Trump, Tocqueville en de Amerikaanse democratie

Foto:

De Amerikaanse politieke wetenschapper Carson Holloway legt Trump langs de meetlat van Tocqueville, de klassieke observator van de Amerikaanse democratie. Holloway plaatst Trump in de complexiteit van de democratie. De auteur betoogt dat Trump bij uitstek een product van de democratie is en dat hij het gewone volk weer politiek bewust heeft gemaakt.

🔊 Beluister dit artikel

De felste critici van president Trump schilderen hem af als een soort buitenaardse bedreiging voor de democratie: een fascist, een potentiële dictator, die misschien zelfs het land opgedrongen is met behulp van een buitenlandse, ondemocratische regering. Professor Harvey Mansfield – veel wijzer en geleerder dan de gemiddelde Trump-criticus – vindt dat het tegenovergestelde veel dichter bij de waarheid ligt. Op basis van het klassieke werk Democratie in Amerika (1835) van Alexis de Tocqueville, meent Mansfield dat Trump veel meer moet worden beschouwd als product van onze democratie dan als een door het buitenland opgelegde last.

Demagoog

Veel mensen veroordelen Trump vanwege zijn demagogie. Maar, zoals Mansfield betoogt, de demagoog – de opruiende politicus die de woede van het volk tegen de rijken en machtigen aanwakkert – is het typische kwaad van de democratie. Volgens Tocqueville zijn democratische volkeren – omdat ze van gelijkheid houden, al substantiële gelijkheid genieten en gewoonlijk nog meer gelijkheid bereiken – geneigd zich te storen aan ongelijkheden die ze in hun samenleving aantreffen.

Dus, zoals Mansfield stelt, was het gemakkelijk voor Trump om de rancune aan te wakkeren die gewone Amerikanen voelen tegenover de elites die zo’n enorme invloed uitoefenen en zo’n groot prestige genieten. Trump is ordinair, maar democratie is ook ordinair. Als je verfijnde manieren wil, moet je maar naar een aristocratie verkassen. Uiteindelijk is Trump ongeduldig omdat hij snelle resultaten wil en daarom let hij onvoldoende op algemeen aanvaarde procedurele regels. Alweer kunnen we leren van Tocqueville – dat leerde hij ons bijna tweehonderd jaar geleden al – dat dergelijke neigingen kenmerkend zijn voor democratieën, die burgers produceren die pragmatisch en resultaatgericht zijn.

Dit alles is tot op zeker hoogte waar. Niettemin verdoezelt Mansfield net zoveel als hij belicht, omdat hij de manieren over het hoofd ziet waarop Trump enkele van de democratische kwalen die Tocqueville diagnosticeerde weet te corrigeren. Trump staat in een bepaald opzicht voor de lelijke en gevaarlijke tendenzen van de democratie, maar in een ander opzicht staat hij precies voor datgene wat de democratie nodig heeft.

Politieke apathie

Volgens Mansfield is de les van Tocqueville dat het grootste gevaar voor de democratie de tirannie van de meerderheid is. Dat klopt niet helemaal. Tocqueville waarschuwde zeker voor de tirannie van de meerderheid, maar hij was ook van mening dat democratie minstens net zo waarschijnlijk zou bezwijken voor de despotische heerschappij van één of enkelen, mogelijk gemaakt door de politieke apathie van de meerderheid.

De tirannie van de meerderheid ontstaat wanneer de meerderheid politiek actief is en haar macht gebruikt om een ​​minderheid te misbruiken. Democratisch despotisme ontstaat wanneer de mensen, te veel in beslag genomen door hun kleine persoonlijke zorgen, de politiek verwaarlozen en zich zo laten besturen door een onwaardige regering die uiteindelijk dingen aan mensen opdringt die ze eigenlijk niet willen.

“Als de grote massa burgers met niets anders bezig wil zijn dan met persoonlijke zaken,” waarschuwde Tocqueville, “dan hoeft zelfs de kleinste partij de hoop niet op te geven zich meester te maken van de publieke zaak,” en dan blijft men “in verbazing achter over het kleine aantal zwakke en onwaardige handen waarin een geweldig volk kan vallen.”

Democratisch despotisme

De afgelopen jaren heeft Amerika niet geleden onder de tirannie van de meerderheid, maar onder democratisch despotisme. Wanneer was de laatste keer dat Amerika een tirannieke meerderheid had? Men zou moeten teruggaan tot de dagen van slavernij en rassenscheiding, en zelfs deze kwaden waren meer het werk van tirannieke meerderheden in bepaalde staten dan van tirannieke nationale meerderheden.

Tegenwoordig zou het lastig zijn om te beweren dat de doelstellingen van elke belangrijke politieke partij eigenlijk tiranniek zijn. Inderdaad, Tocqueville zelf dacht dat er in de Amerikaanse nationale politiek weinig gevaar was voor een tirannie van de meerderheid, vanwege de zorgvuldige institutionele regelingen, zoals de scheiding van machten en het federalisme, die de oprichters nu juist hadden ontworpen om tirannie van de meerderheid te voorkomen.

Verwaarlozing

Amerika lijkt daarentegen last te hebben gehad van het despotisme waartoe politieke apathie kan leiden. Te lang hebben veel kiezers geen serieuze aandacht gegeven aan de nationale politiek. Ze hebben de zaken van de natie achteloos toevertrouwd aan bestuurders die vastbesloten waren beleid te voeren dat nou niet echt van wijsheid getuigde en geen publieke steun had.

Het resultaat: onverstandige handelsregelingen die voor banen in het buitenland zorgden, illegale immigratie die ongecontroleerd kon doorgaan, oorlogen die voortduurden lang nadat het publiek was gestopt ze goed te keuren, en een wet op de gezondheidszorg die werd aangenomen ondanks duidelijke protesten vanuit de bevolking.

De stemmers op Trump besloten dat ze hier genoeg van hadden. Men zou een discussie kunnen aangaan over hun begrip van de problemen van het land en de oplossing die ze bereid waren uit te proberen, maar hun gedrag vertoont nauwelijks de mentaliteit van de tirannie van de meerderheid.

Tegengif

In elk geval – wat men ook denkt over de specifieke kwesties waarover vandaag veel wordt gedebatteerd – fungeert Trump’s opvatting van politiek eigenlijk als een tegengif voor de omstandigheden waardoor despotisme in een democratie kan ontstaan. Volgens Tocqueville komt het gevaar van democratisch despotisme voort uit het buitensporige individualisme van de democratie. In tegenstelling tot de onderdanen van een aristocratie, die met elkaar verbonden zijn door allerlei ongekozen verplichtingen, moeten democratische burgers meestal voor zichzelf zorgen en lopen ze daarom het gevaar eraan gewend te raken om uitsluitend voor zichzelf te zorgen.

Dit brengt hen ertoe al hun aandacht te richten op hun persoonlijke leven en het politieke leven van de natie te verwaarlozen. Trump gebruikt zijn grote bijeenkomsten en enorme Twitter-aanwezigheid echter om de politiek voor miljoenen Amerikanen weer urgent en – ik durf het te zeggen – leuk te maken. Velen van hen namen eerder niet de moeite zich druk te maken over politiek.

Solidariteit

Bovendien is Trump tot grote ontsteltenis van enkele van zijn conventionele conservatieve critici geen pleitbezorger van het individualisme. Hij benadrukt in plaats daarvan de solidariteit van de burgers en herinnert de Amerikanen aan hun plicht om voor elkaars belangen te zorgen en voor hun land. Hoewel Trump’s wijza van uitdrukken soms grof is, doet hij precies wat een verantwoordelijke Tocquevilliaanse staatsman zou doen.

Tocqueville leerde ook dat religieuze moraal noodzakelijk is voor een gezonde en fatsoenlijke democratie. Volgens hem helpt religie eigenlijk om zowel tirannie als democratisch despotisme te voorkomen. De moraliteit die wordt geassocieerd met religie herinnert de meerderheid – de onweerstaanbare macht in een democratie – dat er regels van rechtvaardigheid zijn die zelfs zij moet gehoorzamen. De meerderheid is niet God, maar is eerder belast met de zorg van de “nation, under God”, waar de Pledge of Allegiance ons op wijst.

Gelovig volk

En door mensen voortdurend aan hun plichten jegens elkaar te herinneren, laat de religieuze moraal mensen boven zichzelf uit stijgen, richt ze hun aandacht op de gemeenschap en werkt zo tegen het extreme individualisme dat de deur opent voor despotisme. In aanvulling op dit alles, zegt Tocqueville, dreigt democratie haar eigen burgers te degraderen door een buitensporige gerichtheid op materiële welvaart te veroorzaken. Godsdienst legt deze gevaarlijke trend aan banden door democratische mensen eraan te herinneren dat ze een onsterfelijke ziel hebben en een hogere bestemming – dat er meer is in het leven dan een groter huis, een nieuwere auto en een meer geavanceerde telefoon.

Wat men ook van Trump’s persoonlijke religiositeit moge denken, hij moedigt ijverig Amerikanen in het algemeen aan om zichzelf als een gelovig volk te zien, en traditionele christenen in het bijzonder om zichzelf als belangrijk voor het leven van de natie te beschouwen. “Amerika,” heeft Trump vaak gezegd, “is een natie van gelovigen.” Trump verkreeg de steun van evangelische christenen in 2016 door te beloven hun religieuze vrijheid te verdedigen en hij heeft stappen ondernomen om dit te doen.

Trump doet dit bovendien tegenover een Amerikaans Links dat vastbesloten lijkt om het traditionele geloof volledig uit het politieke leven van Amerika te verbannen. In het licht van Tocqueville’s verklaring van de behoeften van de democratie, komt Trump enige eer toe voor het aangaan van deze strijd.

‘Grote man’

Tenslotte maakte Tocqueville zich zorgen dat de democratie zou worden verslechterd door een soort fatalisme, passiviteit of hulpeloosheid in het licht van de grote problemen waarmee landen te maken hebben. Aristocratische volkeren, zo merkte hij op, neigen spontaan te geloven in de zogenaamde ‘grote man’-theorie van de geschiedenis. Ze geloven dat sleutelfiguren, die hun deugden of ondeugden naleven, het lot van naties bepalen, omdat dit feitelijk vlak voor hun ogen gebeurt. Aristocratieën geven tenslotte macht over de gemeenschap aan een klein handjevol mensen, die elk daarom individueel zeer belangrijk zijn.

Sociale krachten

Democratische volkeren zijn geneigd te geloven dat geschiedenis het resultaat is van enorme sociale krachten die buiten de controle van een individu zijn. Er is geen manier om te voorkomen dat ze op deze manier denken, want nogmaals, ze reageren alleen op wat er feitelijk lijkt te gebeuren. In een massademocratie zijn er geen permanent krachtige figuren die het leven van de natie kunnen leiden, alleen een veelvoud van gelijke – en even machteloze – individuen. Het gevaar is echter dat een democratisch volk zijn geloof in onpersoonlijke sociale krachten zo ver zal voeren dat zelfs de natie zelf het lot niet kan beheersen. Tocqueville suggereert dat dit zou neerkomen op een totale “uitputting” van menselijke ziel.

Democratisch fatalisme

Tegenwoordig moedigt de heersende elite van Amerika – waarvan vele leden, ondanks hun veronderstelde superieure intellectuele finesse, niet meer dan Trump weten over Tocqueville’s leer over democratie – dit democratisch fatalisme aan. Globalisering, zeggen ze, is een onverbiddelijke kracht die niemand kan hopen te beheersen. We moeten ons er gewoon aan onderwerpen. Hier en in relatie tot vele andere publieke kwesties vertellen ze ons dat we “aan de goede kant van de geschiedenis” moeten gaan staan, alsof de geschiedenis een meester is aan wiens wil we niet ongehoorzaam mogen zijn.

Verheffing van het volk

Trump probeert daarentegen over te brengen dat de uitdaging van de globalisering kan worden aangegaan als de natie daartoe oproept. Amerika kan zijn handelsovereenkomsten wijzigen en zijn grenzen controleren als het dat wil. Trump zegt niet tegen Amerikanen dat ze voor de juiste kant van de geschiedenis moeten kiezen. Hij roept burgers liever op om geschiedenis te schrijven en herinnert ze er aan dat het lot van de natie in hun handen ligt.

Wat ook het gevolg van Trump’s vaak voorkomende botheden moge zijn, het is duidelijk dat retoriek er op is gericht om de mentaliteit van het volk te verheffen. De mentaliteit die bewust is lamgeslagen door onophoudelijke verhalen dat het land zich moet onderwerpen aan de krachten van de geschiedenis, zoals die wordt begrepen door zelfverklaarde verlichte geesten.

Zal het presidentschap van Trump goed of slecht blijken te zijn voor de Amerikaanse democratie? Het enige verstandige antwoord is het meest voorzichtige: het is nog te vroeg om dat te kunnen beoordelen. Maar zoveel is al duidelijk: beoordeeld met de Tocquevilliaanse scorekaart, doet hij het zeker niet slecht.

Oorspronkelijk verschenen op 24 september 2019 als Trump, Tocqueville, and American Democracy op Law&Liberty. Met toestemming van de auteur Carson Holloway gepubliceerd en vertaald door Asher.

Over de auteur

Carson Holloway

Hoogleraar Political Science, University of Nebraska Omaha

Recent gepubliceerd

Archief

• Politiek Internationaal13 oktober 2019Trump, Tocqueville en de Amerikaanse democratie