De onvergeeflijke schuld van de witte man
Onlangs zei een vriend tegen mij dat we het onszelf, onze cultuur en de ander verplicht zijn om het Nederlandse slavernijverleden niet licht op te nemen. Dit betekent niet dat alle kritiek op Nederland en haar geschiedenis klakkeloos voor waar aangenomen moet worden, want in die hoek is ook nogal wat mis. Maar ook niet dat alle kritiek met één handbeweging weggewuifd kan worden als iets onzinnigs.
Met dat in mijn achterhoofd las ik een artikel in Trouw. Wat ik me na het lezen van het artikel pas realiseer, is dat de critici “de witte man” opsluiten in zijn schuld, zonder hem een mogelijkheid tot verzoening te bieden.
Beeld
Een goed voorbeeld hiervan is het debat omtrent het bronzen beeld in de Keukenhof. Trouw plaatste het artikel Beeld in Keukenhof: geval van racisme? In het kort gaat het hierom: in het park staat een beeld van een naakte, donkere vrouw. Volgens Jessica de Abreu van De New Urban Collective, een studenten- en jongerenplatform voor diversiteit waarover eerder op OpinieZ is geschreven, is dit racisme. Het beeld zou een symbool zijn van het feit dat witte mensen donkere mensen nog steeds als objecten zien. De kunstenares daarentegen stelde dat ze juist de kracht van de pure, krachtige Afrikaanse vrouw wilde tonen.
Koloniaal
De Keukenhof is niet van zins het beeld te verwijderen. Wel wil de organisatie een bordje plaatsje waarop de intentie van de kunstenares wordt uitgelegd. Voor activiste De Abreu is dit onvoldoende: het beeld moet weg. Het zou de Witte Onschuld symboliseren, waarbij het bestaan van racisme wordt ontkend. Het gaat niet om de intentie, maar om de impact. Tot slot is er een zin die ik de lezer echt niet wil onthouden: “Bovendien heeft de Keukenhof de controle, wat symbool staat voor koloniale ongelijkheid”.
Ik moest mijn uiterste best doen om de woorden van de vriend in acht te nemen. De compleet onwrikbare houding van De Abreu is op zijn minst opvallend te noemen. Het frustrerende is dat ik het ook niet kan begrijpen. Het lukt me in het racismedebat maar niet om tot het fundament te komen. Ik heb het idee dat er allerlei psychologische en culturele patronen spelen, waar de critici zich niet bewust van zijn en die voor de bekritiseerde ook niet helemaal te vatten zijn.
Schuldbekentenis
Ik ben blank, katholiek, man en heteroseksueel. Dit betekent dat ik echt volkomen aan de verkeerde kant van de lijn sta in de kruistocht van de “progressieve moraal”. In plaats van al die fenomenen te doorgronden, te analyseren en te bekritiseren heb ik besloten het over een andere boeg te gooien: ik beken schuld. Mijn wereldbeeld wordt gekenmerkt, zoals Gloria Wekker dat noemt, door een witte objectiviteit. Ik heb vast tal van microracistische uitingen gedaan waarin ik mijn witte superioriteit bevestigde.
Vergeving
De volgende vraag die dan gesteld moet worden aan de Quincy’s, Gloria’s en De Abreu’s is: wat nu? Iedere religie kent een schuld-en-vergevingmechanisme. De mens is altijd schuldig aan iets, maar in het ritueel kan hij zijn schuld opheffen. Hiermee ontdoet hij zichzelf van de slavernij van de schuld en ontstaat er een notie van vrijheid. Het brahmanenoffer bevrijdt de mens van het karma, in de katholieke kerk is er de gekruisigde Christus en het sacrament der verzoening (de biecht). Ook geheime genootschappen kennen inwijdingsmysteriën die als doel hebben de mens vrij te maken van zijn schuld. Cersei Lannister in Game of Thrones moest de Walk of Atonement uitvoeren ter vergeving van haar zonden.
Ritueel
Nu is mijn vraag aan alle critici: wat kan ik doen, als schuldige, om mijn onschuld wederom te verkrijgen? Ergens moet er een mogelijkheid zijn, een ritueel, om mezelf vergeven te weten voor mijn schuld aan het racisme.
Stel dat die perfecte nieuwe wereld gekomen is: al het racisme is verdwenen, iedereen heeft gelijke kansen voor gelijke banen, geen lager schooladvies meer, alle herstelbetalingen zijn gedaan en alle politici hebben excuses aangeboden voor alle misdaden ooit gepleegd onder de Nederlandse vlag. Is dat voldoende? Ik denk het niet. Want als het heden is opgelost, is er nog steeds de historische schuld. Een schuld die niet voortkomt uit handelingen van de huidige witte man, maar die wel op zijn schouders wordt gelegd.
Stap
Daarom vraag ik nog een keer: wat is de verlossende stap na het bekennen van schuld? Wat kunnen de schuldigen, wat kunnen de zondaars doen om hun schuld om te zetten in berouw en uiteindelijk vergeving? Of is het zo dat de witte man immer een slaaf moet blijven van zijn schuld? Geen vergeving mogelijk, niets, schuld tot het einde der dagen.
Pas als de critici zelf naar het fundament van hun kritiek gaan, namelijk dat het niet om Zwarte Piet gaat of een bronzen standbeeld in de Keukenhof, kunnen ze inzien dat ze iets heel anders verlangen dan wat sociale veranderingen – hoe belangrijk die ook zijn. Ergens verlangen ze een totale Walk of Atonement van de witte man. Een schuldbelijdenis voorbij alle praktische bezwaren waarin zij zich erkend weten. Die schuldbelijdenis is tegelijkertijd ook de manier voor de witte man om zich te laten vergeven.
Verzoening
Het is een tweeledige vrijheid: de Walk of Atonement schept een mechanisme voor de critici om de witte man te vergeven en zo hun geest vrij te maken. Tegelijkertijd schept het de mogelijkheid voor de witte man om berouw te tonen over de hem aangerekende schuld en zich te laten vergeven. En als we vooruit willen komen in het racismedebat, is dit een noodzakelijke stap. Het is namelijk de enig mogelijke stap om tot verzoening te komen.
Dus nogmaals: wat kan ik doen als schuldige om mijn berouw te tonen met als doel vergeven te worden en verzoening te vinden? Het is de taak van de critici om deze vraag te beantwoorden. Zij zijn nu aan zet. Als niemand deze vraag beantwoordt, kunnen we vaststellen dat het hen helemaal niet om verzoening gaat. Als deze vraag wel wordt beantwoord, zetten we eindelijk een echte stap richting verzoening.
Over de auteur
- Masterstudent filosofie en theologie
Voel me niet schuldig en ga ook geen compensatie aanbieden voor iets waar ik part noch deel aan heb gehad. Het bevreemd me dat de auteur zich zo onderdanig en angstig opstelt. Kom, wees een vent!
Dit is op Kattukse Vrienden voor Israël herblogd.
Ik zat laatst een (recente) documentaire te kijken over de december moorden in Suriname. Het thema was de heropening van het strafrechtelijk onderzoek hiernaar. Interessant om waar te nemen was dat in de vele straatinterviews met jonge Surinamers, steevast werd geantwoord dat deze gebeurtenissen inmiddels zo lang geleden waren dat het maar eens op moest houden met dat gezeur. Dat men zich moest concentreren op de toekomst en van Suriname een prachtig land moest maken (dit in lijn met het verkiezingsprogramma van Bouterse). Hindoestaanse Surinamers zagen dit anders. Maar mijn punt is hier, dat als deze mensen 1975 al lang geleden vinden, hoe verhoudt dat zich dan tot deze discussie?
Mooi stuk. Ik kan me er voor een deel wel bij aansluiten (als blank/blond/hoogopgeleid/christelijk inboorlingenmeisje). Het probleem met de huidige generatie activisten is echter dat zij aan ‘renteneurose’ lijden. Dat is een psychische aandoening waarbij de compensatie voor aangedaan leed voor eeuwig en doorlopend moet zijn. Met mensen die aan deze aandoening lijden valt niet tot een compromis of een vergelijk te komen. Zij willen meer, meer, méér.
Destijds heeft de Hoge Raad een claim van iemand met renteneurose afgewezen (Henderson-Gibbs (HR 08-02-1985, NJ 1986, 137)). Gelaedeerde had schade geleden en bleef om compensatie vragen. De HR overwoog dat de daadwerkelijk geleden schade gecompenseerd moest worden. Maar dat het incident bij eiser zijn altijd al latent aanwezige stoornis in werking had gezet, behoefde niet gecompenseerd te worden. De Hoge Raad zag voor zich geen taak als behandelend arts weggelegd.
Moraal van dit verhaal: ja, er valt zeker iets te compenseren. Maar – als de zaak kan worden afgedaan op basis van een reële, cijfermatige berekening van geleden schade – dan mag er ook bij gezegd worden dat het daarna ‘klaar’ is, dat men moet ophouden met het eeuwige gedram en gejengel en dat voor verdere verwerking van het trauma beter een psychiater aangezocht kan worden.
Dat laatste zou voor de hele generatie rubberen-tegel-klaagactivisten heel heilzaam zijn.
Mijns inziens sta je hier tegenover een minderwaardigheidscomplex waar je als witte man van nu part nog deel aan hebt. Eerlijke geschiedschrijving en respectvolle herdenking van de gangen van onze voorouders is belangrijk. Een ieder die meer wil en mij dwingt om mijzelf iets aan te meten wat ik niet verdien, kan op mijn schouderophalen rekenen.
Donkere mensen zijn zeker niet wars van slavernij. Er zijn ook zeer veel Europeanen ontvoerd door Piraten uit Noord-Afrika. De uitkijktorens langs de hele middellandse Zeekust, van Spanje tot op Kreta, zijn hier nog een overblijfsel van. Bij de moslims is het zeker nog toegestaan. We hebben allemaal kunnen zien wat de gevolgen zijn bij ISIS. De enigen bij wie de slavernij is afgeschaft zijn de westerse samenlevingen. De mensen van Afrikaanse origine en moslim origine hier, zouden daar een voorbeeld aan moeten nemen en deze zaak moeten bepleiten in hun eigen netwerk in hun thuislanden.
Het is maar waar je zin in hebt zeg… Waar komt de onderdanigheid vandaan door jezelf schuldig te verklaren, en te smeken om vergeving? Erg apart.
En dat hele verhaal met dat bronzen beeld – “het gaat niet om de intentie maar om DE impact” Daar is een probleem mee: DE intentie – daar kan je achterkomen. Er is maar 1 kunstenaar die dat beeld gemaakt heeft. Maar DE impact – die bestaat niet. Het valse van Jessica de Abreu zit ‘m in de claim dat zij bepaald wat DE impact is. Het is de impact op haar. Mij zou het beeld niet eens opvallen, en ook niet boeien. Overigens erg goed van de Keukenhof dat ze het laten staan. Niet zo zeuren… lijkt me.
Erg veel tekst over een onderwerp waar huidige generaties part noch deel hebben gehad. Uiteraard hebben we er wel een deel van onze welvaart aan te danken en ben ik al sinds de jaren zeventig van mening dat deze welvaart wereldwijd ongelijk verdeeld is. Hierdoor is in de huidige tijd de run ontstaan vanuit de arme werelddelen naar de rijkere. Deze run, waar mensen hun leven voor in de waagschaal leggen, zal alleen maar toenemen tenzij de rijkere werelddelen tot inzicht komen. Dat zal echter nog wel even duren………. en de RUN zal door blijven gaan koste wat het kost….
Ik heb nog steeds een trauma van de tachtigjarige oorlog (1568-1648), de Franse overheersing (1795-1813) en niet te vergeten de tweede wereld oorlog (1939-1945). Een wiedergutmachung zit er helaas niet in, Insjallah.
Maar ik ben gaarne bereid om “donkere mensen” de reis naar huis te bekostigen.
(Let wel: enkel degene die zich in Nederland niet thuis voelen.)
Men vergeet voor het gemak ook dat het de arabieren waren die de slaven verhandelden. De Nederlanders verzorgden meestens slechts de logistiek.