Financiële trukendoos van Rutte nog lang niet uitgewerkt

Titelfoto: De horizon vrij van hoogbouw door Roel Wijnants, CC BY-NC 2.0.

Rutte-4 is gevallen, maar de erfenis van dertien jaar Rutte blijft nog lang overeind. Zo blijven we gebonden aan allerlei door dit kabinet ingestelde fondsen (klimaatfonds, stikstoffonds etc.) die buiten de begrotingsregels en de parlementaire controle vallen. Ook zitten we opgescheept met voor de burger nadelige of beperkende wetgeving, snel door de Kamers gejast. De tijd zal leren of er nog duidelijkheid komt over de besteding van al die miljarden die weggestopt zijn in fondsen. Zo blijven Rutte’s kabinetten tot lang na hun verscheiden over het graf heen regeren, schrijft Raymond Peil.

🔊 Beluister dit artikel

Sinds 14 oktober 2010, het aantreden van Rutte-1, kwam een later veel gebruikte truc in zwang: verzin een doel voor vér over de horizon, stop er naar believen miljarden in en daarna staat er een uit graniet gehouwen ‘spaarpot’, die buiten de reguliere, jaarlijkse begrotingsregels valt. Ononderhandelbaar, onaantastbaar, met voor vele jaren opgepot belastinggeld dat is vastgelegd om allerlei denkbare hobby’s te financieren.

Haagse grabbelton

Een paar dagen geleden trok de Algemene Rekenkamer hierover aan de bel, met een artikel van collegelid Barbara Joziasse in het imiddels woke geworden Financieele Dagblad. Zij waarschuwde ervoor dat al die fondsen van de rijksoverheid geen goudmijn zijn waar je onbekommerd uit kunt blijven putten. Daar is overigens nog een andere truc voor, die blijkt uit het feit dat de staatssecretarissen van Justitie en Veiligheid de afgelopen 23 jaar de uitgaven voor asielopvang structureel te laag inschatten. In het bedrijfsleven heet dat gewoon boekhoudfraude.

Financiering via fondsen is onder Rutte en consorten steeds populairder geworden. Ze hadden al het Toekomstfonds, het Defensiematerieelbegrotingsfonds en het Nationaal Groeifonds, en binnenkort volgen nog het Klimaatfonds en het Transitiefonds Landelijk Gebied en Natuur – ook wel het stikstoffonds genoemd. Er zijn inmiddels tientallen fondsen in allerlei vormen en maten, hoe veel er zijn en hoe veel geld erin zit weet niemand precies. Hoe de fondsen in te zetten en voor welke doelen? Het is gewoon één grote Haagse grabbelton.

35 miljard klimaatfonds, 25 miljard stikstoffonds en 22 miljard voor Groningen, MAAR we gaan bezuinigen op de lopende begroting. 😂

— Jeroen van Hooijdonk (@van_Hooijdonk) April 26, 2023

Geld zoekt doel

Een fonds is een budget is dat meerjarig voor een bepaald doel kan worden ingezet. Hierin verschillen fondsen van de ‘reguliere’ rijksbegroting, want daaruit vloeit geld dat aan het eind van het jaar niet uitgegeven is terug naar de staatskas. Dat kan nuttig zijn als uitgaven van jaar tot jaar sterk verschillen (bijvoorbeeld bij het optreden van dierziektes) of bij meerjarige investeringsprojecten (bijvoorbeeld in wegen of militair materieel).

Bestedingsdruk om geld voor het einde van het jaar op te maken, ook wel de eindejaarskoorts genoemd, kennen fondsen niet. Normaal gesproken gaan ambtenaren dan op zoek naar doelen en projecten om het budget op te maken, want anders lopen ze het risico dat hun budget wordt verlaagd. Maar hetzelfde verschijnsel van geld-zoekt-doel kan ook bij fondsen voorkomen als niet goed is vastgelegd waar het geld wel of niet aan mag worden besteed. Of als er geen goed toezicht op is.

Voorbeelden

Het Fonds Economische Structuurversterking (FES) is zo’n voorbeeld uit het verleden. Het FES ging in 1995 van start en was bedoeld om geld uit onder meer aardgasbaten af te zonderen voor investeringsprojecten die de economische structuur van Nederland versterken. In 2011 ging het fonds ter ziele: waar het geld aan mocht uitgegeven, werd gaandeweg steeds veranderd. Uit Rekenkameronderzoek bleek dat zeven van de acht projecten die volgens het Centraal Planbureau niet duidelijk bijdroegen aan het versterken van de economische structuur toch gewoon uit het FES werden gefinancierd.

De geschiedenis lijkt zich te herhalen bij de start van het Nationaal Groeifonds (eerder wel het Wopke-Wiebesfonds genoemd). Een fonds van twintig miljard euro, bedoeld voor projecten die in 2021-2025 bijdragen aan economische groei en het verdienvermogen van ons land op lange termijn. Met een grabbelton aan projecten in het onderwijs, zorg, duurzaam, ICT, zonnepanelen enzovoort. Een typisch geval van geld zoekt doel, ofwel God zegene de greep: ze doen alsóf ze héél belangrijke dingen aan het doen zijn.

Oprichting 'Fondsen'; publiek en privaat geld in allerlei potjes waarop géén toezicht is, waarvoor geen doel is gesteld, waar het parlement geen inzage in heeft, en geen zeggenschap over heeft, waarvan de rekenkamer zegt: dit kan niet. Vooral!: de Wet Verplaatsing Bevolking. pic.twitter.com/wtmLEwPb03

— Vrijhuid (@Vrijhuid1) April 4, 2023

Politieke acrobatiek

Het heeft iets ironisch dat het instrument fonds, dat nu juist was bedoeld om bescherming te bieden tegen te makkelijke korte termijnbezuinigingen, hiervoor wordt gebruikt. De politieke acrobatiek laat veel toe: uit het Klimaatfonds en stikstoffonds – waarvan het demissionair kabinet waarschijnlijk in september voor het eerst een begroting naar het parlement stuurt – zijn al forse bedragen geput (4 miljard euro c.q. 700 miljoen) nog voordat deze fondsen zijn opgericht. Dat kan en mag allemaal onder Rutte c.s.

Een andere geniepige truc die het Schwabinet onder Rutte inzette is het versneld door de Kamers jassen van wetten die forse ingrepen plegen op het leven van burgers en hun grondrechten. Denk aan de nieuwe Coronawet, de wet Verplaatsing Bevolking, die burgers kan dwingen hun huis af te staan of asielzoekers in huis te nemen, en de nieuwe Pensioenwet, waarmee premiebetalers en gepensioneerden naar het zich laat aanzien heel wat gespaard vermogen kwijtraken.

Onbedoeld ongelukje?

Een wijziging van de Grondwet heeft minstens twee kabinetten nodig, omdat hierbij tussentijdse Kamerverkiezingen vereist zijn. Een vroegtijdige val van een kabinet zal dit proces versnellen. Een kabinetscrisis kan zo dus ook een doel zijn, tenzij iemand denkt dat de val van Rutte-4 een onbedoeld ongelukje was. Of dat het intrekken van de motie voor het aftreden van Rutte zelf toevallig gebeurde. Met het aftreden van het kabinet is nu de voortgang van het ingezette beleid het best gewaarborgd.

Het enige dat hier voor het politieke kartel nog roet in het eten kan gooien is wanneer na de verkiezingen beide Kamers niet met tweederde meerderheid de onzalige wetten ‘in tweede lezing’ goedkeuren. Dat zal na de verkiezingen bij de kabinetsonderhandelingen zonder twijfel een belangrijke rol spelen. Reken maar dat het politieke kartel het onderste uit de kan zal proberen te halen.

Over de auteur

Raymond Peil

Raymond Peil: Journalist (ex professo, 44+ jaar). Vanaf 1980 bij het Leidsch Dagblad, GPD, real-time newswire AFX/MoneyView en Elsevier. Werkte bij de internationale law firm Loyens & Loeff, de Nederlandse (Vereniging van) Banken en als uitgever (portefeuille financiën en economie) bij Elmar in Delft. Websites sinds 2008, weblog/redacteur/ghost writer voor Sylvester Eijffinger. Jurist Corporate Law & Competition Law, (financiële) economie - 1 jaar Chartered Financial Analist, ICT-nerd van A tot Z | onderzoek | webmaster | MSM-immuun.

Recent gepubliceerd

Archief

• Economie28 april 2024Demissionaire Rutte perst nieuw kabinet in financiële dwangbuis
• Klimaat en Milieu26 april 2024Klimaatzaken maken een farce van recht en rechtspraak
• Economie12 april 2024Zei er iemand oorlogseconomie?
• Politiek Internationaal31 maart 2024Heksenjacht VS tegen Assange gaat veertiende jaar in