Worden we met een republiek pas een echte democratie?
Dat kiezers het beleid bepalen is en blijft een fictie
Titelfoto: Paleis Noordeinde door Wim Hoppenbrouwers, CC BY-NC-ND 2.0.
Je kon het verwachten. Bij de kroning van Charles III en in de dagen rond de verjaardag van koning Willem Alexander vroegen nogal wat mensen, vooral op de sociale media, zich af of het niet eens eindelijk tijd werd om van het erfelijk koningschap af te zien. Een staatshoofd zou toch eigenlijk moeten worden gekozen en een monarchie, dat past toch niet meer bij een moderne democratie? Maar klopt dit wel? Een column van Freek van Beetz.
Natuurlijk hebben voorstanders van een republiek, een land met een gekozen staatshoofd, stellig een punt. Ook ik, die in een ver verleden aan de linkerkant van het politieke spectrum vertoefde, had wel begrip voor hun argumenten, maar ik denk daar nu toch wat anders over.
Demonstranten van 'Republiek' stonden langs de route op Koningsdag met een 'Tikkie aan de koning'. Of Willem-Alexander 4 miljoen euro wil terugbetalen. Die boodschap lijkt aan te slaan: inmiddels wil bijna de helft van de jongeren af van de monarchie. https://t.co/asQZk0O0ov
— Rick Timmer (@ricktimmer1958) April 29, 2023
Beatrix
Nu? Eigenlijk al wat langer. Dan moet ik terug naar roerige tijden, ja, helemaal tot halverwege de jaren zestig in de vorige eeuw, rond het voorgenomen huwelijk van (toen) kroonprinses Beatrix met Claus von Amsberg. In die periode schreef toenmalige fractievoorzitter van de PvdA, Gerard Nederhorst, een ‘persoonlijke brief’ aan een aantal kritische partijgenoten. Het toenmalige PvdA-Kamerlid Jacques de Kadt had in het Hollands Maandblad geschreven dat het erfelijk koningschap ons zou “opzadelen met een over het paard getilde, grondig bedorven, verwende blaag, tegen wier permanente grijns we dertig jaar lang moeten aankijken en wier hooghartige, bekakte stem we bij alle gelegenheden zullen moeten aanhoren.”
Nederhorst
Nederhorsts brief had vertrouwelijk moeten blijven, maar werd op 25 oktober 1965 door Het Parool gepubliceerd. Nederhorst betoogde in zijn brief aan die partijgenoten waarom hij weliswaar tegen het huwelijk gekant was, maar dat hij toch, met een meerderheid van zijn fractie, zou instemmen met het wetsontwerp waarin dat voorgenomen huwelijk werd goedgekeurd. Zijn brief baarde nogal wat opzien en leidde tot veel politiek rumoer. En niet alleen om de openhartige en kritische visie op prinses Beatrix: “Beatrix staat volledig vreemd tegenover de harde eisen, die het koningschap stelt”, maar toch vooral door de bewoordingen waarmee de PvdA-fractieleider de vloer aanveegde met destijds hooggeachte politici van KVP-huize. De KVP was in die tijd nota bene coalitiepartner van de PvdA en dreigde met een heuse kabinetscrisis, dus vanuit die optiek valt de ophef van toen best te begrijpen.
Maar het waren juist die argumenten van Nederhorst die mij toen, en eigenlijk nu nog steeds, ‘over de brug’ hebben gehaald.
Argumenten pro koningschap
Wat waren die argumenten in die brief?
“Een Nederland met als staatshoofd een Juliana of Beatrix, goed in de hand gehouden door regering en parlement, prefereer ik boven een Nederlandse Republiek met aan het hoofd een De Quay (Oud-KVP premier, FvB) of Luns, want dat wordt het.”
Deze redenering geldt wat mij betreft nog steeds: want wie zou dan wel in ‘de republiek’ Nederland, vanouds het land van politieke koehandel, van netwerkcorruptie en coöptatie, van ‘bekokstovers’ het staatshoofd worden? Thom de Graaf? Piet Hein Donner? Sigrid Kaag? Herman Tjeenk Willink? Johan Remkes? Is dat het wenkend perspectief?
Want u denkt toch niet dat wij in Nederland echt een staatshoofd kunnen gaan kiezen? Dat het gekozen staatshoofd de vervolmaking, zo u wilt ‘de bekroning’ zal zijn van de Nederlandse weg naar de waarlijke parlementaire democratie? Een staat waarin burgers werkelijk invloed uitoefenen op de besluitvorming en de besluitvormers kunnen kiezen?
Burgers komen er niet aan te pas
Ik ken nagenoeg geen enkele politieke functie waarop de burgers rechtstreeks hun stem hebben kunnen uitbrengen. Burgemeesters, wethouders, commissarissen van de Koning, dijkgraven, directeuren en voorzitters van publieke instellingen: al die functionarissen worden benoemd, benoemingen waar de burger niet of nauwelijks aan te pas komt. Kiezen we dan de minister-president? Niet echt, ook al wordt dat meestal de lijsttrekker van de grootste partij. Kiezen we ministers? Zeker niet, dat gebeurt – evenals trouwens de totstandkoming van het regeerakkoord – achter gesloten deuren.
In die ‘achterkamers’ worden ook de partijprogramma’s, waarop kiezers hun stem hebben uitgebracht, ingewisseld en uitgeruild tot een onherkenbaar brouwsel waar zaken aan worden toegevoegd waarover de kiezer zich nimmer heeft kunnen uitspreken (klimaat, stikstof) en waaraan de Kamerleden van de coalitiepartners ook nog met handen en voeten aan zijn gebonden. Hoezo de regering kritisch controleren?
“Na de bezinning bekokstooft Den Haag gewoon verder”. @FvBeetz over de politieke onderonsjes https://t.co/JHwPbaYHdQ
— OpinieZ.com (@OpiniezMagazine) April 8, 2021
Wie en wat kiezen we eigenlijk?
Eens in de vier jaar kunnen we onze stem uitbrengen op personen die ons in de volksvertegenwoordiging vertegenwoordigen en namens ons de regering controleren en wetten (mede) maken. Maar op de selectie van die volksvertegenwoordigers hebben alleen ‘partijtijgers’ invloed. Het aantal leden van politieke partijen is bedroevend laag: van de ruim 13 miljoen kiesgerechtigden zijn er maar 380.000 Nederlanders lid van een politieke partij. Maar ook die partijleden hebben op de samenstelling van de lijst met kandidaten maar een beperkte invloed: die komen via interne procedures tot stand. Daarover mag weliswaar in ledenvergaderingen worden gestemd, maar dat leidt zelden tot ingrijpende wijzigingen.
Hoe dat uitpakt hebben we een aantal jaren geleden kunnen zien met Pieter Omtzigt: die was op de CDA-lijst (te) laag geplaatst, maar wist dankzij de steun van kiezers uit zijn regio met een overmacht aan voorkeursstemmen een Kamerzetel te veroveren.
Geen afspiegeling
De volksvertegenwoordigers zijn ook geen afspiegeling van de kiezers. Dat hoeft ook niet, maar het geeft op z’n minst te denken dat het aantal Kamerleden dat via partijfuncties (fractieassistenten, adviseurs van bewindslieden, functies op partijbureaus) op de lijst is gekomen, of die uit de (semi)overheid afkomstig zijn, opmerkelijk groot is. Ze hebben maar zelden ‘met hun laarzen in de modder gestaan’. Nog bedenkelijker is het toegenomen aantal Kamerleden dat via gesubsidieerde belangengroepen op de blauwe zetels beland is (Greenpeace, Oxfam Novib, Milieudefensie, etc.) en daar onverbloemd hun ‘missie’ voortzetten, alsof de kiezers daar echt voor hebben gekozen.
Ook de regionale spreiding geeft te denken: een oververtegenwoordiging van de Randstad, en dan nog in het bijzonder van de grote steden. Dat verklaart wellicht ook waarom weinig Nederlanders ‘hun’ vertegenwoordigers kennen: er is immers nauwelijks een band, zoals die in landen met kiesdistricten waar gekozenen zich tegenover hun kiezers moeten en kunnen verantwoorden, wel aanwezig is. In Groot Brittannië houden Lagerhuisleden in hun kiesdistrict vaak minstens een dag per week ‘spreekuur’ met hun achterban.
Fictie
Het idee dat we in een parlementaire democratie als kiezer het beleid kunnen (mede) bepalen is een fictie. Een fictie die nog wordt versterkt doordat heel veel van het beleid in Brussel wordt voorgekookt, beleid waarop we als kiezer al helemaal geen invloed hebben. Tenzij u meent dat de Europarlementariërs namens u die ongeremde beleidsproductie van de Brusselse bureaucraten en lobbyisten kritisch tegen het licht houden…. Kortom, met de afschaffing van de monarchie wordt ons land niet per se ‘democratischer’.
Nederhorst had – en heeft nog steeds – echt een punt.
Vond je dit artikel goed? Steun Freek van Beetz via pinchas.backme.org.
Over de auteur
- Freek van Beetz, studeerde Planologie en Politicologie, was van 2001-2010 adviseur van de MP van de Ned.Antillen. Auteur van Uitzicht op Zee (roman, 2015) en van Het laatste Kabinet (2010) en Het einde van de Antillen (2013).
Het is altijd nuttig om je het verschil te realiseren tussen stemmen en kiezen. Kiezen doe je bv in een supermarkt. Je duwt je karretje langs de schappen met producten en kiest: dit product voor deze prijs bevalt mij wel, dat product voor die prijs bevalt mij minder. Aan het einde van de rit heb je een winkelwagentje vol zelfgekozen producten die je afrekent.
Als je gaat stemmen daarentegen kom je de supermarkt niet eens in. Vóór de supermarkt staat een setje aalgladde verkopers die je de mooiste en meest rijk gevulde winkelwagentjes beloven en op wiens beloftes je kunt stemmen. Hoeveel het moet gaan kosten vertellen ze je nooit. Vervolgens worden alle stemmen geteld en gaan de aalgladde verkopers met elkaar onderhandelen. Na afloop van de onderhandelingen krijgt iedereen eenzelfde winkelwagentje met dezelfde producten en het is nooit wat je beloofd is.
Wanneer je wat beteuterd naar je winkelwagentje staat te kijken – zeker nadat de rekening gepresenteerd is – wordt je uitgelegd dat democratie wellicht niet ideaal is, maar het is het beste wat we hebben.
Inderdaad, je stemt maar je hebt niets te kiezen.
Prachtige duiding, dank.
Ik heb totaal niets met het archaïsche opvolgingssysteem in een monarchie. Gelukkig hier zo goed als gereduceerd tot operette, in ieder geval naar buiten toe, maar achter de schermen misschien stiekem toch best invloedrijk.
De vraag is wel: zouden we beter af zijn met bv een zonnekoning als Macron, zouden we liever Merkel (wir schaffen das) hebben gehad als opperhoofd? Qua kosten voor de belastingslaven vrees ik dat het dan nog erger zou zijn.
Maar goed, de democratie.
Helaas hebben we op dit moment niets anders dan een (denkbeeldig) democratisch systeem, waarbij demos in de praktijk echter zo goed als uitgeschakeld is, in ieder geval voor wat betreft het implementeren van de uitkomsten.
Misschien zou een ander stemsysteem soelaas kunnen bieden, zoiets als wat Omtzigt voorstelt?
En natuurlijk het onmiddellijk afschaffen van het partijpostenverdeelofjenuverstandvandemateriehebtofnietstoelendanscircus wat geresulteerd heeft in een rariteitenkabinet van dezelfde lieden die waren weggestuurd maar nadat hun wegen zich hadden gescheiden, linksom tegen het verkeer in weer terug op de rotonde kwamen.
ik denk dat het wellicht met een zonnekoning als Macron NOG slechter zou gaan met ons.
Maar nogmaals, ik begrijp NIET dat onze Koninklijke familie het normaal vindt dat Jan en Alleman uit a-sociale culturen als vechtersbazen (want veel problemen in AZC’s) uit vechtculturen hier maar binnen kan komen en mee potverteren van wat de Nederlanders inleggen.
Dat ‘asielrecht’ wordt enorm misbruikt. Dit is niet goed te praten.
Inderdaad, het asielrecht wordt op gigantische schaal misbruikt. En niet alleen het asielrecht. Tegenwoordig lijkt alles onder het containerbegrip ‘mensenrecht’ te vallen. En wat in dat begrip nog niet breed genoeg opgerekt was, wordt in ‘verdragen’ nog eens breder en breder getrokken.
De ‘royals’ doen ijverig mee aan het de facto opheffen van de natiestaat, zal hen worst wezen, hun bestaan is en wordt niet bedreigd. Want zelfs als morgen het koningshuis zou worden afgeschaft, is er voor hen een goede afbouwregeling, blijven ze geprivilegieerde BN’ers met hun paleizen en landgoederen en hebben ze sowieso voldoende vermogen voor vele generaties.
De representatieve democratie heeft afgedaan. De kiezer mag eens per vier jaar zijn keuze maken maar verder heeft ie geen invloed op het resultaat. Dat maakt de verkiezingen overbodig. Dat is in wezen de kern van het probleem en niet wie aan de hoofd staat, koning of president. Er zijn genoeg presidenten die zich ware aristocraten wanen en naar handelen. Alleen de Zwitserse systeem voldoet aan democratische waarden. Geen uitsluitingen alleen verplichtingen naar de kiezer toe die voor een deel via referenda mee mag regeren. Niet in de hoofdzaken wel zaken die invloed op de hoofdzaken kunnen hebben. En dat is waar het om gaat, democratie betekent ook directe invloed. Het maakt de burger ook medeveraantwoordelijk voor de staat van het land. Het maakt hem ook meer bijbetrokken. En het is altijd altijd rustig in Zwitserland.
Het systeem in Zwitserland spreekt mij ook aan. Tevredenheid bij beide partijen. Daarbij in ons landje zijn er veel teveel partijen waardoor het ook een rommeltje is geworden.
Partijen groeien door ontevredenheid. Maar zelf bakken ze ook niets van en zij lijken op elkaar. Zwitsers systeem kent geen uitsluitingen, vier grootste partijen moeten met elkaar regeren en het kan. En he miet je best doen om bij de grootste te horen. Gewoon eerlijk systeem.
Zwitserland stroomt ook niet vol met ‘asielzoekers’.
Zeker niet en dat terwijl er referenda waren die helemaal niet afwijzend tegen ‘arbeids’migranten zijn geweest.
We hebben niet zozeer een democratie, eerder een particratie. Bij een particratie zijn er wel gekozen volksvertegenwoordigers, maar zij organiseren zich in partijen en volgen met hun stemgedrag vrijwel altijd de lijn van de partij waar ze toe behoren. Er zijn meestal maar een paar grote partijen die er toe doen. Ook de regering wordt samengesteld uit partijleden. Daarmee berust zowel het landsbestuur, als de controle daarop bij, de facto, een oligarchie van partijen.
Als de partijen daarna meer internationaal gaan samenwerken, als in de EU, groeit de macht en invloed van de particratie mee.
De verwevenheid met sommige aspecten uit de democratie, zoals vrije verkiezingen, wordt vaak aangegrepen om een particratie voor democratie te laten doorgaan.
De particratie blijkt een regeringsvorm te zijn die niet direct aanleiding geeft tot opstand of burgerlijke ongehoorzaamheid, maar eerder onverschilligheid en afkeer van de politiek in de hand werkt. De instandhouding van de particratie is nauw verbonden met het cliëntelisme dat, altijd ten koste van de samenleving, welig tiert en zo de bestaansreden van de politieke partijen bevestigt en versterkt omdat je zonder partijpresentie kansloos bent voor de baantjes carroussel. Ook voor belangenbehartigers is het eenvoudiger en goedkoper om te lobbyen als er maar een paar plekken zijn waar je dit hoeft te proberen.
Het is dus defacto een vorm van dictatuur der machtspartijen.
Een president lost inderdaad de problemen niet op. Zie Scholz, Macron en Meloni. Of de volslagen imbeciel, Biden. Om er maar een paar te noemen. En koninkrijk of republiek, de bestuursvorm kost veel geld.
Dit koningspaar jaagt het verlangen naar een republiek enorm aan doordat de echtgenote van de koning, als dochter van een oorlogsmisdadiger in vredestijd, een ongeleide projectiel is geworden. En haar status met o.a. de digitale Euro misbruikt om er dubieus en extreem schadelijk beleid te propageren, dat zicht tegen de Nederlandse bevolking keert.
Maxima heeft ook mij van royalist weten om te turnen naar een republikein.
Dus als we het koningshuis behouden, moeten er strakkere regels gelden. Waarin de partner van die koning(in) slechts het ceremoniële aanhangwagentje van de koning(in) wordt. Een soort huwelijkse voorwaarden, waarin de partner hoegenaamd geen andere rol speelt dan oude mannetjes over de bol aaien, wat onschuldige hobby’s etc, want de partner heeft het koningschap niet geërfd. Die is met goed geluk een aardig eind omhoog gevallen.
Dan gaan we effectief richting de positie van een president, in die zin, dat de partner van de president zich op de achtergrond houdt.
Ik zie liever een gekozen burgemeesterschap en een gekozen hoofd van politie.
Dat is democratie.
Nee ons land wordt niet democratischer met het afschaffen van de monarchie, daarvoor is een ingrijpende verandering van het stelsel nodig.
Maar dat koningshuis kost bakken met geld en stuit steeds meer op verzet, zeker nu steeds meer mensen naar de voedselbank moeten. En voor de. “een president kost ook geld” roepers, de minister president vervult feitelijk deze rol al dus het koningshuis kan zondermeer worden afgeschaft. Enige consequenties is dat er wat briefhoofd met “in naam der koning” moeten worden aangepast.
Dan nog de drogreden dat het goed zou zijn voor de internationale betrekkingen. Kul natuurlijk. Alsof republieken het (qua handel) slechter doen internationaal. De elite heeft de mond vol over gelijke kansen maar veel I gelijker kun je het met een koningshuis niet hebben.
Ik heb geen enkele illusie dat een president goedkoper zal worden dan ons koningshuis, duswat mij betreft zijn de kosten geen issue. Wel kan onze koning deuren openen die voor een hekozen president gesloten blijven, dus wat dat betreft is ons koningshuis goud waard. En de horror van het idee dat bijvoorbeeld een Kaag president zou worden , brrrr.
Goud waard zeker niet, maar u heeft wel een punt dat het enige meerwaarde heeft.
Echter moet Maxima geen enkele invloed meer kunnen uitoefenen behoudens haar uiterlijk om Willem Alexander daarmee wat meer cachet te geven. Maar wat mij betreft mag ze geen beslissingen nemen die negatieve gevolgen kunnen hebben voor de burgers. De partner van de vorst(in) was toch ook alleen maar een lintjesknipper? En waarom mag zij Koningin worden? Claus was ook geen Koning.
Tja een democratie…. Waar dan? Ik zou niet één democratie in de wereld weten te noemen. Alle politici en leiders van grote bedrijven hebben één ding gemeen en dat is dat het allemaal psychopaten zijn. Ben je geen psychopaat dan kun je jezelf niet staande houden in de politiek of een multinational. Het draait bij die mensen alleen maar om macht en geld en status. Woorden als empathie, gevoel, liefde kennen ze niet en hebben ze in hun opvoeding ook nooit geleerd of meegekregen. Zie daar de heersers van de democratische omschreven zoals ze zijn en niet anders dan dat.
Het probleem is dat de Monarchie als je er op een afstand naar kijkt een vorm van slavernij is. Je wordt geboren en voor de rest van je leven ben je veroordeeld om koning of koningin te worden.
Tweede probleem nu is dat door Europa het geworden is dat een ‘President van Europa’ meer te zeggen heeft in en over Nederland dan de Monarch. Dit niet klopt in het rijtje Keizer, Koning, Admiraal, President van volgorde van wie meer is volgens de indeling.
Voor staande maakt dat de Monarchie een instituut is geworden met geen waarde. Een instituut waarin mensen geboren worden en daarin gedwongen worden een rol te nemen en zoals blijkt niets te zeggen hebben. Dat gaat tegen alle vrijheden in en is vergelijkbaar met Slavernij. Vergelijkbaar om dat andere dit in standhouden.
Republiek heeft ook zijn nadelen waarbij als je naar Frankrijk kijkt of naar Duitsland, naar Amerika of nu actueel naar Turkey elke President zijn stempelt erop drukt. Net als een leeuw de pups vermoord van de voorganger.
Niet echt productief.
Dat zijn de voornaamste vormen die we kennen in een democratie. Alle zijn voor- en nadelen. Echter in Europa door de EU is de Monarchie helaas een instituut geworden.
Waarbij je ook nog kunt afvragen of de bestuurslaag provincie we relevant is en niet eerder regio moet worden gezien Europa en daarbij gebieden over de landsgrenzen een bestuurskring in de plaats van de provincie laag. Iets dat door Euregio al in gang gezet is.
Het hele systeem moet wellicht over de schop als je kijkt naar de krachten die er nu spelen. Waarbij Noord-Nederland geheel andere belangen heeft dan de Randstad en die weer gehaalandere belangen dan de regio Twente en zo kun je doorgaan met de Limburgse Parkstad of regio Eindhoven.
De gebieden zijn elkaar ontgroeid met de monarchie
ze mogen afstand nemen van de troon.
Afschaffing van de door de Engelsen geplante monarchie is een eerste stap naar een nieuwe democratie. Daar horen dwingende referenda ook bij.
op zich zou ik willen dat de Koning achter de schermen toch macht kan uitoefenen om wanbeleid van de Kabinetten te voorkomen. Er moet toch IEMAND opkomen voor de belangen van de ‘gewone’ Nederlander. En ik bedoel niet noodzakelijkerwijs degenen die de bewust de hand ophouden. Maar degenen die werkten en sappelden om in een land als NL te kunnen overleven. Ook begrijp ik niet dat de Koning het normaal vindt dat Nederland overspoeld wordt door massamigratie uit landen met intolerante culturen. Daar begrijp ik werkelijk helemaal NIETS van.
Zet uw hoop niet op het koningshuis. Zijn ook gewoon WEF volgers.