Een halve eeuw verkiezingstheater

De eerste verkiezingen waar ik vage herinneringen aan heb, waren die van 1952, in die sobere jaren, vlak na de oorlog. Eén van de lokalen in onze dorpsschool was als stembureau ingericht. Mijn vader zat daar achter de tafel.

Drees
En mijn grootvader deelde op het schoolplein pamfletjes uit: op vaal krantenpapier (Arbeiderspers) gedrukte blaadjes in het formaat van een speelkaart, met daarop het portret van een ernstig kijkende, bebrilde oude heer met snor en in rood gedrukt: Lijst 2, Drees! Ik mocht ook af en toe er ééntje uitreiken. Er waren geen tv-debatten, er was nog niet eens tv. Maar de politiek was dus dichtbij, al was Den Haag nog heel ver weg. O, ja: de PvdA won en kon de volgende verkiezingen ingaan als “lijst 1”.

Zwart-wit
Het roemruchte TV-debat in de V.S. tussen Kennedy en Nixon in 1960 luidde ook in Nederland het tijdperk van verkiezingsdebatten op tv in. In mijn herinnering doemt het befaamde ‘klasje van (Ferry) Hoogendijk’ (1966) op. Ik zag er in Andere Tijden (2002), in de onscherpe zwart-witbeelden van toen, een stukje van terug: mijn geheugen had me niet in de steek gelaten. Inderdaad het decor van een kneuterig schoolklasje met vijf lijstaanvoerders (achterin de stevig pijprokende oud-kachelsmid en ARP-voorman Bauke Roolvink).

Vijf bedaagde heren in krapbemeten schoolbankjes. Keurige mannen die het goed met elkaar getroffen hadden en nauwelijks van mening bleken te verschillen. Onvoorstelbaar dat dat ‘debat’, dat klasje van vijf keuvelende ‘klasgenoten’ met bovenmeester Ferry, toen zoveel opzien baarde en nog jarenlang het beeld van een tv-debat had doen inslijten.

Polarisatie
Het echte vuurwerk kwam de jaren van polarisatie daarna: met Den Uyl en Wiegel, die voor volle zalen de verbale strijd aangingen. Daar bleef je voor thuis, omdat het echte debatten waren of dat in elk geval suggereerden: want beide opponenten schiepen er plezier in om hun politieke tegenstellingen flink uit te vergroten.

Premiersdebat
En nu, enige decennia en vele, steeds gelikter geworden lijsttrekkersdebatten later, zitten we in de opmaat naar de verkiezingen van 15 maart. Het zgn. ‘premiersdebat’ werd afgelast omdat Wilders en Rutte, elk om eigen tactische redenen, vasthielden aan de oorspronkelijke ‘afspraak’: een debat tussen slechts vier lijsttrekkers.

Maar omdat achter de twee (voorlopige) koplopers PVV en VVD, in de peilingen drie partijen elkaar nauwelijks ontlopen, besloot RTL nog een vijfde “premierskandidaat” toe te voegen: Jesse Klaver. Wilders en Rutte hielden vast aan wat ze tevoren al hadden aangekondigd: bij meer dan vier zijn we niet van de partij. Een klasje van, alweer vijf heren, zit er dus niet meer in.

Spagaat
En dan ineens de aankondiging dat het RTL-debat toch doorgaat, zonder Rutte en Wilders. Dat wordt dan geen ‘premiersdebat’, maar een soort runner-up strijd, tussen Klaver en Asscher, denk ik. Met Buma als lachende derde. Asscher zit in een spagaat: kabinetsbeleid verdedigen of zich als de leider van links uit deze merkwaardige voorronde profileren. Er kan nog van alles gebeuren: “Events, dear boy, events”, verzuchtte Harold Macmillan ooit.

Voor het ‘echte’ lijsttrekkersdebat moeten we nu wachten tot 8 maart: het Carré-debat: met maar liefst 8 lijsttrekkers.

Nou ja wachten? Wie wachten er werkelijk?

Theater
Journalisten en ‘Binnenhofwatchers’, die zeker. Maar ik denk niet dat ik mijn keus nog zal laten bepalen door de uitkomst van dat strak geregisseerde toernooi in one-liners, verbale trucs en redenaarstalent. Een boeiend theater ongetwijfeld. Een spektakel zelfs, wie weet, maar dan wel één die het moeizame traject achter de coulissen na 15 maart, die uitputtingsslag van compromisvorming en politiek handjeklap, maskeert en verdoezelt.

En misschien is de kijker dan ook al afgehaakt, murw gebeukt door de niet aflatende parade van lijsttrekkers in Buitenhof, bij WNL, DWDD, Nieuwsuur, Late Night en Jinek, met die vaak matig voorbereide interviewers en hun papiertjes met voorgekookte vragen. Ik laat dat circus in ieder geval aan me voorbijtrekken.

Bevalt dit artikel u – of juist niet – , deelt u het dan op
Facebook, Twitter of andere sociale media.
Zie de buttons onder de advertenties.

===============================================================
Foto: Poster PvdA (1952) by Partij van de Arbeid is licensed under CC BY 2.0
===============================================================

Over de auteur

Freek van Beetz

Freek van Beetz, studeerde Planologie en Politicologie, was van 2001-2010 adviseur van de MP van de Ned.Antillen. Auteur van Uitzicht op Zee (roman, 2015) en van Het laatste Kabinet (2010) en Het einde van de Antillen (2013).

Recent gepubliceerd

Archief

• Politiek Nederland2023.03.20Overwinning BBB: een niet mis te verstane boodschap
• Antisemitisme2023.02.15GroenLinks gegoochel met antisemitisme en antizionisme
• Politiek Nederland2023.01.19Het is inderdaad hoog tijd voor een beleidsmoratorium
• Economie2022.11.18Een walm van stikstof doordringt het VVD-congres