Een ontluisterend beeld van politieke onmacht
Bestuurlijk onvermogen rond kinderopvangtoeslag
Titelfoto: Screenshot Debat Gemist, gepubliceerd onder CC BY-ND 4.0.
Alle media-aandacht gaat uit naar het tumult bij het Forum. De afgang van Wiebes en Asscher tijdens de verhoren bij de kinderopvangtoeslagaffaire haalde daardoor onterecht nauwelijks het nieuws: een stuitende journalistieke wanprestatie. Bij deze verhoren bleek niet alleen het al te bekende acute ‘geheugenverlies’ van politici en ambtenaren, maar vooral het zorgelijke disfunctioneren van de overheid, waardoor de burger volledig uit beeld is geraakt, schrijft Freek van Beetz.
Bestuurlijk onvermogen
Voorzitter Van Dam (CDA) van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag verzuchtte op 24 november, aan het eind van de verhoren van de voormalige bewindslieden Wiebes en Asscher: “Ik heb ergens het idee dat ik hier vandaag naar het wereldkampioenschap Bestuurlijk Onvermogen heb gekeken.” Voormalig vicepremier, minister en huidige PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher ging wel heel erg diep door het stof: alle varianten van “Ik heb dat toen niet gezien” en “Ik was me er niet bewust van” werden wel zo’n beetje uitgeput.
Al eerder liet Van Dam zich tegenover een deemoedige Wiebes ontvallen: “Wat is eigenlijk de meerwaarde van een staatssecretaris in de context zoals u die beschrijft?”
Dat verhoor, van de toenmalige staatssecretarissen van Financiën Weekers en Wiebes en de toenmalige minister van Sociale Zaken en vicepremier Asscher, was een onthutsend schouwspel. Zelden heb ik dat ‘bestuurlijk onvermogen’ zo weinig verhullend aan me zien voltrekken.
Wanvertoning
Des te opmerkelijker is het dat deze (wan-)vertoning nauwelijks in de media de aandacht kreeg die zij verdiende. In diezelfde media, die zich bij voortduring op de borst slaan als waakhonden van de democratie en bewakers van de rechtstaat, was deze beschamende getuigenis van de wijze waarop – vaak kwetsbare – burgers op genadeloze wijze door vertegenwoordigers van diezelfde rechtstaat werden kapotgemaakt, verbannen naar de achtergrond.
De grote winnaar is Asscher. Niemand kijkt nog naar zijn verhoor. #Baudet
— Özcan Akyol (@OzcanAkyol) November 23, 2020
Alle aandacht voor Baudet
Nee, alle aandacht, in de geschreven en in de visuele media, ging uit naar het tumult binnen een partij die, met slechts twee Kamerzetels, weliswaar toch veel aandacht weet te genereren en waarvan het uiteenvallen, zo vlak voor de verkiezingen, best aandacht mag krijgen, maar gezien die positie toch wel overtrokken mag worden genoemd.
Ton Elias schrijft terecht in de NRC dat de PvdA-voorman “maandag redelijk door het toeslagenverhoor in de TK gegleden is (met dank aan Baudets timing) en dus kans blijft maken de eerste man op links te worden.”
De gedienstige journalistiek hield hem uit de wind door zich zo verlekkerd te storten op de teloorgang van Forum.
Wanprestatie
Gemakzuchtige journalistiek en de hunkering naar ophef en vertier wonnen het van een kritische beschouwing over het disfunctioneren van de overheid ten opzichte van haar burgers. Voor de rechtstaat die Nederland wil zijn en voor de verhouding overheid-burger is deze journalistieke wanprestatie stuitend. Dat viel wel meer nieuwsconsumenten op.
Mijn tweet daarover werd maar liefst door ruim 80.000 mensen gezien.
Het tumult rond FvD drukt de afgang van Wiebes en Asscher tijdens de verhoren over de Toeslagenaffaire ten onrechte weg naar de binnen pagina's …
— Frederik van Beetz (@fvbeetz) November 24, 2020
Weinig aansturing
Want het gaat hier niet alleen om de ook uit eerdere parlementaire enquêtes en verhoren zo herkenbare vormen van acuut geheugenverlies en bekentenissen van onmacht en verkeerde inschattingen. Ik ga niet bij voorbaat uit van kwade trouw en bewust wegkijken bij problemen door politieke bestuurders. Elk parlementair onderzoek legt bloot dat de relatie tussen de politieke leider, minister of staatssecretaris en het departement dat hen is toevertrouwd, een delicate is: politici zijn weliswaar politiek verantwoordelijk voor wat er onder hun hoede plaatsvindt, maar ze hebben eigenlijk maar weinig mogelijkheden voor directe aansturing.
Een ambtelijke organisatie kent een eigen vorm van ambtelijke regie: weliswaar dienstbaar aan de bewindsman of bewindsvrouw, maar elk departement is ook een systeem met een eigen cultuur, met eigen doelen en strategieën, samenwerkend met, maar soms ook in concurrentie met andere ministeries. De ‘leemlagen’ waar Wiebes op duidde en ‘de Haagse loopgravenoorlogen’.
Op Twitter reageerde Pieter Omtzigt furieus op de bekentenis van Wiebes dat zijn antwoorden op Kamervragen van Omtzigt bij nader inzien “verbijsterend en onbegrijpelijk” zijn.
Hij zegt: ‘Ik heb deze idiote beantwoording doorgelaten’
BI-ZAR
Hoe kan ik als Kamerlid nou inhoudelijke kamervragen stellen?
Hoe dan?
Dit zijn bloedserieuze vragen waar ik dagen aan gewerkt had! (5)— Pieter Omtzigt (@PieterOmtzigt) November 23, 2020
Politieke verantwoordelijkheid
Dit legt inderdaad dat veel fundamenteler probleem bloot: de verhouding politieke verantwoordelijkheid en aansturing van een departement. Want hoe kan het dat deze ‘idiote beantwoording’ op het bureau van de staatssecretaris kwam? Heeft niemand in ‘de lijn’: het afdelingshoofd, de directeur, de Directeur-generaal, zich afgevraagd: is dit wel het antwoord waar het Kamerlid om vroeg? Of dachten die, zoals wel vaker gebeurt: even dempen die opwinding?? Of moest een eerder – foutief – antwoord worden toegedekt of weggemoffeld? Ik mag hopen van niet…
Als oud-ambtenaar weet ik dat de meeste ambtenaren loyaal meewerken aan de vormgeving en uitvoering van beleid, los van de eigen politieke voorkeuren en – als het goed is – ook los van de politieke kleur van de bewindspersonen.
Koekjesfabriek
Maar er is de laatste decennia wel iets veranderd in de verhouding tussen overheid en burger. Vanaf de jaren negentig kwam vanuit de VS een nieuwe zienswijze op het functioneren van de overheid overwaaien: de overheidsbureaucratie moest op een meer bedrijfsmatige manier worden vormgegeven en aangestuurd. Het zou de dienstverlening aan de burger verbeteren, de burger die plotseling – zonder daarover geraadpleegd te zijn – voortaan als klant zou worden behandeld. (Dat hebben de gedupeerden van de toeslagenaffaire geweten…)
Maar leentjebuur spelen bij het bedrijfsleven leidt niet altijd tot een betere overheid. De gedachte dat de burger een klant zou zijn van die overheid is een misvatting: bij slechte dienstverlening heeft de burger immers geen keuze, een consument of klant in het economisch verkeer heeft dat wel. De overheid is als dienstverlenend apparaat nu eenmaal geen koekjesfabriek.
Wat stijfjes opgeschreven, maar, mijn hemel, wat heeft deze man gelijk!
De publieke sector is geen kostenpost, de overheid geen bedrijf, stelt Herman Tjeenk Willink https://t.co/nwnXTE1VXN via @DeGroene
— Ewald Engelen (@ewaldeng) November 16, 2020
Ongelukken
Ook in de sfeer van leidinggeven werden nieuwe wegen ingeslagen: er kwam een Algemene Bestuursdienst die als een soort managementpool ambtenaren (in de hogere rangen) voordraagt voor leidinggevende posities op de departementen. Op zich geen slechte gedachte: vers bloed zou in de verkalkte organisaties voor revitalisering zorgen. En aldus geschiedde. Maar soms ook weer niet.
De overtrokken aandacht voor procesmanagement boven inhoudelijke kennis leidde tot veel ongelukken: op Volkshuisvesting (wie herinnert zich nog de affaires rond de woningbouwcorporaties), op Justitie en Veiligheid en dan recent: Financiën en Sociale Zaken. Al die affaires die we de afgelopen jaren voorbij hebben zien komen en al die beloftes tot verbeteringen (lessons learned) hebben tot nu toe toch maar weinig effect gesorteerd.
Uit de wind houden
Ambtenaren zijn loyaal, maar vooral aan de eigen dienst en het eigen beleidsterrein. Een minister met andere plannen en opvattingen wordt gediend, maar ook gewantrouwd. Ambtenaren weten dat ze een bewindsman of -vrouw ‘uit de wind moeten houden’ (die vermaning kreeg ik destijds ook mee van mijn toenmalige Secretaris-Generaal).
Maar ambtenaren dienen ook hun organisatie, koesteren hun beleidsterrein en de onderwerpen die ze in samenspraak met door dezelfde departementen gesubsidieerde NGO’s, belangengroepen en lobbyisten op de politieke agenda hebben weten te plaatsen.
De burger uit beeld
Dat ministers het ambtelijk apparaat kunnen aansturen berust op een fictie. Ze kunnen lijnen proberen uit te zetten, hun prioriteiten proberen te bewaken, maar zijn toch vooral overgeleverd aan de medewerking van al die duizenden ambtenaren voor wie de komende en gaande bewindsman of bewindsvrouw toch ook een schip is dat voorbij vaart in de nacht…..
En zo is de burger uit beeld geraakt. De overheid functioneert als een zelfstandig systeem, weliswaar ten dienste van die burger en onder politieke verantwoordelijkheid, maar ook met eigen belangen: zo stemt, tegen de nadrukkelijke wens van de Tweede Kamer, de Nederlandse VN-delegatie onder aansturing van Buitenlandse Zaken nog steeds vrolijk mee met anti-Israël resoluties.
Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen op 9 september 2019 verklaarde ChristenUnie-fractieleider Segers: “De overheid is soms een gesloten bastion. Regels lijken belangrijker dan mensen, systemen falen, wachttijden zijn te lang en burgers worden van het kastje naar de muur gestuurd.”
Hij had er aan toe kunnen voegen dat de Tweede Kamer ook nogal eens het bos wordt ingestuurd.
Iedereen heeft er weleens mee te maken gehad. Dat de overheid je van het kastje naar de muur stuurt en soms een gesloten bastion lijkt. De grote vraag is: hoe kan het toch dat er bij zo’n beetje alle uitvoeringsorganisaties van de overheid grote problemen zijn? Daarom 👇 https://t.co/SIOlqjIAnC
— Gert-Jan Segers (@gertjansegers) September 18, 2019
Over de auteur
- Freek van Beetz, studeerde Planologie en Politicologie, was van 2001-2010 adviseur van de MP van de Ned.Antillen. Auteur van Uitzicht op Zee (roman, 2015) en van Het laatste Kabinet (2010) en Het einde van de Antillen (2013).
Bestuurlijk onvermogen of Bestuurlijk onwil. Het lijkt mij dat dit de titel moet zijn van dit artikel. De burger buiten spel zetten is een bewuste keuze van (onze) overheid. De next Generation Europe is wat telt. Dat men hier al jaren met groot onvermogen aan werkt zou voor de burger reden genoeg moeten zijn om meer met de inhoudelijke zaken van de politiek bexig te zijn. Als een goed gevormde eenheid moet de burger ervoor zorgen dat er een overheid komt welke er wel is voor de burger en niet voor een prestigieus EU waar onze overheid in iedere vorm duidelijk te kort schiet.
Helemaal mee eens Anita. Grootste probleen is dat procesmanagement boven inhoudelijke kennis gaat. We zien dat bij COVID 19, Hugo de Jonge die erg zijn best doet maar inhoudelijke kennis ontbeert, Broekers- Knol die het immigratieprobleem niet aanpakt, de energietransitie van Wiebes die de belastingdienst en nu Groningen niet weet aan te sturen etc. De echte regie ontbreekt ook bij Mark Rutte. Tijd voor referenda waar het volk kan helpen zoals in Zwitserland.
Leuk hé, al die verschillende, zich voor de burgers inzettende ambtenaren en politieke partijen.. uiteindelijk zijn ze allemaal één pot nat… Ieder voor zich en GOD voor ons allen..
En weet je… straks drinken ze weer samen een glas, doen een plas en alles blijft zoals het WAS!
Ik vond het erg knap zoals minister Hoekstra met veel woorden en herhalingen de schuldige wist aan te wijzen: de informatie. Het delen van informatie, het tijdig doorgeven ervan, het juist beoordelen en vooral het tijdig informeren van de leiding.
Niemand had het gedaan.
Niemand was verantwoordelijk.
Niemand kende de dossiers.
Niemand wist hoe erg het eigenlijk wel was (Minister Kwiebus van Belastingen).
Echt: al deze mensen moeten op het gymnasium hebben gezeten en de Odyssea uit hun hoofd kennen (de episode met de cycloop).
Wedden dat bij de parlementaire enquete in 2030 over de corona-affaire ook weer Niemand het heeft gedaan?
Ja, inderdaad. Als het er echt om gaat weten politici van niks. Ook Rutte gebruikt die smoes nu weer vaak.
Wat mij betreft was het toppunt van ‘onwetende onschuld’ Lodewijk Asscher (PvdA). Hij was nota bene vele jaren de bijbehorende minister bij deze kwalijke kwestie, ook toen er langzamerhand steeds meer bekend werd, ook door het doorvragen van de onvolprezen parlementariër Omtzigt.
Ik verwijs verder naar Ton Verlind, die hier genadeloos met Asscher afrekent:
https://www.tonverlind.nl/wil-de-echte-asscher-opstaan/
Lichtte als bedrijfskundige twee ministeries door. Doel: perspectief maken voor de rijksoverheid. Interviewde duizenden ambtenaren. Tachtig vragen, eerste vraag: wat doet u eigenlijk? Miljoenen antwoorden op dit soort open vragen heb ik geanaliseerd en van conclusies voorzien. Belangrijkste conclusie was dat de ministeries voor hooguit 15 procent klantwaarde bieden en dat gewoon opheffen van de rijksoverheid het volk het beste zou dienen. De rijksoverheid heeft eigenlijk geen bestaansreden. Maar ja, Wim Kok greep in want rijksambtenaren zijn vaak PvdA-stemmers en 2 weken later stond ik buiten. Ben ik maar perspectief gaan maken samen met kansarme jongeren (MBO 1&2). Geen 15 procent klantwaarde, neen, tachtig procent van deze kansarme leerlingen haalde hun startkwalificatie. Dat is veel leuker en effectiever bezig zijn.
Ik heb er maar kort naar gekeken. Te veel werd niet herinnerd en daardoor was het van weinig waarde. Maar dat roept dan wel de vraag op, waarom wordt er zo’n beroep gedaan op de wel of niet-actieve herinnering die een bewindspersoon heeft aan de gebeurtenis. Er zullen toch wel notulen en aantekeningen zijn van overleggen. Laat die veel meer leidend zijn bij de bevragingen. Zo komen politici er wel heel makkelijk mee weg. En dat zal wel geen toeval zijn.
nou, DAT dacht ik dus ook. Alles moet gedocumenteerd zijn. Ze hadden alle correspondentie kunnen overleggen om hun geheugen mee op te frissen.
Goed punt Arjan. Als je politici confronteerd met de feiten dan wenst men nog steeds niet de verantwoordelijk te dragen voor het eigen falen. We moeten van alle toeslagen (fraude gevoelig en ambt. apparaat in stand houden) af en het anders inrichten.
Veel mensen hebben gelezen hoe ambtenaren/ministers ons voorliegen. Het is niet boor niks dat ook de pvda implodeert. Gebeurt bij het cda, de chrstenunie, d66 en dadelijk vvd. Effe afwachten.
Ik ga even alleen in op de de bijzaak van dit artikel, de overheid als dienstverlenend bedrijf.. naast dat de consument geen keuze heeft uit verschillende aanbieders, is het zien van de overheid als bv een slecht idee.
Bedrijven zijn niet democratisch, maar autoritair.
Je afhankelijk maken van een overheid staat gelijk aan een vendor lockin. Ze hebben je dan bij je ballen. Gratis geld bestaat niet. Niet alleen dwingt de overheid onvrijwillige bijdragen om het te herverdelen, ook de ontvanger vergeeft zijn vrijheid in ruil voor ‘zekerheid’.
Het geld rondpompen moet stoppen. Ambtenaren en ministers horen hun invloed niet tot in je huiskamer te laten gelden.
Ik snap dat kinderopvang belangrijk is voor ouders om te kunnen werken, maar het is een lapmiddel voor structurele problemen. Het is niet normaal dat een modaal inkomen niet in staat is om voor een gezin te kunnen zorgen. Moeders moeten hun kinderen in ieder geval de eerste jaren kunnen opvoeden, zonder getrouwd te hoeven zijn met een man die 3x modaal verdient.
Geheel mee eens, maar je kunt het geëmancipeerder formuleren: “Moeders of vaders moeten hun kinderen in ieder geval de eerste jaren thuis kunnen opvoeden (evt. om de beurt), zonder getrouwd te hoeven zijn met een partner die 3x modaal verdient.”
Toen mijn kinderen klein waren werkten zowel mijn vrouw als ik 3 dagen in de week. Er was dus 4 werkdagen een ouder thuis. voor de vijfde dag was er een lieve oppasmoeder.
Dat was in de 80-er jaren, de nu beruchte toeslag bestond nog niet.
Vind het een schande, dat door de heisa over FVD de media gretig hiervan gebruik maken.
In plaats van de werkelijke problemen, die door de verhoren over de kindertoeslag drama’s duidelijk zichtbaar zijn, te benoemen. Inderdaad moeten deze blunderaars en partijen uit de wind gehouden worden, want stel eens voor dat mensen zich dit herinneren volgend jaar bij het stemmen.
Hoe groter bureaucratie hoe groter misbruik van regels en hoe groter de chaos binnen de organisatie en hoe makkelijker de uitvlucht voor de verantwoordelijke door
een berg van ondoorzichtige regels. En als niets meer helpt komt de geheugenverlies als geroepen want in de jungle van regels is er altijd een uitvlucht. Vandaar dat de enorme bureaucratie floreert als een oerwoud waar waanpraktijken makkelijk uit zicht raken. De dienstverlening te vervangen door markt gerelateerde aanpak heeft een verdienmodel geïntroduceerd maar geen verbetering van de dienstverlening zelf. Dat hebben wij ook bij de gezondheidszorg goed kunnen merken. Van patiënt tot machteloze klant zonder enige inspraak.
En wat betekent zo parlementaire enquête in praktijk? Het eindigt altijd met de uitspraak dat wij van geleerd hebben. Om de volgende keer dezelfde fouten straffeloos te herhalen.
Prima artikel, van Beetz weet waar hij het over heeft.
Ander voorbeeld is de zg. granuliet-affaire. Dat speelde bij het Min. van I&M in 2017-2019, Zembla heeft er enkele docu’s aan gewijd. Op instigatie van nu-lobbyist Halbe Zijlstra (ja, de ex-VVD minister) zondigde de ambtelijke top tegen allerlei milieuregels en werd er smerig spul in een zijarm van de Maas gedumpt. Er werd links en rechts gelogen en een terecht protesterende lagere milieu-ambtenaar in Limburg werd disciplinair de mond gesnoerd.
De grootste corrupteling/nepotist bij deze kwestie was DG Michèle Blom van Rijkswaterstaat, maar er waren ook andere topambtenaren bij betrokken. Tegen geen van allen zijn maatregelen genomen.
Hier wreekt zich dat onding van de Algemene Bestuursdienst. Een banencarrousel voor topambtenaren, met twee nadelen:
1. Wie ernstige fouten maakt wordt niet gedegradeerd maar krijgt een even hoge baan op een ander departement.
2. Men rouleert van hot naar her, zoals Lidewijde Ongering als SG (= hoogste ambtenaar) van I&M naar EZ. (“Toevallig” net voor de granulietkwestie echt in de openbaarheid kwam.)
Materiekennis doet bij dezer lieden kennelijk niet ter zake.
Politieke onmacht of politieke onwil…
Opnieuw een hele ondoorzichtige etalage van ‘eigen (politieke) straatje schoonvegen. Treurig, die hoogste politieke vertegenwoordiging die nota bene rücksichtlos ambtelijk ondersteund wordt, ‘u vraagt, wij draaien’.
Hier komt de politiek nooit meer uit! Op naar het volgende debacle. Niet blij mee!
Waarom extra toeslag? Verantwoorde mensen zouden een keuze moeten maken, ze krijgen al kindergeld wat ook opgehoest word door de belastingbetaler. extra toeslag was er ook niet toen mijn kind nog jong was, daar ben ik de eerste jaren voor thuis gebleven, en pas weer gaan werken toen ze naar school ging. Zoals het nu gaat is niet oke vind ik, ze krijgen kinderen en na 6 weken worden die kinderen overdag al gedumpt, dat is geen goede zaak, dit is wel gebleken toen de corona uitbrak en de mensen ineens hun eigen kinderen op moesten gaan opvoeden, die ze normaal smorgens al dumpen in de opvang en later op de dag ophalen, Wat een paniek zeg om je rot te lachen. De meeste ouders kennen hun eigen kinderen niet eens. Het is prima dat vrouwen weer werken willen na dat ze kinderen hebben gekregen, maar dan wel niet zoals het nu gaat. Dat er in de regering steeds ministers zitten die met dit soort zaken ook steeds weer de plank mis slaan kan niet uitblijven. Het is een bijeengeraapt zooitje daar in Den Haag, waarvan de helft wat er zit op posten waar ze helemaal niet voor gekwalificeerd zijn. Maar meestal moeten ze werken zeggen ze voor alle luxe die ze hebben willen. Kom op zeg, de mensen doen maar eens wat minder dan, en voeden hun kinderen zelf maar eens goed op zodat we geen hersenloze en criminele generatie gaan krijgen in dit land, want als het zo door blijft gaan komt die er in toekomst door het falen van hun zelf, die hun kroost maar stil houden met tablet pc en zo voort zodat ze er zelf niet naar om hoeven te kijken. Ik zie dit vaak om mij heen gebeuren, en schud wel eens mijn hoofd hierom. Ook al heeft de overheid dit allemaal zelf in de hand gewerkt de verantwoord ligt toch bij de burger vind ik.