Terug van nooit weggeweest: Degrowth
Economische krimp is de beste weg naar armoede
Titelfoto: The Only Sustainable Growth is Degrowth door Paul Sableman, CC BY 2.0.
Vooral op links, bij natuur- en milieuclubs en dierenrechtenorganisaties wordt Degrowth gezien als tovermiddel. Het gaat de aanhangers om het toewerken naar een ecologische economie en het indammen van economische groei en kapitalisme. Vanwege milieu, klimaat, biodiversiteit en om ‘de aarde te redden’. U hoort onmiskenbaar een echo uit het verleden: het rapport van de Club van Rome (1968). Minder groei of zelfs krimp is de beste weg naar armoede en achteruitgang, schrijft Raymond Peil.
Klimaatzorgen zijn niet op te lossen door het kapitalisme af te schaffen en groen communisme in te voeren. Integendeel: innovatieve kracht en efficiëntie van de markt zijn juist nodig om de mogelijke negatieve gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Wat is de rol van de overheid? Die moet zorgen voor de juiste prikkels, niet voor degrowth of consuminderen. Vooruitgang en groeiende welvaart zijn juist voor lagere inkomens cruciaal. Alles is beter geworden in de voorbije 150 jaar, dankzij fossiele brandstoffen en daardoor vooruitgang. Minder armoede, beter milieu, minder slachtoffers door natuurrampen.
Inflatie
Nederland kampt momenteel al met economische tegenwind: de inflatie is al lang veel te hoog en om onze overheidsfinanciën op termijn houdbaar te houden zijn forse bezuinigingen en/of lastenverzwaringen nodig. Daar is – terecht – veel aandacht voor. Terwijl we (bijna) in een recessie zitten is de herstelkracht van onze economie buitengewoon gering. Een langere periode van stagnatie ligt in het verschiet.
Helaas houdt de huidige generatie politici, enkele uitzonderingen daargelaten, zich liever bezig met een kruistocht op basis van zelfbedachte non-problemen dan met het stimuleren van een degelijke economie met meer welvaart en minder armoede. Men wil de aarde redden, de planeet heeft het kookpunt bereikt en “het is de kunst om de grenzen van onze planeet in je economische systeem te integreren”, aldus klimaatminister Rob Jetten (D66).
"Leuk die Nationale Klimaatweek, maar ondertussen verdwijnt de industrie". Kostbare klimaatmaatregelen jagen bedrijven weg. Column van Johannes Vervloed @Diplo_JV #economie #klimaat #EU #Jetten https://t.co/UfZv6yu7Ol
— OpinieZ.com (@OpiniezMagazine) November 2, 2022
Hoopvolle groene toekomst
Hoewel de bevindingen van de Club van Rome in de loop der jaren in het moeras verzonken, bleven groene en linkse ecologisch angehauchten hun lange mars door de overheid, NGO’s en instituties voortzetten. Zelfs de voormalige Landbouwuniversiteit Wageningen (nu de WUR) predikt hel en stikfstofverdoemenis en zoekt ‘’een hoopvolle, groene toekomst: in één oogopslag werd duidelijk hoe Nederland eruit zou kunnen zien als de natuur de ruimte krijgt”. In plaats van zich om de landbouw en voedselvoorziening te bekommeren.
People, Planet, Profit
Rond de millenniumwisseling kwam de gedachte van ‘People, Planet, Profit’ in zwang als nieuwste spruit van ecologisch bewustzijn. Later gevolgd door de campagnes voor ‘duurzame economie’ van de Rijksoverheid. Deze onder de vlag van ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’. “De Rijksoverheid helpt bedrijven die hulp nodig hebben bij maatschappelijke verantwoord ondernemen (MVO)”, zo propageert haar website. “MVO is een integrale visie op ondernemerschap, waarbij het bedrijf waarde creëert op economisch (profit), ecologisch (planet) en sociaal (people) gebied”, heet dit bij GroenLinks. Doel is dat “een bedrijf zich bewust is van de impact op mens en milieu”, zo zeggen de duurzaamheidsconsultants.
Op Wikipedia creëerde men hiervoor een pagina, die sinds “begin 2010 de geschiedenis laat zien van de ontwikkeling van MVO in Nederland met meer dan 130 relevante gebeurtenissen in een tijdlijn beeldend weergegeven”. Er kwamen een gedragscode en in compliance rules, MVO-jaarverslagen voor ondernemingen waarin een bedrijf kon kiezen om een maatschappelijk purpose te formuleren, volgens de richtlijnen van het Global Reporting Initiative.
ESG en SDG
Wie denkt dat het hierbij ophoudt komt van een koude kermis thuis. Want de Eurocraten zijn er, zoals altijd, als de kippen bij om het bedrijfsleven het leven nog lastiger te maken. Vanaf 2024 moeten bedrijven in detail rapporteren over hun impact op het klimaat en de leefomgeving. Die verplichting, onderdeel van de EU-klimaatplannen, raakt bijna 50.000 Europese bedrijven.
Ondernemingen met meer dan vijfhonderd werknemers en een balanstotaal boven de twintig miljoen euro moeten gedetailleerd publiceren over ESG, Environmental, Social & Governance. Dit houdt in dat factoren als energieverbruik, klimaat, beschikbaarheid van grondstoffen, gezondheid, veiligheid en goed ondernemingsbestuur moeten worden verantwoord. Kleinere bedrijven volgen in 2025. En dan laten we de duurzame ontwikkelingsdoelen (sustainable development goals – SDG), die de Verenigde Naties promoten en in veel landen ingang vinden, voor het gemak nog even buiten beschouwing.
Eco-marxisme
U ziet het: eco-marxisme rukt aan alle kanten op. Met de Tweede Kamerverkiezingen in aantocht kunnen we er ook op stemmen. Zo propageert de Partij voor de Dieren bijvoorbeeld dat de industriële bedrijven Tata Steel en Chemours uit Nederland moeten verdwijnen.
Partij voor de Dieren: pak vergunningen Tata Steel en Chemours af /via @NOS– degrowth/ecosocialisme. Verpaupering en einde van de NL rechtsstaat. https://t.co/UzBaWNbgxV
— lex hoogduin (@lexhoogduin) September 6, 2023
De Nederlandse vee-industrie moet met 75% krimpen, nieuwe producten moeten worden gemaakt van zo min mogelijk materialen. Die materialen moeten kunnen worden hergebruikt, de producten zelf moeten lang meegaan en eenvoudig te repareren zijn. Milieuschade moet worden verrekend in de prijs van producten. Voor consumenten en producenten wil de partij strengere eisen om de consumptie te reguleren. “Een nationaal plan met afdwingbare doelstellingen moet het aantal spullen dat we produceren en consumeren omlaag brengen”, schrijft de programmacommissie.
Weg met de fabriek
De Groene Amsterdammer wijdde er onlangs een alleraardigst artikel aan onder de titel “Schoorsteennijd. Van makershype naar industriehaat”. De auteurs noteren dat “de kritiek aanzwelt op de in Nederland tot voor kort zo populaire industrie. Ze brengt welvaart en biedt geen bullshit jobs, maar wel onafhankelijkheid van dictaturen als China.”
De maakindustrie is onder vuur komen te liggen. De precieze aanleiding verschilt, maar één standpunt hebben alle tegenstanders gemeen: weg met de fabriek.
Economen wijzen erop dat de maakindustrie met haar hoge uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling goed is voor de innovatie. Zij biedt praktisch opgeleiden bovendien beter betaalde banen dan de dienstensector als detailhandel of de horeca. Nog altijd is de industrie goed voor twaalf procent van het bruto binnenlands product (bbp). Zij biedt werkgelegenheid aan 847.000 mensen, oftewel zo’n tien procent van de beroepsbevolking.
Dat ons land afscheid kan nemen van al die vervelende fabrieken is ondertussen een hardnekkige mythe. De industriële overlast zou ook niet verdwijnen, maar enkel op afstand worden geplaatst, uitbesteed aan landen die minder kieskeurig zijn. Het is een illusie om te denken dat Nederlandse consumenten – mede gezien het groeiende inwonersaantal – nooit meer broeikasgassen zullen uitstoten. Het zal hooguit in andere landen gebeuren.
Catastrofe
Han de Jong – voormalig chef-econoom en vertrokken wegens ecologische, diverse en inclusieve oprispingen binnen ABN AMRO – schreef onlangs in zijn column voor Investment Officer dat degrowth een catastrofe wordt. “De problemen met betrekking tot het milieu en de schaarse natuurlijke hulpbronnen in een groeiende economie begrijp ik goed. […] Maar alle in het verleden opgezette seculiere utopische gemeenschappen zijn mislukt. Ik vroeg me ook hardop af of er in zo’n gemeenschap überhaupt prikkels zijn om je bed uit te komen en de handen uit de mouwen te steken.“
‘Ontgroeien’ zoals het degrowth gedachtegoed in spuuglelijk Nederlands wordt aangeduid lijkt aantrekkelijk voor mensen die economische groei associëren met verfoeilijk materialisme of kapitalisme. “Sommigen vinden het zelfs zo’n goed idee dat ze seculiere collectieve zelfkastijding het liefst verplicht willen stellen”, merkt De Jong op. Bij ons welvaartsniveau betekent economische groei echter een vergroting van keuzemogelijkheden voor consumenten en meer zaken die het leven gerieflijker maken. Goed milieubeheer en verantwoord omgaan met natuurlijke hulpbronnen zijn daarbij zeker niet uitgesloten. Bovendien zijn technologische vooruitgang en innovatie daarbij een katalysator.
Dankzij dertien jaar Rutte c.s. is degrowth overigens Nederland al merkbaar binnengeslopen. De uitdijende overheid en ferme groei van wet- en regelgeving hinderen groei in toenemende mate, waarvan de lasten worden afgewenteld op burgers en bedrijven. Door wind en zon zit het elektriciteitsnet bijna vol en kunnen wijken en ondernemingen niet worden aangesloten, als er al bouwactiviteit mogelijk is door een aan alle kanten verstikkend stikstofbeleid. Betere of meer betaalbare alternatieven worden daarmee onmogelijk (‘opportunity costs’).
Economie is politiek
Hier wreekt zich tevens het feit dat economen van de oude stempel in Nederland nog maar zeer beperkt voorradig zijn, laat staan dat de kabinetten Rutte zich aan hen iets gelegen hebben laten liggen. Economie op universiteiten – ook Harvard, Oxford en Cambridge – is ver afgedreven van de klassieke gedragswetenschap. In het huidige klimaat ligt vooral de nadruk op beleid, politiek dus. Hoe via economische indicatoren en modellen het gedrag van burgers zó sturen dat er door de overheid gewenste uitkomsten uitkomen.
Old school economen bestudeerden vooral de uitkomsten van het gedrag van economische actoren, in plaats van in een glazen bol te turen. Economie is globaal, het gaat om prijzen en geld, dat is het belangrijkste dat telt. Dat geldt voor alle mensen, de rest is ideologie, politiek of domweg deugen. Doorgaans alle drie tegelijk. Gaat degrowth werkelijk zorgen voor gezondere steden met gelukkigere inwoners, zoals de Universiteit van Amsterdam beweert?
Dat laatste komt uit een computermodel. Economie is net zo’n complex systeem als bijvoorbeeld het klimaat, dus hanteer alsjeblieft simpele en duidelijke vuistregels. Economen kunnen wel honderd factoren in een computermodel prakken om een verheven doel te beargumenteren, het adagium garbage in, garbage out faalt zelden. Evenals de kapitalistische wetmatigheid die zegt, dat wanneer de economie groeit, iedereen rijker wordt – tenzij de overheid te veel inpikt of verkwist – en wordt de koek die we met zijn allen kunnen verdelen groter.
Iedereen armer
Van een groeiende economie kunnen milieu, groen en sociaal betaald worden. Geld verdelen en uitdelen doet de politiek als de beste, maar mensen en bedrijven in de samenleving moeten het wel eerst (kunnen) verdienen. Een overduidelijk post-kapitalistisch beginsel als degrowth komt erop neer dat er een einde komt aan economische groei in rijke landen. En dan wordt de hele wereld armer, behalve de landen die er niet aan meedoen.
Dus wanneer minister Jetten (bestuurskundige en voormalig ProRail-medewerker) zegt dat Europa de rest van de wereld kan laten zien dat het kan: “het klimaat redden én nieuwe, goedbetaalde banen scheppen voor mensen. Een beter klimaat, een sterkere economie. Nederland zal daarin vooroplopen”, dan is gerede twijfel op zijn plaats. En kiezen we, zoals de Oostenrijkse econoom en politiek filosoof Friedrich Hayek (1899–1992) het beschreef, The Road to Serfdom. De weg naar de slavernij.
Over de auteur
- Raymond Peil: Journalist (ex professo, 44+ jaar). Vanaf 1980 bij het Leidsch Dagblad, GPD, real-time newswire AFX/MoneyView en Elsevier. Werkte bij de internationale law firm Loyens & Loeff, de Nederlandse (Vereniging van) Banken en als uitgever (portefeuille financiën en economie) bij Elmar in Delft. Websites sinds 2008, weblog/redacteur/ghost writer voor Sylvester Eijffinger. Jurist Corporate Law & Competition Law, (financiële) economie - 1 jaar Chartered Financial Analist, ICT-nerd van A tot Z | onderzoek | webmaster | MSM-immuun.
Degrowth maar dan van de menselijke populatie. Groene waanzin denkt net andersom. Met meer mensen hebben wij minder nodig. Daarom is overbevolking nooit besproken. Hoe meer mensen hoe meer heb je nodig. Daar hoef je niet eens een studiebol voor te zijn. Maar groen en denken vloekt. En het gaat ze wezenlijk om de vervanging van kapitalisme door socialisme. Dat creëert automatisch een tekort aan de basisbehoeftes. Het eindigt met honger, onvrijheid en geweld.
De afkeer van industrie treffen we al aan bij Rousseau en Marx. Beide wezen de landbouw en de ijzerbewerking aan als de grote boosdoeners van de moderne samenleving. Landbouw en ijzer waren technische uitvindingen, die de mens minder afhankelijk maakten van de natuur.
Pas toen Marx in Londen arriveerde rond 1850 en merkte dat Engeland veel verder was geïndustrialiseerd dan de rest van Europa, realiseerde hij zich dat hij achter de feiten aanliep. Toen ging hij zich richten op het industrieproletariaat, met de bekende gevolgen.
De moderne revolutionairen zijn uit hetzelfde hout gesneden: ze willen de mens knechten, onder hun eigen controle brengen. Techniek, zoals de auto, maakt de mens in allerlei opzichten onafhankelijk en individualistisch. Mensen in groepen die zich ook nog conformistisch gedragen, zijn veel makkelijker te sturen. Dus techniek moet gecollectiviseerd worden.
Dat is waar ze nu mee bezig zijn. Ook op het gebied van landbouw (voedsel) zijn de globalisten zeer actief met het collectief bepalen van wat we wel en niet mogen eten.
De-industrialisering zal net zoveel armoe betekenen als dat het in 150 jaar voor welvaart heeft gezorgd. Het betekent gewoon een terugval naar het niveau van Afrika en Noord-Korea.
Nog eens versterkt door de derde wereld te importeren. Ongelimiteerd en met voorrang op de eigen inwoners. Met behoud van hún cultuur ten koste van de onze.
De miljarden die dat kost, uitgeknepen uit de werkende Nederlander, zijn van elke kritiek uitgesloten ‘we beprijzen geen mensen’…. maar als het op de beprijzing van ouderen en gebrekkigen aankomt moeten de teugels strakker en strakker.
Nederland blijft het pikken.
We zijn de waanzin voorbij.
Het ambtenaren leger groeit, de overheidsuitgaven groeien, de EU groeit, het aantal bestuurslagen groeit, regelgeving groeit, inwonersaantallen groeien, de machtsoverdracht groeit, de controle staat groeit.
Zijn er ambtenaren die 1 Euro minder hebben ontvangen in de afgelopen jaren?
Nexit!
Idem Bexit!!
De wal zal het schip wel keren, maar niet zonder enorme schade. Werkgelegenheid verdwijnt uit ons land. Kenners en kunners verdwijnen uit ons land, Turken en Marokkanen zullen ook massaal ons land verlaten, velen hebben daar ook een woning. Wat in Nederland overblijft zijn ambtenarren, bullshit-baners en leeglopers.
En daarmee houdt je de boel niet financieel overeind.
ja, ik vrees dat u gelijk heeft. Je zou bijna wensen dat je er maar niet meer wil zijn.
Ga a.u.b. niet zo denken, want dat is precies de bedoeling.
De ouderen moeten maar zo gemanipuleerd en mistroostig gemaakt worden dat ze vrijwillig uit het leven stappen. Ze nemen ruimte in van jongeren (of import).
Vecht daartegen met alle woede die in u is.
Met hun mensenrechten die blijkbaar niet meer voor ouderen gelden, en hun geïndoctrineer op onderwijsinstellingen waardoor de veelgeprezen jongeren tot sneeuwvlokjes gemaakt worden die nergens tegen kunnen.
Dat nog ‘groeien’ van de NL en andere EU-landen (en de VS ook) heeft maar 1 reden en dat is de enorme financiele stimulatie uit de publieke sector, overheid dus. Veel meer ambtenaren op de loonlijst, dus ook de werkloosheid is op het oog lekker laag. In de private sector vallen echter de klappen. In die recessie zitten we al een aantal kwartalen, alleen het CBS en andere overheids-propaganda-afdelingen spelen nog mooi weer. Bedrijven gaan het uiterst moeilijk krijgen de komende paar jaar.
Alleen Lex Hoogduin zie je regelmatig het Hayek en Friedman economische evangelie uitdragen, de rest is allemaal Keynes: alle zegen, oplossingen voor al uw problemen en vooral geld komt van de overheid. Opgehoest door de laatste paar netto belastingbetalers in NL.
Op veel gebieden kan het best een tandje minder. Jaarlijkse modehypes veroorzaken bv al een enorme verspilling qua kleding en woninginrichting. Om maar iets te noemen.
En het begint allemaal bij de quote: ‘garbage in, garbage out’ in het onderwijs. Kinderen en jongeren worden helemaal geïndoctrineerd met buzzwoorden. Zoals de climacult, maar wel elk jaar de nieuwste spijkerbroeken, het nieuwste mobieltje, ben ik wel een jongetje of een meisje, safe spaces, prestatiedruk…..
Begin met onderwijs weer volledig op leren te concentreren, zonder al die hypes. En ja, ook (misschien met name) op de universiteiten.
Ook interessant mbt mijn eerdere reactie.
Uit Wynia’s week: quote
‘Uiteindelijk is het een opvallend eenvoudige theorie. Gramsci noteert dat er in het begin een idee is dat eerst in de collegebanken moet worden gepredikt en aanhangers moet vinden op krantenredacties, en dat de aanhangers van dat idee daarna pas enorme veranderingsprocessen in gang kunnen zetten.
De bevolking trekt zich er aanvankelijk niets van aan, wordt dan achterdochtig en tegen de tijd dat de gevolgen zich laten voelen, is het al te laat.
Tegenwoordig zou het de ‘Theory of Change’ genoemd worden.’
Het is een heel zieke samenleving geworden en de media en BN ers met hun pulp programma’s helpen een handje mee aan de ondergang van ons land. Zelf presteren ze niks, maar worden wel vet betaald. Door de commercielen, maar ook door de met belastinggeld gestutte NPO.
Dit artikel raakt naar mijn idee aan de kern van de zaak: de angst dat er onvoldoende grondstoffen zijn voor al die mensen. En als we nu met 8 miljard nog niet aan de grens zitten, dan komen we daar wel bij 80 miljard, of anders 800 miljard mensen. Maw het gebruik van schaarse grondstoffen moet gemanaged worden en daarom moeten vooral mensen beter gemanaged worden. Niet alleen het totale aantal mensen wat de planeet kan dragen, maar ook het grondstoffenverbruik van diezelfde mensen.
Plotseling krijgen termen als de circulaire economie, of stakeholder capitalism, handen en voeten. Begrijpen we waarom we een wereldregering nodig hebben en waarom we allemaal moeten gaan samenhokken in 15 minuten steden, waar we insecten eten, recycled rioolwater drinken, waar al onze uitgaven gecontroleerd worden en we ge- en verbruiksquota krijgen toebedeeld. Waarom grote delen van de aarde teruggegeven moeten worden aan de natuur. Dat de CO2 voetafdruk en de klimaathysterie codewoorden zijn voor diezelfde angst voor uitputting van grondstoffen. En boven alles hoe de mens is veranderd van het hoogtepunt van de schepping en beschaving naar een bedreiging daarvoor.
Diezelfde angst werd al eerder verwoord door Thomas Malthus en is zeker niet zonder logica. Er is immers altijd een limiet aan de hoeveelheid mensen die op een vierkante km kunnen leven. Toen we nog als jager/verzamelaar over de steppe trokken waren dat er niet zoveel. Wat verder niet zo vreemd is omdat we enkel consumeerden en niet produceerden. Het produceren begon met de landbouwrevolutie en is een versnelling ingegaan met de verschillende Industriële Revoluties zodat tegenwoordig veel meer mensen op aarde kunnen leven.
Het antwoord op de angst voor grondstoffenuitputting is dus technologische ontwikkeling en vernieuwing. Alleen laten dergelijke processen zich lastig voorspellen en moet je maar vertrouwen dat de menselijke inventiviteit op tijd met oplossingen zal komen. Wat inderdaad veel gevraagd is. Bovendien koopt die inventiviteit weinig meer dan uitstel totdat een nieuwe grens bereikt is.
Ad ultimo zullen we dus op enig moment andere planeten moeten gaan koloniseren en ruimtestations gaan bouwen. Misschien dat er bij Extinction Rebellion al vrijwilligers voor te vinden zijn.
Terwijl ik de achterliggende logica van de milieu- en overbevolkingsgekkies meen te begrijpen, moet tegelijkertijd opgemerkt worden dat een dergelijke situatie bij lange na niet aan de orde is. Zolang de complete wereldbevolking in Australië gedumpt kan worden is er geen enkele reden voor paniekverhalen en al helemaal niet voor paniekbeleid. Helaas is de uitdaging voor de besturende elite te uitnodigend om aan zich voorbij te laten gaan en hebben ze zich verzameld in allerlei globalistische structuren om de daad bij het woord te voegen.
Overigens heb ik recent begrepen dat de ESG’s met name dienen om bedrijven in het ecologische gareel te houden. De quota voor het plebs en de handhaving daarvan via een CBDC zijn waarschijnlijk niet werkbaar bij bedrijven.
“Het antwoord op de angst voor grondstoffenuitputting is dus technologische ontwikkeling en vernieuwing. Alleen laten dergelijke processen zich lastig voorspellen en moet je maar vertrouwen dat de menselijke inventiviteit op tijd met oplossingen zal komen. Wat inderdaad veel gevraagd is. Bovendien koopt die inventiviteit weinig meer dan uitstel totdat een nieuwe grens bereikt is.”
FG exact!
Terwijl ik de achterliggende logica van de milieu- en overbevolkingsgekkies meen te begrijpen, moet tegelijkertijd opgemerkt worden dat een dergelijke situatie bij lange na niet aan de orde is. Zolang de complete wereldbevolking in Australië gedumpt kan worden is er geen enkele reden voor paniekverhalen en al helemaal niet voor paniekbeleid.
FG zelfs in een gemiddeld provincie van ons land kunnen die 8 miljard schouder aan schouder staan. Echter dit soort vergelijkingen zijn onzin.
Een andere berekening laat zien dat elke aardbewoner nu rond 6,5 hectare ruimte heeft aan zee en land en deze moet delen met rest van natuur. Dat is echt niet veel ruimte.
Helaas is de uitdaging voor de besturende elite te uitnodigend om aan zich voorbij te laten gaan en hebben ze zich verzameld in allerlei globalistische structuren om de daad bij het woord te voegen.
FG ik vrees dat het nodig is maar ik vrees ook dat het niet zal lukken om tot werkbare oplossingen te komen. Verder zal probleem als gebruikelijk wel gekaapt gaan worden door lieden die er mee willen scoren.
Als je zelden buiten Nederland komt is het mogelijk te denken dat de wereld vol is. Misschien is het dan toch eens een goed idee om een bevolkingsdichtheid kaartje te bestuderen of eens naar een minder dichtbevolkt land te vertrekken.
Overigens is Australië zo groot als Europa. Daarmee is de vergelijking met een provincie in NL nogal flauw en nogal oneerlijk ook. Toegegeven, sommige delen van Australië zijn onherbergzaam, maar die kun je ontwikkelen. Europa was ook ooit een wildernis.
Het is vooral allemaal heel veel bangmakerij, net als de verhalen dat de olie opraakt. Die bangmakerij stamt al uit 1850 toen olie zo ongeveer net ontdekt was. Er is nog altijd plenty olie. En als de olie opraakt schakelen we over op uranium. Wanneer de uranium opraakt, wel, tegen die tijd zijn de zogenaamde niet-fossiele energiebronnen misschien in staat enig rendement te leveren. Je moet je niet zo bang laten maken. Bang voor eindige grondstoffen, bang voor een virusje, bang voor klimaatverandering. Het enige waar je voor moet oppassen zijn de mensen die je die angsten proberen aan te praten; want daar willen ze wat mee.
Heel goede reactie Youp.
Toch is er een enge ontwikkeling gaande. Dat groene marxisme is daadwerkelijk een bedreiging.
Toevallig had ik gisteren weer een vragenlijst van I&O opinieonderzoek. Ik vul die regelmatig in, maar gisteren had ik wel een hele enge en wel als volgt. Het ging over het klimaat en de maatregelen en er kwam ook ‘dwang en boete’ aan te pas.
Je kreeg eerst zeg maar een stukje ‘groene wensen’ informatie te lezen en daarna kreeg je setjes maatregelen om uit te kiezen ‘optie 1 en optie 2 ‘ keuzes. Maar beide keuzepakketjes zijn dus dwingend en op termijn als je er niet aan gaat voldoen reden voor ‘ enorme boetes’. Ik vond het dood eng om in te vullen want je kon kiezen b.v tussen verplichting dat je huis in 2030 bv minimaal energie label D moet hebben of in 20 39 label A . Daaronder stonden dan de mogelijkheden voor financiering. De mensen zonder geld krijgen het dan van de overheid, de huizenbezitters konden dan of uit eigen zak of met een renteloze lening als keuze mogelijkheid. in alle keuze setjes stonden ook mogelijke boetes genoemd. 50 % tot 100 % van het geraamde kostenbedrag voorzover ik het kon begrijpen. huizen van voor 1945 zonde spouwmuur zouden b.v ook standaard zo mogen blijven qua muur isolatie, omdat muurisolatie niet kon.
Maar waar totaal aan voorbij wordt gegaan is het feit dat het voor HEEL veel huizen ook HEEL veel geld gaat kosten en dat lang niet iedereen DAAR voor heeft gespaard en ook niet dat er voor b.v ouderen als ik geen terugverdientijd is.Je krijgt in feite de keuze OF duur gas en stroom, OF geen gaslevering meer, OF een peperdure verbouwing van je huis om aan de isolatiewaarde van warmtepompen en zonnepanelen te voldoen OF vette boetes als je het niet doet.
Maar ik heb niet voor dit soort onvoorziene grote uitgaven gespaard.
“Kill your darlings”. KPN bouwde z’n fax-business versneld af bij de opkomst van e-mail. In bovenstaand opiniestuk mist kritische/praktische zelfbeschouwing. Leven is meer dan verteren.
“De “degrowth” beweging wijst op de tegenstelling tussen doorlopende economische groei en de eindigheid van onze planeet.”
Een stelling die ik gisteren las en die tegenstelling is wat mij betreft een open deur. We kunnen hier niet omheen. We putten onze planeet uit door aantal en consumptie. Probleem is dat het huidige economische systeem slecht gaat functioneren als we zoals nu steeds vaker te maken krijgen met structurele schaarste aan voor continuering groei essentiële grondstoffen. Als we terug willen of moeten naar een duurzaam gebruik van onze planeet dan gaat het om product van aantal maal consumptie met ruim een factor 10 terug te brengen.
Dezelfde consumptie bij 800 miljoen of 10% van huidige consumptie bij 8 miljard aardbewoners. Zelfs elke mix zal niet lukken en daarbij een nieuw economisch systeem dat eea kan behappen is er niet en komt er niet.
Het zal iets anders zijn dan wat degrowth voor ogen heeft maar echte krimp als boven aangegeven is noodzakelijk. Noodzakelijk maar onhaalbaar op soort van vrijwillige basis.
Het schip van groei zal uiteindelijk gewoon op de klippen lopen.
“We putten onze planeet uit door aantal en consumptie”
Als je kijkt naar de voorraden aan mineralen en andere grondstoffen, dan ontdek je al heel snel dat er nog een voorraad is in de meeste gevallen voor 100 jaar.
De meeste materialen kunnen goed hergebruikt worden. Het recyclage proces wordt bovendien voortdurend verbeterd, zoals in het geval van plastic materialen.
Bovendien bestaat in een ontwikkelde economie het grootste deel van het BBP uit diensten. Diensten kun je niet opslaan, i.t.t. tot goederen en grondstoffen, en je kunt ook niet recyclen.
Diensten vereisen bovendien erg weinig energie in verhouding tot het verbruik van grondstoffen. Dit betekent dus gewoon dat diensten maar weinig impact hebben op het ‘gebruik van onze planeet’.
Daar gaat het de gobalisten ook niet om bij ‘de-growth’. Het gaat hen om de high-tech industrie, waardoor het westen zijn voorsprong behoud op de rest van de wereld. Die voorsprong is in hun ogen een soort ongelijkheid die uit de wereld moet worden geholpen. Het gejammer over de uitputting van de planeet is niet meer dan een rookgordijn om het gewenste resultaat bij de mensen in te prenten.
“We putten onze planeet uit door aantal en consumptie”
“Als je kijkt naar de voorraden aan mineralen en andere grondstoffen, dan ontdek je al heel snel dat er nog een voorraad is in de meeste gevallen voor 100 jaar.”
FG Dat is dus niet zo lang meer en het uitputten is ook niet iets van vandaag op morgen maar de economie gaat dit wel steeds vaker voelen.
“De meeste materialen kunnen goed hergebruikt worden. Het recyclage proces wordt bovendien voortdurend verbeterd, zoals in het geval van plastic materialen.”
FG hergebruik is goed maar zal vraag naar energie doen stijgen en dit in situatie dat met inzet op meer ineffectieve en inefficiëntere technieken die behoefte aan energie en dus grondstoffen al stijgt. Met alleen hergebruik komen we er niet.
“Bovendien bestaat in een ontwikkelde economie het grootste deel van het BBP uit diensten. Diensten kun je niet opslaan, i.t.t. tot goederen en grondstoffen, en je kunt ook niet recyclen.”
FG diensten zijn de luxe van ons bestaan (nog) maar daar kun je niet van leven.
“Diensten vereisen bovendien erg weinig energie in verhouding tot het verbruik van grondstoffen. Dit betekent dus gewoon dat diensten maar weinig impact hebben op het ‘gebruik van onze planeet’.”
FG diensten leunen indirect wel degelijk op energie.
“Daar gaat het de gobalisten ook niet om bij ‘de-growth’. Het gaat hen om de high-tech industrie, waardoor het westen zijn voorsprong behoud op de rest van de wereld. Die voorsprong is in hun ogen een soort ongelijkheid die uit de wereld moet worden geholpen. Het gejammer over de uitputting van de planeet is niet meer dan een rookgordijn om het gewenste resultaat bij de mensen in te prenten.”
FG ik doe niet mee aan complotdenken.
Een paar opmerkingen:
– 100 jaar lijkt me toch ruim voldoende om naar alternatieven om te kijken. Er is bijvoorbeeld nog gas voor 200 jaar. De meeste mensen leven niet eens 100 jaar.
– het is mij niet duidelijk waarom hergebruik de vraag naar energie zou doen stijgen ipv dalen;
– ik heb niet beweerd dat diensten geen energie verbruiken, maar alleen minder. Dat 100 werknemers in een kantoorgebouw minder energie verbruiken dan 100 werknemers bij tata Steel hoeft waarschijnlijk geen toelichting. Grondstoffen gebruiken ze ook niet veel, alleen papier en potloden.
– dat de tactiek van globalisten een complottheorie zou zijn, is puur een argumentatieve bewering. Wat meer kennis van de geschiedenis van het socialisme/globalisme zou dit soort voorbarige conclusies kunnen voorkomen.
NL heet(te) dichtbevolkt te zijn, maar er zijn tientallen landen (veel) dichter bevolkt. NL heeft minder ruimte IN de grote steden zélf, maar er omheen en ertussen is nog veel ruimte en ten oosten van Utrecht-stad is nog heel veel ruimte voor van alles en nog wat. Maar de burgers denken nog steeds IN de stad te willen wonen. De voorbeelden van het weer groen maken van de woestijnen zijn er zat, maar er gebeurt nog veel te weinig. Het idee van ‘overbevolking’ is bangmakerij en gaat wellicht om meer macht van een kleine groep. De beheersing van weinigen over velen speelt! Sommigen noemen dat de slavernij-tendens. Schaarste speelt de rol en vervolgens belastingverhoging natuurlijk, gekoppeld aan vrijheid-beperking. Toevallig of niet: dit proces speelt nu, aangejaagd door de zgn ‘oorlog in Oekraïne’: duur en angstaanjagend. Zelfde met zgn energieschaarste, terwijl de panelen-burger gaat betalen en wiens vrijheid beperkt gaat worden: geen auto dan een hele dure. Verder is de arme burger veel machtelozer dan de welvarende/welgestelde en ontwikkelde burger. Neemt niet weg, dat je efficiënter kunt omgaan met je behoeften, je bezit en je relaties om je heen. Dan denk ik aan de regionalisering van Bob de Wit. Of zeg ik nu iets verkeerds?
Net zoals op scholen, die het niveau al decennia naar beneden bijstellen om toch maar de zwakste schakels niet te kwetsen en ook hen een diploma te verstrekken die in werkelijkheid niets kunnen en/of weten.
Degeneratie.
Een wereldbewoner in 1950 (2,5 miljard) gebruikte 22 kWh pppd. Rond de eeuwwisseling (5,7 miljard) was dat 44 kWh pppd en in 2022 (8 miljard) 57 kWh pppd.
Over de laatste 3 miljard bewoners deden we steeds ongeveer 12 jaar per miljard, een bijna rechte lijn.
Toch is prognose dat die groei in wereldbevolking gaat tot rond de 10 miljard te bereiken rond 2050. Hoe die kromme er dus de komende 20 tot 30 jaar gaat uitzien is onduidelijk en de praktijk zal eea moeten laten zien.
De ontwikkeling van het energiegebruik hangt samen met bevolkingsgroei en welvaart.
In de periode van 2000 tot 2018 is het wereldwijde energiegebruik gestegen met 42%.
In de periode van 2000 tot 2018 is bevolking gegroeid van 5,7 miljard naar 7,7 miljard. 2 miljard komt overeen met 35 % dus is energieverbruik per capita in die periode gestegen met ongeveer 7 %.
Die 7% voor meer welvaart en/of door groeiende inzet op schone maar inefficiënte technieken van energieomzetting. Ineffectieve en inefficiënte technieken gebruiken en produceren meer energie dan uiteindelijk kan worden ingezet in vergelijking met de fossiel bronnen die deze nieuwe technieken moeten gaan vervangen.
Het hier beschreven effect over waar het hogere energieverbruik aan wordt verdeeld over welvaart/consumptie zou kunnen opleveren dat steeds meer energie gaat zitten in opwekking van energie met zelfs de situatie dat welvaart daalt maar energieverbruik per capita nog verder stijgt. Dit proces heeft alle kenmerken van een negatieve spiraal. Ik noemde het ooit energiekannibalisme [1]
Verder voor meer info Google op mijn naam tussen “” in combinatie met energie kannibalisme.
[1] https://www.resilience.org/stories/2018-11-21/the-limits-of-renewable-energy-and-the-case-for-degrowth/
Dit bericht maakt me toch wel erg nieuwsgierig naar de ‘nieuwe technieken die de fossiele bronnen moeten gaan vervangen’.
Suggesties?
“Dit bericht maakt me toch wel erg nieuwsgierig naar de ‘nieuwe technieken die de fossiele bronnen moeten gaan vervangen’. Suggesties?”
Excuses ik had duidelijker moeten zijn. Die nieuwe technieken zijn die technieken voor benutting zonne-energie en windenergie als de PV zonnecellen en de windturbines. Het was 34 jaar lang mijn werk (ECN) en ik ging er onterecht dus van uit dat het wel duidelijk was zelfs voor leken. Nogmaals het gaat over vervangen van fossiele bronnen voor energie door wat tegenwoordig de hernieuwbare energiebronnen worden genoemd. Het denigrerende toontje van je opmerking glijdt langs mij af.
Technieken die al minstens 20 jaar worden toegepast, vallen bij mij niet meer onder ‘nieuw’.
Verder het volgende:
1) wind en zon energie zullen nooit zelfs maar voor 50 % de fossiele bronnen vervangen. Er zijn niet eens genoeg aardmetalen om genoeg windturbines voor Europa te maken, laat staan voor de rest van de wereld.
2) Wind en zon verzorgen nu nog maar 3 % van de totale energiebehoefte. Het aantal windturbines en zonnepanelen dat jaarlijks bijgeplaatst zou moeten worden om het Klimaatakkoord uit te voeren, is groter dan wat nu al staat.
3) Het is erg moeilijk om de energieproductie van zon en wind af te stemmen op de vraag. Soms is er veel energie op momenten van weinig vraag en omgekeerd. Dit staat beschreven in het rapport “Elektrificatie en Vraagprofiel 2030” in opdracht van Tennet (in pdf vorm op internet).
Mijn vraag: als op een doorsnee winterse dag er weinig wind staat en de opbrengst van zonnepanelen verwaarloosbaar is omdat de zon te laag staat en de daglengte maar 8 uur is, waar gaan we onze huizen dan mee verwarmen? Waar gaan we dan al die mooie elektrische auto’s mee opladen? Waar gaan de kantoren en fabrieken op draaien?
Iemand die 34 jaar bij ECN heeft gewerkt, is ongetwijfeld goed op de hoogte van bovenstaande feiten en kan de antwoorden erop vlot geven.
“Technieken die al minstens 20 jaar worden toegepast, vallen bij mij niet meer onder ‘nieuw’.”
Voor mij ook niet maar het begrip ‘nieuw’ moet worden gezien ten opzichte wat algemeen als oude technieken (fossiele) wordt beschouwd.
De genoemde bezwaren aan zon en wind deel ik en verkondig ik ook al vele jaren. Jammer dat blijkbaar mijn mening over huidige situatie in energietransitie niet bekend is of begrepen. Het is niet anders.
Nu val ik toch wel een beetje van mijn stoel.
Een etmaal geleden stond er nog:
“Ineffectieve en inefficiënte technieken gebruiken en produceren meer energie dan uiteindelijk kan worden ingezet in vergelijking met de fossiel bronnen die deze nieuwe technieken moeten gaan vervangen.”
Fossiel wordt vervangen door niet-fossiel. Het staat er. Prima.
Zodra ik vraag hoe dat moet gaan plaats vinden:
“De genoemde bezwaren aan zon en wind deel ik en verkondig ik ook al vele jaren.”
De term ‘bezwaren’ is wel het eufemisme van de eeuw. Op basis van het begrip energiedichtheid kan iedereen, alleen al op basis van middelbare school natuurkunde, binnen korte tijd bevatten dat de energietransitie NOOIT zal plaatsvinden. Zelfs niet als er een arsenaal aan passieve techniek wordt toegepast zoals isolatie en het afstemmen van de vraag op het aanbod. Tennet constateert ook dat dit laatste natuurlijk maar zeer beperkt mogelijk is.
Dat staat los van elke mening. Het zijn gewoon feiten.
“Nu val ik toch wel een beetje van mijn stoel.”
FG niet nodig als je goed had gelezen.
“Een etmaal geleden stond er nog: ”Ineffectieve en inefficiënte technieken gebruiken en produceren meer energie dan uiteindelijk kan worden ingezet in vergelijking met de fossiel bronnen die deze nieuwe technieken moeten gaan vervangen.””
FG idd zon en wind dus zijn ineffectief (niet een goede keuze) en zijn inefficiënt (in werking afhankelijk van weer enz enz door mij al jaren aangegeven) Dus?
“Fossiel wordt vervangen door niet-fossiel. Het staat er. Prima.”
FG gelukkig.
“Zodra ik vraag hoe dat moet gaan plaats vinden:”
”De genoemde bezwaren aan zon en wind deel ik en verkondig ik ook al vele jaren.”
“De term ‘bezwaren’ is wel het eufemisme van de eeuw.”
FG ja idd. Nu ik eens niet kom met hyperbolen (overdrijvingen) is het ook weet niet goed en soms word ik er ook een beetje moedeloos of sarcastisch onder. Dus ‘bezwaren’ is wat sarcastisch bedoeld als een understatement eigenlijk.
“ Op basis van het begrip energiedichtheid kan iedereen, alleen al op basis van middelbare school natuurkunde, binnen korte tijd bevatten dat de energietransitie NOOIT zal plaatsvinden.”
FG ja allemaal door mij eerder opgeschreven
“Zelfs niet als er een arsenaal aan passieve techniek wordt toegepast zoals isolatie en het afstemmen van de vraag op het aanbod. Tennet constateert ook dat dit laatste natuurlijk maar zeer beperkt mogelijk is. Dat staat los van elke mening. Het zijn gewoon feiten.”
FG ja en waarom je mij dit schrijft is, gezien mijn standpunten inclusief onderbouwingen, mij een raadsel.
Het is erg flauw om eerst expliciet op te schrijven:
– dat fossiele energiebronnen vervangen moeten worden door niet-fossiele bronnen
en daar dan een dag later op terug te komen en te beweren dat je standpunt eigenlijk heel anders is.
In de eerste bijdrage die FG schreef, staat alleen dat het energieverbruik terug moet naar 10 % van het huidige niveau.
Ook hier zeg ik: prima. Hoe dan?
Dan in de laatste bijdrage van FG hier meteen boven beweert hij dat hij onderbouwingen heeft gegeven.
Ik heb alles nog een keer doorgelezen en stel vast:
– geen onderbouwing van het verschil van het aanvankelijke standpunt van volledige vervanging van fossiel door niet-fossiel (het kabinetsstandpunt), en evenmin van het tegenovergestelde.
– geen onderbouwing van hoe die 10 % reductie bereikt zou moeten worden.
Snap ik ook wel, want volstrekt technisch onmogelijk en sociaal onacceptabel. Bovendien volkomen zinloos.
Ik wacht op de onderbouwing.
Als u vindt dat er te veel mensen op de wereld zijn en als u mensen wilt definiëren als energiekannibalisten dan kunt u er goed zelf wat aan doen om dat energiekannibalisme te verminderen. Maar dat is dan nooit de bedoeling.
Het is hetzelfde als met socialisten die vinden dat er meer herverdeeld moet worden maar nooit hun eigen bankrekening leegtrekken om die van de armen te spekken.
Het is wel zo dat overbevolkingsgekkies radicaler en gevaarlijker zijn dan socialisten omdat de consequenties van hun redeneringen onherroepelijk leiden tot massamoord.
“Als u vindt dat er te veel mensen op de wereld zijn en als u mensen wilt definiëren als energiekannibalisten dan kunt u er goed zelf wat aan doen om dat energiekannibalisme te verminderen.”
FG de aarde wordt overvraagd door combinatie aantal mensen en hun consumptie. Ik sprak niet over mensen als energiekannibalisten maar over energie kannibalisme als proces (vicious cycle) en verwees daarbij naar rapport waaruit volgende citaat.
“Classical economics teaches that supplies will not be depleted because price increases and technological innovation will make it possible to use poorer quality ore and thereby maintain production levels. But obtaining poorer quality ore requires more and more invasive and energy-intensive methods. The result is a vicious cycle: to produce more energy, more metals are necessary, and to produce more metals from low-grade ore requires more energy.”
Het lijkt dus niet begrepen. Het is niet anders.
“Het is wel zo dat overbevolkingsgekkies radicaler en gevaarlijker zijn dan socialisten omdat de consequenties van hun redeneringen onherroepelijk leiden tot massamoord.”
Wegkijken of negeren bij/van zo’n probleem zal zeer waarschijnlijk tot dezelfde consequenties leiden.
Beste Frans,
En met je laatste twee alinea’s wordt het pas echt interessant.
Het nastreven van een Westerse levensstijl – dus met leuke spulletje, die modematig snel te vervangen zijn door nog leukere spulletje en met veel gemak en comfort – door een steeds groter deel van een steeds grotere wereldbevolking, gaat los van het wel of niet beschikbaar zijn van allerlei grondstoffen, voorwaarden en wat niet al, ergens eens klemmen.
Als we het energiegebruik van de gemiddelde Amerikaan of Canadees als maatgevend gebruiken, en klimaatdingetjes erg belangrijk vinden, dan kunnen alle miljarden die nu ingezet worden voor een totaal insignificante ‘klimaatwinst’ door het NL beleid, beter ingezet worden door het gratis uitdelen van kerncentrales aan de diverse megasteden over de hele wereld.
Aan de andere kant is ook wat ik maar zal noemen de ‘Wannsee-optie’ beschikbaar. Met rap minder mensen valt er onder dat mindere aantal mensen per persoon meer exploitatieve Westerse lifestyle te verdelen, die dan ook nog langer voort kan duren.
Alleen hoe ga je – los van humanitaire overwegingen die een stuk verder reiken dan de Weltanschauung van überakel Heydrich – dat fixen?
Was iets met een virus recentelijk, toch?
Scholing van meisjes is één ding. Het inzetten van het totale NL ontwikkelingshulpbudget voor kapotjes in verantwoordelijk biologisch afbreekbare verpakking is een andere.
Degrowth is in ieder geval een zero sum game. Wat mij naar zijn aard lastig te combineren lijkt met de vooralsnog onveranderd kop over kont resultaten van effectief neuken 1.01. Iets waar je de zieligheidsindustrie stukken minder over hoort, terwijl dat toch een ongeëvenaard, vaak onder barre omstandigheden verwezenlijkt succes is van alle usual suspects.
‘Kapotjes’. Dat woord had ik al zeker 60 jaar niet meer gehoord haha.
En uw laatste zin: chapeau!
” Ik sprak niet over mensen als energiekannibalisten [m.z. kannibalen] maar over energie kannibalisme als proces (vicious cycle) en verwees daarbij naar rapport waaruit volgende citaat.”
Uiteraard, maar dat proces wordt toch echt onderhouden door mensen omdat die daar behoefte aan hebben. Mensen willen namelijk kwaliteit van leven en fossiele brandstoffen zijn een zeer geschikt middel daartoe.
Natuurlijk is het mogelijk om te gaan leven met 10 % van het huidige energieverbruik op basis van wat zonnepanelen op het dak en wat windturbines die de ene teveel stroom leveren en op een andere dag helemaal niets.
We hebben dan ongetwijfeld een einde gemaakt aan het energiekannibalisme. We hebben dan ongetwijfeld nog voor vele honderden jaren gas, olie en steenkool in de grond dat we als een soort spaarpotje kunnen koesteren.
We zullen dan echter ook niet meer het huidige niveau van mobiliteit, onderwijs, gezondheidszorg, OV, keus aan boeken en muziek, enzovoort hebben omdat al die dingen afhankelijk zijn van het surplus in de productiviteit dat wordt gecreëerd door de beschikbaarheid van veel goedkope energie.
Stel je voor: een dag in de winter zonder stroom omdat er geen wind staat. Geen OV, geen ziekenhuis, geen verwarming. Wel tof dat energiekannibalisme opgelost.
“Ik sprak niet over mensen als energiekannibalisten maar over energie kannibalisme als proces”
Enkel semantiek. Te veel mensen voor te weinig grondstoffen => mensen moeten weg.
Overigens is uw economische begrip wat beperkt. Het is niet zozeer dat een slechtere kwaliteit grondstoffen gemijnd zal worden. De makkelijk beschikbare grondstoffen worden het eerst verbruikt, daarna de meer moeilijk bereikbare want duurder. Olie wordt nu op zee gewonnen want vanzelfsprekend geen eenvoudige affaire is.
U pleit voor massamoord omdat u zich niet kunt voorstellen dat er technische doorbraken zullen komen die voor oplossingen gaan zorgen. Want dan gaan uw berekeningen niet meer op.
“U pleit voor massamoord omdat u zich niet kunt voorstellen dat er technische doorbraken zullen komen die voor oplossingen gaan zorgen. Want dan gaan uw berekeningen niet meer op.”
Redactie ik eis dat U hierop reageert.
Maar het zijn uw eigen woorden: “de aarde wordt overvraagd door combinatie aantal mensen en hun consumptie.”
Of hier: “Dezelfde consumptie bij 800 miljoen of 10% van huidige consumptie bij 8 miljard aardbewoners. ”
En deze uitspraken volgen linea recta uit uw observaties. Maw, ook als u deze uitspraken niet gedaan zou hebben begrijpen we allemaal wat er gezegd wordt. Maar goed, ik begrijp dat het woordje massamoord wat hard binnenkomt, ofschoon dat exact is wat waar we het over hebben.
Massamoord gaan we natuurlijk niet doen, maar overbevolking verdient wel de nodige aandacht. Op elk domein, niet alleen vanwege energie en/of grondstoffen. Niet alleen mondiaal, maar ook in NL.
En kannibalisme, nou ja, bij mij roept dat ook de associatie op van een overbevolkt landje dat elk jaar een middelgrote stad voornamelijk consumerende en weinig tot niet producerende bewoners importeert, die de welvaartsstaat ‘kannibaliseert’.