog steeds gebukt te gaan onder de vloek van de Februaricoup en alles wat daaruit voort is gevloeid. Het land is sterk verdeeld tussen voor-en tegenstanders van Bouterse, tussen oude politiek op etnische basis en nieuwe politiek op nationale grondslag, tussen conservatieve en linksradicale krachten. Corruptie viert nog steeds hoogtij en onder Bouterse is het bedrag aan schulden door populistische maatregelen en verspilling onder een kleine elite angstwekkend gestegen.

Goudmijn
Hoewel Bouterse ook goede zetten heeft gedaan – zoals recentelijk een deelname van 25% van de staat in een grote goudmijn (Merian), net zoals hij in de jaren tachtig de oprichting van Staatsolie mogelijk maakte – gaat het land onder Bouterse weer gebukt onder die oude kwaal: financieel wanbeheer. Een korte samenwerking van de regering Bouterse met het IMF om orde op zaken te stellen werd voortijdig beëindigd.

Persoonlijke betrokkenheid
Door een aantal toevallige omstandigheden heb ik in de loop der jaren een kijkje kunnen nemen in de Surinaamse politiek. Mijn ex-partner is een nicht van de voormalige rebellenleider Ronnie Brunswijk. Mijn huidige partner heb ik in 1996 ontmoet in Moengo (District Marowijne), toen ik daar een tijdje woonde en werkte. Ik raakte bevriend met Ronnie en zijn broer Leo (ingenieur Vliegtuigoperatie en ex President-Commissaris SLM). Misschien had ik dat beter niet kunnen doen, want ook Brunswijk ligt onder vuur van de Nederlandse Justitie. Maar het avontuur lokte destijds.

Hoofdpijn
Tijdens één van mijn laatste bezoekjes aan Suriname, in 2011, liep ik Bouterse zelf tegen het lijf op een receptie. Ik schreef toen kritische stukken in de Surinaamse media over de regering-Bouterse, die naar mijn smaak te veel het slechte voorbeeld van Venezuela volgde. De president keek me aan en zei: “Zo, dus dat is die man uit Holland die mij zoveel hoofdpijn geeft”. Uw columnist beschouwde dat maar als een onbedoeld compliment, maar realiseerde zich ook dat er tijden zijn geweest in Suriname dat kritische geesten voor minder tegen de muur werden gezet.

Toekomst
Hoe moet het nu verder met Suriname? Op de eerste plaats zal het land eindelijk een keer financieel orde op zaken moeten stellen en de overheid saneren, met of zonder hulp van het IMF. De particuliere sector zal bevrijd moeten worden van de knellende bemoeienis van een overheid met een patronagecultuur. Door demografische veranderingen, zullen in de toekomst hindoestanen en marrons (bosnegers) die een hoger geboortecijfer kennen dan andere etnische groepen, een zwaardere rol krijgen in de politiek. De Creoolse stadselite zal vermoedelijk een stapje terug moeten doen.

Veroordeling voor Decembermoorden
Ik denk dat Bouterse als hoofdverantwoordelijke voor de Decembermoorden veroordeeld zal worden tot een lange gevangenisstraf door de Krijgsraad. Het ligt voor de hand dat het parlement waarin Bouterse’s partij NDP de meerderheid heeft daarna ermee instemt dat de president zichzelf gratie verleend, wat mogelijk is volgens de Surinaamse Grondwet. Daarmee zal het land weer terug zijn bij af en dreigt opnieuw verdeeldheid of erger, een gewapend conflict.

Waarheid
Uiteindelijk zullen het Surinaamse volk en de kerkelijke en maatschappelijke organisaties aldaar een oplossing moeten vinden, om te voorkomen dat het land weer afglijdt in een conflict. Mogelijk zullen zij kiezen voor een tussenweg: Bouterse en de andere veroordeelden (als zij daadwerkelijk veroordeeld worden) krijgen gratie of partiële gratie in ruil voor meewerken aan een waarheidscommissie. In dit scenario ligt het voor de hand dat Bouterse zal aftreden als president.

Rol Nederland
Het lijkt mij verstandig dat Nederland zich in dit geheel enigszins afstandelijk opstelt. Ook al heeft Nederland geen directe verantwoordelijkheid voor de Decembermoorden, het (vermoedelijk) via de Nederlandse Militaire Missie aan de macht brengen van Bouterse heeft een beslissende rol gespeeld.

Ik ben er groot voorstander van dat Nederland volledige openheid geeft over alle dossiers van de periode 1980 – 1982. Dat zal ons pijn doen, maar Bouterse ook, want dan blijkt dat hij geen revolutionaire held was, maar eerder een opportunistische kompaan van kolonel Hans Valk. Zal zo de vloek doorbroken worden? Zoals het prachtige Surinaamse volkslied stelt (eerste couplet): recht en waarheid maken vrij 👇🏽

God zij met ons Suriname
Hij verheff’ons heerlijk land
Hoe wij hier ook samen kwamen
Aan zijn grond zijn wij verpand
Werkend houden w’in gedachten
Recht en waarheid maken vrij
Al wat goed is te betrachten
Dat geeft aan ons land waardij

Lees ook:

Windmolenpark op de Noordzee: een ramp in wording

Worden we met een republiek pas een echte democratie?

Bilderberg-conferentie symboliseert gestage neergang van het Westen

Over de auteur

Jan Gajentaan

Amsterdammer in Rotterdam, blogger, schrijver van e-books, voetbalvader, Volvo 940 rijder, in het dagelijks leven Recruitment / Human Resources Consultant.

Recent gepubliceerd

Archief

Deel dit OpinieZ artikel