De democratie mag zichzelf niet opofferen
Over het algemeen bevind ik me in kringen die van het midden tot aan de rechterzijde van het politieke spectrum lopen. D66 tot PVV. Niet bewust, dat is zo gegroeid in de tijd dat ik voor de JOVD actief was en werkzaam bij het Forum voor Democratie. Ik dacht altijd dat ik ideologisch kleurenblind was, wat maakte het uit wat iemand vond? Als ze maar bier konden drinken en het verschil wisten tussen de vroege en de late Reger. Zoiets.
Leven of dood
Nu pas besef ik dat ik ideologisch kleurenblind was, omdat het er niet echt toe deed. Niet werkelijk. We begaven ons allemaal binnen de veilige grenzen van de democratische rechtsstaat en of we nou daar wat geld weg wilden halen of daar wat geld wilde bijleggen: het was marginaal. Nu Trump echter aan de macht is gekomen, lijkt het voorbij te zijn met de vrijblijvendheid. Politiek debat is geen spel meer in de veilige moederschoot van Montesequieu en Thorbecke, politiek debat is Leven (of Dood) geworden. Er staat nu echt iets fundamenteels op het spel.
Onzinnigheid
Een veel gehoorde uitspraak momenteel van vrienden aan de rechterzijde is dat de democratie maar even een stapje terug moet doen om orde op zaken te stellen. Trump, Orban, Polen, leugens, persvrijheid die onder druk staat, “iliberale democratie” (wat is dat in godsnaam?). Het is allemaal even nodig juist om de democratie te beschermen. Even de democratie op pauze zetten, schoon schip maken en dan weer verder gaan waar we gebleven waren. Ik weet niet of u wel eens een oude relatie nieuw leven in heeft proberen te blazen? Dat ging zelden goed, nietwaar? Restauraties zijn zo makkelijk nog niet, kijk maar naar Frankrijk.
Imperfectie
De democratie zelf is niet krachtig genoeg om de problemen waarvoor ze zichzelf gesteld ziet op te lossen. En helemaal ongelijk hebben die vrienden niet, er is sprake van een behoorlijk druk: globalisering, kapitalisme, vluchtelingen, islam. Er zijn krachten die een uitdaging betekenen voor de democratie. En het is ook waar dat die vermeende “elite” daar de afgelopen decennia misschien te weinig aan gedaan heeft. Tegelijkertijd is het ook waar dat zij nu eenmaal niet almachtig is. De democratie is imperfect, per definitie, want ze draait om vrijheid en de paradox daarvan is dat precies daardoor, die democratie nooit perfect kan zijn.
Belofte
De rechtse vrienden in mijn netwerk stellen: die restauratie lukt niet meer, dus laten we dat hele lichaam maar onthoofden. Dan zijn we van al het gezeik af. Zoiets. En daarna? vraag ik hen dan. Daarna bouwen we de democratie weer op. Of ze het beseffen weet ik niet, maar in feite spreken ze over het offeren van de democratie. De democratie ziet zich gesteld voor een oneindige belofte, net als dat Abraham zichzelf daarvoor gesteld zag.
Offer
Hij, als eindig wezen, werd een nageslacht beloofd dat talrijker zou worden dan de sterren. Dat was absurd. De plek waar die belofte een plaats moest krijgen was bij Izaäk. Maar voor Izaäk, om die belofte te kunnen dragen moest er iets gebeuren: Abraham moest hem offeren. Doordat Abraham Izaäk offerde kon God zeggen “strek uw hand niet uit aan den jongen en doe hem niets! Want nu weet Ik, dat gij God vrezende zijt en uw zoon, uw enige, van Mij niet hebt onthouden.” Doordat Abraham Izaäk offerde, ontving Izaäk God en kon hij de belofte dragen van het nageslacht. Met andere woorden: net als Job gaf Abraham alles op en kreeg het daardoor in veelvoud terug.
Het offer ontvangt dus iets. Als we het over weggeven hebben, spreken we over het opofferen. Dan raak je het kwijt. Dan verlies je het. De opoffering zou geweest zijn als Abraham de keel van Izaäk werkelijk door had moeten snijden – dan had er ten plaatse van Izaäk niets meer kunnen gebeuren. Het is nu juist de kern dat Abraham het mes trekt – en daarmee zijn bereidheid toont waarop God kan zeggen: ik geef je een lam om te offeren in plaats van Izaäk. God draagt er zorg voor in het verhaal dat Izaäk niet weg gegeven wordt.
Democratie
De aanhangers van de ondemocratische wending denken dat de democratie geofferd wordt. Trump, Orban en anderen trekken het mes, zetten het even op de keel van de democratie en juist daardoor zal de democratie haar belofte waar kunnen maken. Maar dat is nogal wat.
Wie is er aanwezig om te zeggen: strek je hand niet uit naar de democratie, doe haar niets? Niemand.
De offeringsgezindheid van de democratie is niets anders dan een opofferingsgezindheid. Het idee dat dat complexe systeem van de democratie – dat al zo in bloed gedrenkt is en daar ook nog zo meer worstelt – even stil gezet kan worden om het daarna gewoon weer op te pakken is van een naïviteit waar ik bijna geen woorden voor heb.
Links geweld
En terwijl ik dit schreef lees ik dat Milo gevlucht is voor linkse demonstranten aan de universiteit van Berkeley die bereid waren tot geweld. Nee, het is niet alleen van rechterzijde dat de democratie onder druk staat. Geenszins. Sterker nog, rechts heeft nog wel zoiets van procedures en een procedurele vermindering van de democratie. Links eigent zichzelf het geweldsmonopolie toe, omdat ze het ergens niet mee eens is.
Hamer en sikkel
Het is de makkelijke weg, het is de weg van de botte hamer en de botte sikkel, het is radicaal. De uitdaging van de huidige democratie ligt er juist in hoe ze toch die tegenkrachten het hoofd weet te bieden, zonder dat ze haar eigen keel doorsnijdt. Dat vraagt een nuancering, een geduld ook en een besef van de fragiliteit van die democratie.
Momenteel zijn we de democratie niet aan het offeren, we zijn haar aan het opofferen en doen dat ook nog eens onder luid gejuich en geschater dat, als je maar goed genoeg luistert, een oorlogsverlangen in zich lijkt te dragen dat doet denken aan de vooravond van 1914. Enfin, prima verder, als ze maar niet denken dat ik voor hen in een loopgraaf in Verdun ga liggen. Als iemand weet waar ik een gebroken geweertje kan vinden om op mijn revers te spelden, verneem ik dat graag.
===============================================================
Foto: Democracy by Camille King is licensed under CC BY-SA 2.0
===============================================================
Over de auteur
- Masterstudent filosofie en theologie
