WRR schrijft flutrapport over situatie middenklasse

Deze week kwam de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (de WRR) met het rapport “De val van de Middenklasse“. Bij het (als altijd kritisch) lezen van het 260 pagina’s tellende rapport bekroop me het onaangename gevoel dat ik vaker krijg bij het lezen van rapporten van archaïsche overheidsinstituten.

Ook in dit WRR-rapport lijkt vanuit een gewenste conclusie – “de middenklasse zit niet in het nauw” – te zijn teruggeredeneerd, de “feiten” zijn er vervolgens bijgezocht en moeilijke deelonderwerpen zijn vermeden. Ik zal deze harde constatering onderbouwen aan de hand van mijn observaties bij dit rapport.

Bron: WelingelichteKringen.nl, 8 feb 2017

Olifantcurve
Trump’s verkiezingsretoriek was gericht op twee belangrijke groepen die hij aanviel. Aan de ene kant de global elite en aan de andere kant China/Mexico. Dit leek willekeurig, maar dit raakte de middenklasse in Amerika in het hart. Cijfermatig was in 2012 al aangetoond door Branko Milanovic in zijn interessante Wereldbank paper (p.13) over inkomensongelijkheid dat er wereldwijd sprake is van een zogenaamde olifantcurve. De groei voor de westerse middenklasse tussen 1988 en 2008 (75-90% percentiel van globale verdeling) was licht negatief, terwijl de elite (boven het 90% percentiel) en de armere mensen wereldwijd (onder het 75% percentiel) een enorme inkomensgroei doormaakten.

Situatie in Nederland
Als we deze curve toepassen op Nederland, dan zou je ook verwachten dat een soortgelijk patroon zichtbaar is. De rijke Nederlanders die gebruik maken van de open economie, de bankiers en de multinationals kunnen flexibeler keuzes maken die gunstig zijn voor hun portemonnee. Aan de onderkant is het geen verrassing dat Nederland migranten opneemt en veel publieke middelen kwijt is aan de bijstand en toeslagen. Deze toeslagen moeten worden betaald door de middengroepen. Dit kan niet ander dan een drukkend effect hebben op de welvaart voor de middenklasse.

Inkomen middenklasse gedaald
In 2016 heeft Bureau McKinsey een onderzoek gedaan naar inkomensontwikkeling in ontwikkelde landen. Nederland was één van de onderzochte landen. En wat blijkt? Zoals verwacht stijgt het inkomen van de laagste 10% in Nederland en de bovenste 20% van Nederland. Het inkomen van de complete middenklasse (deciel 2-8) daalt, met de grootste impact voor het hart van de middenklasse (deciel 4-5). We praten dan niet over weinig, maar over 10-20% minder inkomen van 2005 tot 2014. Eerlijkheidshalve zij vermeld dat iedereen de laatste twee jaar er op vooruit is gegaan, maar dat geldt dan weer voor alle groepen.

Worstelen
Terug naar het WRR-rapport over de middenklasse. Als ik een rapport zou moeten opleveren over dit onderwerp, dan zou de inkomensontwikkeling het hart vormen van mijn rapport. In het WRR-rapport begint men pas serieus over inkomen te praten op pagina 175! Daarvoor heeft iedereen zich al moeten worstelen door hoofdstukken als “de professionaliteit en polarisatie van de beroepenstructuur” en “verdwijnt de middenklasse” en volgen er nog hoofdstukken als “tweeverdieners en de middenklasse”, “de onzekere verzorgingsstaat”.

Zwakke aanbevelingen
De WRR doet er 260 pagina’s over om tot vier zwakke beleidsaanbevelingen aan de regering (p. 17) te komen. Het eerste is om meer zekerheid te bevorderen in de arbeid. Het tweede is de eeuwige open deur van meer investeren in onderwijs en scholing (D66-puntje). De derde is om de verdelende werking van de verzorgingsstaat te behouden; oftewel nivelleren (PvdA-puntje). Tot slot wordt opgeroepen tot een steuntje in de rug voor gezinnen (CDA-puntje).

Wetenschappelijke armoede
Het is diepe armoede dat tientallen onderzoekers bezig zijn geweest met dit belangrijke onderwerp en dan maar tot deze vier open-deur-aanbevelingen komen. Daarnaast raakt het in mijn beleving de echte kern niet van wat er aan de hand is in de middenklasse. Er is natuurlijk veel meer onderzoek nodig om mijn volgende vier beleidssuggesties te kunnen onderbouwen, maar op zijn minst zou ik dit achtergrondonderzoek verwachten in zo’n rapport van de WRR:

Beleidssuggestie 1: Europees vrij verkeer van personen afbouwen
Het is evident dat door het vrije verkeer van arbeid tussen Europese landen er een grote wissel is getrokken op de banen aan de onderkant en het midden van de middenklasse. Zo zijn er bijvoorbeeld veel Poolse arbeiders in de bouw, vrachtwagenchauffeurs, en operators in fabrieken. Daarnaast wordt er veel werk uitbesteed aan andere Europese landen, waarna er arbeidsmobiliteit ontstaat tussen deze landen, veelal in het nadeel voor de Nederlandse middenklasse, want hierdoor is een neerwaarts effect op het uurloon ontstaan.

Beleidssuggestie 2: Meer waardeoverdracht van winsten naar lonen
Bedrijven maken grote winsten sinds de crisis en de lonen zijn op deze stijging van de winsten achtergebleven. Dit wordt heel helder gemaakt in de Macro Economische Verkenningen 2016 onder het kopje arbeidsinkomenquote (AIQ). Ook is loonstijging één van de stokpaardjes van DNB-voorzitter Knot. Dus laat de overheid ervoor zorgen dat de lonen hard stijgen ten koste van de bedrijfswinsten.

Beleidssuggestie 3: Corrigeer de multiculturele samenleving
Het WRR-rapport schrijft hoogverheven over de middenklasse. Zelfs op zo’n manier dat je je kan afvragen of ze eigenlijk ook nog echt met de middenklasse hebben gepraat of een survey hebben afgenomen. Een van de meest stuitende frames op pagina 204: “vraagstukken rondom immigratie, integratie en de islam vormen sinds jaar en dag een splijtzwam tussen laag- en middelbaar opgeleiden enerzijds en hogeropgeleiden anderzijds, waarbij de eerste zich verzetten tegen de culturele diversiteit die gepaard gaat met immigratie, terwijl de laatste deze minder problematisch vinden“.

Culturele diversiteit
Er wordt een onderzoek aangehaald met de conclusie “mensen met weinig cultureel kapitaal hebben minder affiniteit met de culturele diversiteit die immigratie en islam met zich meebrengen” (p. 216). In het WRR-rapport staat verder niet genoemd dat de hogere rijke wetenschappers veilig in hun luxe woonwijken wonen en dat het juist de (lagere) middenklasse is die temidden van deze “culturele diversiteit” woont. Het stuitende aan het rapport is dat het uit de hoogte neerkijkt op de middenklasse, zonder dat het de problemen van de middenklasse op het gebied van immigratie/integratie en de multiculturele samenleving serieus neemt. Een duidelijke aanbeveling om de onzekerheid in de middenklasse te reduceren moet zijn een harde ingreep in het beleid ten aanzien van immigratie en integratie.

Beleidssuggestie 4: Laat de middenklasse weer in de politiek geloven
Het overgrote deel van Nederland bestaat uit de middenklasse. Niet het CDA-VVD-D66 is het motorblok van Nederland, maar het gemiddelde gezin uit de Achterhoek is het motorblok van de samenleving. Dit motorblok is keer op keer teleurgesteld in de politiek. Teleurgesteld over het niet krijgen van de 1000 euro van Mark Rutte, teleurgesteld over een dronken Poolse doodrijder die na 1.5 jaar weer uit de cel mag, over de hoge zorgkosten, over stemmen op een Oekraïne referendum zonder dat dit eigenlijk uitmaakt en over een uitdijend heelal dat de EU heet. Dit alles terwijl de middenklasse graag overzichtelijkheid wil en beslissingen het liefst dicht bij huis houdt.

Conclusie
Het allerbelangrijkste van een onderzoek als waar het WRR-rapport over gaat is het bepalen van het conceptueel kader voor het onderzoek. Dat kader moet een duidelijke hoofdvraag bevatten met daaronder een systeem van deelvragen die samen leiden tot de beantwoording van de hoofdvraag. De hoofdvraag die de WRR zich stelde was: “Is er in Nederland sprake van een bedreigde, krimpende of uitgeholde middenklasse?”

Veren
De WRR heeft nagelaten om duidelijk te operationaliseren wat met deze relatief vage onderzoeksvraag werd bedoeld. Zo kan je “bedreigde” ook lezen als “fysieke bedreiging” door middel van potentiële aanslagen of als verminderde leefbaarheid in woonwijken. Niets van dit alles staat in het rapport. Er zijn allerhande keuzes gemaakt in de opzet van het rapport die de schijn van politieke beïnvloeding hebben. Het is als het ware alsof de regering aan een groep wetenschapsvriendjes heeft gevraagd om even wat veren in haar kont te steken.

Daarom wil ik graag voorstellen om vanaf nu de W van Wetenschappelijke in de naam WRR te vervangen door de W van WC-eend en in vervolg te spreken van de WCeend-Raad voor het regeringbeleid.

Over de auteur

Rutger van den Noort

Bedrijfskundige, publicist, ondernemer.

Recent gepubliceerd

Archief

• Klimaat en Milieu17 september 2023Hoezo piekbelasters? Harde stikstofmetingen tonen falen overheidsbeleid aan
• Politiek Internationaal21 mei 2023Bilderberg-conferentie symboliseert gestage neergang van het Westen
• Politiek Nederland31 december 2022We hebben een laf kabinet dat geen enkel probleem durft op te lossen
• Economie6 oktober 2022Remkes’ mislukte zoektocht naar de stikstofsleutel