Amsterdam, Bevrijdingsdag 1945
Na de sombere tonen van gisteren bij Dodenherdenking, mag ik vandaag wat schrijven over een vrolijker onderwerp, de bevrijding. Laat ik maar weer de lotgevallen van de familie Gajentaan als uitgangspunt nemen; het algemene historische plaatje zal een ieder al bekend zijn.
Titelfoto: Amsterdam, Monument voor Canadese Militairen
by Erfgoed in Beeld is licensed under CC BY-SA 2.0
Het dierenartsengezin Gajentaan was de oorlog relatief goed doorgekomen. Mijn opa had een bijbaan bij de gemeente als keuringsarts en bacterioloog bij het abattoir. Daar kon hij goedkoop vlees inkopen, zodat er meestal voedsel was. Mijn overgrootouders hadden het zwaarder en zijn in de hongerwinter in huis genomen. Uiteindelijk kwamen ze allemaal de oorlog ongeschonden door.
Intocht
Mijn grootvader, 43 jaar oud bij de bevrijding, was een verwoed amateurfilmer en had de hele oorlog speciaal één leeg filmpje bewaard om die te gebruiken bij de bevrijding. Dat heeft hij ook gedaan, waardoor wij goed kunnen bekijken hoe de bevrijding in 1945 werd beleefd door de Gajentaantjes in Amsterdam-Zuid.
Schietpartij
Het filmpje begint met beelden geschoten vanaf het dak aan de Johannes Verhulststraat, waar de dierenartsenpraktijk gevestigd was en mijn grootouders met hun zoons Jan (mijn vader) en Henk woonden. Je ziet vrolijke buurtgenoten samen het glas heffen en Amerikaanse vliegtuigen begroeten: dat waren Amerikaanse B17’s die voedsel dropten boven de hoofdstad (operaties Manna en Chowhound). Het waren chaotische dagen in Amsterdam, want de Duitsers weigerden zich over te geven aan de Binnenlandse Strijdkrachten en andere gewapende ondergrondsen, omdat ze bang waren voor represailles. Op 7 mei 1945 trok een verkenningseenheid van de Britse 49ste Infanteriedivisie bestaande uit 32 man, vier lichte pantserwagens en zes brencarriers de stad in. Dezelfde dag kwam het ook tot een dramatische schietpartij toen op de Dam soldaten van de Kriegsmarine op de feestende menigte begonnen te schieten, met 22 doden en meer dan 100 gewonden tot gevolg.
Pas op dinsdag 8 mei legden de bezetters werkelijk hun wapens neer. Amsterdam was bevrijd en het feest kon beginnen. Al snel klonk het: de Canadezen komen eraan! Iedereen spoedde zich naar de Berlagebrug, waar de Canadese bevrijders de stad in marcheerden.
Intocht Canadezen
Tijdgenoot Piet van Rossum schreef die avond aan zijn vriendin in Rotterdam:
Vandaag was het de groote dag van de intocht der Canadeezen. Vanochtend om 6 uur begon de „invasie”. Liefste, ik geloof niet dat ik in staat ben om op papier te zetten hoe geweldig deze intocht is geweest, het was allemaal overweldigend en zooiets kun je je heele leven niet meer vergeten. Het was een onafgebroken karavaan van auto’s, tanks, motoren, die van ’s morgens 6 uur tot middernacht duurde. En al die voertuigen waren afgeladen met jongens en meisjes, bedolven onder bloemen, zoodat je de soldaten bijna niet meer kon terugvinden. Wat een gezicht… al die lachende vrolijke en bruingebrande koppen en ze waren allemaal even ontroerd door zoo’n enthousiaste ontvangst, al die duizenden mensen werden niet moe om onze bevrijders toe te juichen en te huldigen….
De Gajentaans waren erbij. Mijn opa, die zijn hele leven verzot was op intochten – van de Oranjeintochten voor de oorlog tot de Sinterklaas intochten van de jaren vijftig waarmee hij bekend zou worden – filmde het Canadese leger in de Apollolaan en later in de Lairessestraat. Mijn vader, toen 14 jaar, was bij de Berlagebrug op één van de wagens geklommen en reed mee. Zijn broer Henk, acht, staat te zwaaien met een vlaggetje naar zijn filmende vader; je ziet hem duidelijk in beeld.
Vreugde
Op het gelaat van de mensen in het filmpje is grote vreugde en opluchting te zien, eindelijk vrij! Maar ook vermoeidheid en leed zijn van veel gezichten af te lezen. De houten blokjes die naast de tramsrails in het plaveisel zaten, waren in de hongerwinter eruit gewipt voor brandstof. De meeste tanks of gevechtsvoertuigen met rupsbanden bleven daarom staan op het parkeerterrein bij het Olympisch Stadion om te voorkomen dat ze klem zouden komen in de rails; een detail dat mijn oom Henk (de enige nog levende Gajentaan van die dagen) zich nog weet te herinneren toen ik hem vroeg naar die dagen.
Je ziet op het filmpje van mijn opa ook de aankomst en verdeling van de voedselpakketten bij ons in de buurt; mijn oom meent dat het in de Cornelis Schuytstraat was. Wat een blije gezichten!
Kil
Met de Bevrijding brak ook een nieuw tijdperk aan. Nederland had een zware nederlaag geleden, eigenlijk een driedubbele nederlaag: we waren door te gokken op onze neutraliteitspolitiek en het verwaarlozen van leger en marine niet in staat geweest ons land te verdedigen, Nederlands-Indië was verloren gegaan ten koste van vele levens en het joodse deel van de Nederlandse bevolking was onevenredig zwaar getroffen, zwaarder dan waar dan ook. Zelfs de ontvangst van degenen die terugkeerden uit concentratiekampen was vaak kil, een grote schandvlek op het feest van de bevrijding.
Internationalisering
Misschien dat veel Nederlanders deze driedubbele nederlaag trachtten te vergeten in de euforie van die dagen. Mogelijk heeft zich dit later voortgezet in een zekere voorkeur van Nederland waar het gaat om internationalisering. Want of het nu gaat om de EU (niet voor niets begonnen in Nederland met het Verdrag van Maastricht), de VN of andere vormen van internationalisering, om de één of andere reden lijken wij daarbij altijd voorop te willen lopen.
Kentering
Pas de laatste jaren is een zekere kentering merkbaar. Open grenzen en massa-immigratie brachten naast voordelen ook nieuwe lasten en bedreigingen. De EU lijkt doorgeslagen in een onstuitbare drang om van verschillende landen en culturen een eenheidsworst te maken. De gemeenschappelijke munt brengt minstens zo veel lasten als lusten. De beschermende paraplu van de Amerikanen is ook niet meer wat die vele decennia geweest is. Bovendien hebben we de laatste jaren onze eigen defensie schromelijk verwaarloosd. Dezelfde fout als in de jaren twintig en dertig?
Bezinning
Voor mij is Bevrijdingsdag daarom behalve een moment van vreugde, ook een moment van bezinning. Waar staan we als Nederland? Koesteren we onze vrijheid wel genoeg? Willen we vasthouden aan een soevereine natiestaat of gaan we geleidelijk op in een Europese federale staat? Ook op een dag als deze waarop we terecht en wat mij betreft in dankbaarheid onze vrijheid vieren, mogen die vragen best gesteld worden.
Over de auteur
- Amsterdammer in Rotterdam, blogger, schrijver van e-books, voetbalvader, Volvo 940 rijder, in het dagelijks leven Recruitment / Human Resources Consultant.
