De kans op een rechts-populistische coalitie na de Europese verkiezingen

Titelfoto: Europees parlement te Brussel (CC0)

Van donderdag 23 tot en met zondag 26 mei 2019 vinden in de 27 EU-landen verkiezingen voor het (post-Brexit) Europees Parlement plaats. Nederland gaat gelijk op de eerste dag naar de stembus. De splijtzwam zal zonder enige twijfel “migratie” worden. In het voorjaar nemen de migratiestromen weer toe, terwijl de gevolgen van de verhoogde migratie van de afgelopen jaren nog doorwerken in de meeste Europese landen.

Elite versus populisme

In de afgelopen vijf jaar zijn op nationaal niveau grote verschuivingen opgetreden in het politieke landschap. In veel landen zijn grote nationalistisch-rechtse partijen opgekomen zoals de AFD in Duitsland, Forum voor Democratie in Nederland en de Dansk Folkeparti in Denemarken. Bestaande partijen die al in dit spectrum zaten zijn significant gegroeid zoals Lega-Nord in Italië, Rassemblement National (het oude Front National) in Frankrijk en de PVV in Nederland. Aan de andere kant van het spectrum is het aandeel van de Groene beweging toegenomen (o.m. Groenlinks in NL, Die Grünen in Duitsland), dit alles ten koste van de gevestigde partijen in het centrum.

Deze trend zet nog steeds door gedreven door de polarisatie van het publieke debat. De polarisatie ontstaat weer doordat de middenpartijen geen adequate oplossingen weten te implementeren voor de grote problemen in de samenleving (Immigratie, Integratie, Islam, EU, Cultuur en Klimaat). Burgers hebben terecht de hoop verloren dat de bovenkant (globale elite) de onderkant nog kan bedienen. De onvrede met de traditionele partijen wordt vooralsnog gekanaliseerd door een democratische stem op de polen van het politieke spectrum. En dus gaat electoraal de elite het afleggen tegen het populisme, zoals Franse geograaf Christophe Guilluy treffend beschrijft.

Terug naar de kern

Ik verwacht dat het omslagmoment mogelijk slechts zes maanden van ons verwijderd is. Ik zal daarbij ook de route erheen schetsen. Daarvoor is wel een “paradoxale beweging” van de EU-kritische populistische partijen nodig. Er zal de komende tijd nauw moeten worden samengewerkt tussen deze partijen om gezamenlijk de opvolger van Europese Commissie-voorzitter Juncker te leveren. Vanuit deze positie kan volledig democratisch de huidige trend van federalisering en expansie van de EU worden beteugeld en misschien zelfs deels ontmanteld. Zodat weer kan worden teruggekeerd naar de kern: efficiënt handel drijven tussen soevereine natiestaten.

Samenwerking op rechts

Deze samenwerking klinkt makkelijker dan het is, want het vereist bijvoorbeeld dat in het Europees Parlement de PVV en FvD samen in een fractie stappen. Dit kan alleen maar door een gemeenschappelijk doel vast te stellen – indammen van migratie – en te onderkennen dat er verschillende kleurschakeringen mogelijk zijn rondom dit doel. Waar de PVV bijv. migratie wil voorkomen om minder moslims binnen de EU te krijgen, liggen de beweegredenen van FvD misschien meer bij het beperken van de financiële en culturele gevolgen van migratie. Dezelfde overwegingen kunnen spelen in België, waar de N-VA en het Vlaams Belang nationaal verschillen, maar op EU-niveau prima kunnen samenwerken. Net zo goed als D66 en de VVD dat doen in Brussel door samen in de ALDE-fractie te zitten.

Eurokritische fractie

De sleutel tot verandering is de oprichting van een gelegenheidsfractie (naamsuggestie People of Europe, POE) van populisten, rechts-conservatieven en nationalisten en een afsplitsing van de Europese Volkspartij uit de Visegrad-landen. Deze bundeling van partijen moet tot overeenstemming komen over een agenda voor 2019-2024 en die via de Commissievoorzitter gaan uitvoeren. In plaats van oppositie spelen in Brussel en opnieuw ingaan van een periode van vrijblijvend schoppen tegen de macht, is het tijd dat de stem van kritische burgers Europa op democratische wijze zijn weerslag krijgt op het beleid. Het is tijd om verantwoordelijkheid te nemen en de EU te reorganiseren. Met een nieuwe rechtse coalitie die als grootste partij de voorzitter van de Europese Commissie levert komt er eindelijk een tegenwicht voor EU-fanatici als Timmermans en Verhofstadt.

Projectie op basis van peilingen

In de afgelopen week heb ik samen met de analytische twitteraar @fluwelenvuist van alle 27 EU landen de laatste peilingen geanalyseerd. We hebben hierbij gebruik gemaakt van de cijfers van Europe Elects en Poll of Polls. Vooral deze laatste organisatie houdt trendmatig alle peilingen van de EU-landen bij en deelt deze ook in naar de bekende grote Europese fracties. In het Europarlement zijn in totaal op dit moment acht fracties en een restgroep van niet-ingeschrevenen. Op dit moment is de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP) van Juncker de grootste fractie. Vanuit Nederland is het CDA hierbij aangesloten. De (progressieve) Sociaal Democraten (S&D) zijn de tweede partij en de conservatieven (ECR) staan op de derde plaats. Waarom fractievoorzitter Guy Verhofstadt van de liberale ALDE doorgaans zo’n grote mond heeft is onduidelijk als je naar het toch bescheiden zetelaantal in het parlement kijkt. 👇🏽

Huidige zetelverdeling Europees Parlement

Wanneer we echter de gegevens van de laatste peilingen bekijken en analyseren, ontstaat al een heel ander beeld. De EVP en S&D verliezen fors, de liberalen (ALDE) groeien, voornamelijk omdat de partij van Macron zich onlangs bij hen heeft aangesloten. In de peilingen komt ook nog een groot aantal nieuwe partijen voor die zich nog niet hebben aangesloten bij een fractie, zoals bijvoorbeeld Forum voor Democratie. 👇🏽

Nieuwe zetelverdeling Europees Parlement volgens peilingen

Het is vreemd dat grote EU-kritische partijen – zoals de partij van Victor Orbán in Hongarije en de ÖVP van Kurz in Oostenrijk – aangesloten zijn bij de christendemocratische EVP. Wat verder opvalt is dat er rechts verdeeld is over  marginale onderwerpen, maar dat er een grote overeenkomst is op hoofdzaken als migratie. Veelzeggend is hierin dat steeds meer EU-landen besluiten om de Marrakech-verklaring niet te ondertekenen. Er is pas verandering mogelijk als de migratiekritische delen van de bestaande fracties zich verenigen in een nieuwe fractie, zodat in de zittingsperiode een duurzaam beleid kan worden ontwikkeld.

Bundeling

Concreet spreken we dan van bundeling van de fracties ENF (PVV) en EFDD (AFD), aangevuld met de “Marrakech”-afsplitsing van de EVP-fractie (ÖVP-Oostenrijk, Fidesz-Hongarije, GERB-Bulgarije, HDZ-Kroatië, Kukiz-15-Polen, de helft van KO-Polen en FvD-Nederland). Als we de peilingen van deze groep optellen, dan leidt dit tot het volgende plaatje waarbij overduidelijk de nieuwe fractie aan de leiding gaat in de peilingen. Deze coalitie zou ook moeten werken aan een coalitie conservatieve fractie ECR.

Mogelijke coalities Europees Parlement na verkiezingen 2019

De huidige twee grootste partijen in  het parlement (EVP en S&D) hebben begin dit jaar verklaard dat zij de kandidatuur van de Spitzenkandidat van de winnende fractie zullen voordragen als nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Uiteraard zijn ze hierbij uitgegaan van de verwachting dat een van hen dit wordt, zich niet realiserend dat de bovengenoemde andere optie bestaat. Uiteraard zit er nog een addertje onder het gras. De uiteindelijke benoeming van de voorzitter van de Europese Commissie wordt gedaan door de regeringsleiders in de  Europese Raad. Die race is dus nog niet gelopen.

Projectie mogelijke zetelverdeling Europees Parlement na verkiezingen 2019

Duiding

Natuurlijk is het zo dat bovenstaand scenario alleen werkt via een aantal stappen die doorgaans in de politiek niet zo snel en makkelijk gaan. Zo zullen Parlementsleden van de EVP niet makkelijk de veilige paraplu van hun moederpartij en hun groep in het Europees Parlement willen verlaten. De nieuwe rechtse coalitie zal ook wisselende meerderheden moeten zoeken in een verdeeld politiek spectrum. Er spelen verder meer belangrijke politieke dossiers dan alleen migratie, waardoor bijv.afsplitsing van de EVP niet zo aannemelijk is. Onderschat hierbij niet de forse netto geldstroom vanuit de EU naar Oost-Europese lidstaten. En tot slot kan je aanvoelen dat als een rechts-populistische fractie aan de macht komt in Brussel, de Europese Raad met daarin de eurofiele Duits/Franse-as daarvoor gaat liggen.

Terug naar de basis

Maar dan toch. Als we de redenen noemen waarom deze nieuwe coalitie niet zou lukken, dan kunnen deze grotendeels worden geschaard onder het politieke spel. Maar als je teruggaat naar de basis en er van uit gaat dat een volksvertegenwoordiging de stem van het volk is, dan ontkomt geen van de eurokritische partijen op rechts aan de verantwoordelijkheid om de mogelijkheden van een nieuwe krachtenbundeling te onderzoeken. Het kan niet zo zijn dat populistische partijen aan de voorkant in hun eigen land de bevolking op het thema migratie proberen te overtuigen op hen te stemmen, terwijl zij zelf de verantwoordelijkheid aan de achterkant niet pakken om zich terdege te organiseren.

Mijn stem zal in mei gaan naar een partij die niet alleen de juiste zaken adresseert, maar ook haar kanaal in Brussel goed heeft ingericht. Interessant is dat de beoogde lijsttrekker van Forum voor Democratie Derk-Jan Eppink in Brussel op zoek wil gaan naar coalities, zou hij eenzelfde analyse hebben gemaakt? Sterker nog: zou hij de ambitie hebben om Juncker op te volgen?

Over de auteur

Rutger van den Noort

Bedrijfskundige, publicist, ondernemer.

Recent gepubliceerd

Archief

• Klimaat en Milieu17 september 2023Hoezo piekbelasters? Harde stikstofmetingen tonen falen overheidsbeleid aan
• Politiek Internationaal21 mei 2023Bilderberg-conferentie symboliseert gestage neergang van het Westen
• Politiek Nederland31 december 2022We hebben een laf kabinet dat geen enkel probleem durft op te lossen
• Economie6 oktober 2022Remkes’ mislukte zoektocht naar de stikstofsleutel