Het ongelijk van het socialisme
Linkse filosofe doet onbeholpen aanval op rechts
Titelfoto: Susan Neiman, screenshot door redactie OpinieZ van YouTube-video, kanaal VodafoneInstitute
Voor € 9,95 kom je in het bezit van het nieuwste boek van Susan Neiman Verzet en rede in tijden van nepnieuws. Neiman is directeur van het Einstein Forum in Potsdam, een wetenschappelijk instituut voor internationale uitwisseling. Maar na het lezen van haar interview in Vrij Nederland vraag ik me af of het boek dat bedrag waard is.
Als filosofe ontving Neiman in 2014 de Spinozalens, die elke twee jaar wordt uitgereikt aan een internationaal vermaard denker over ethiek en samenleving.
Nadat ze in haar boek enthousiast heeft verteld hoe ze onder het zingen van het Europese én Duitse volkslied trots de Duitse nationaliteit ontving, volgt er een genadeloze afrekening met al haar vijanden. Van Geert Wilders tot Hillary Clinton. Van Ronald Reagan tot Donald Trump, die ze de verpersoonlijking van het kwaad noemt.
Dat Reagan een belangrijke rol speelde bij de val van de Muur geeft Neiman toe, maar dat berustte volgens haar op een toevallige oproep aan Gorbatsjov… Neiman schrijft Verzet en rede dan ook niet voor aanhangers van zijn Reagonomics, maar voor geestverwanten, socialisten die ondanks zichzelf (…) gevangen zijn geraakt in drie onjuiste denkwijzen.
Onjuiste denkwijzen
Eén. Ze gaan, ook als ze het neoliberalisme afwijzen, mee in de belangrijkste aanname ervan: dat alle waarden die er écht toe doen uiteindelijk marktwaarden zijn, die worden teruggerekend naar de financiële opbrengst. Twee. Ze gaan mee in de misvatting van politiek rechts dat dé waarheid niet bestaat, maar een kwestie is van perspectief en daardoor gemakkelijk door nepnieuws vervangen kan worden. Drie. Ze gaan mee in de algemene ‘pseudo’ waarheid dat individuen alleen maar handelen vanuit evolutionair zelfbelang.
Neiman maakt gebruik van een beproefd concept: maak van denkbeelden die je onwelgevallig zijn eerst een overdreven karikatuur, om die vervolgens te bestrijden. Dat concept wordt ook gebruikt bij de bestrijding van bijvoorbeeld inkomensongelijkheid (vergelijk het allerlaagste inkomen met het allerhoogste) en van flexibele arbeidsverhoudingen (ga uit van de meest extreme vorm van flexibiliteit).
Laten we de drie schadelijke principes, zoals Neiman ze noemt, eens wat beter bekijken.
Neoliberalisme
Neoliberalisme kent alléén financiële marktwaarde. Is dat zo? Wie de boeken van Ayn Rand, de moeder van het neoliberalisme, heeft gelezen, De Eeuwige Bron en De Kracht van Atlantis, weet beter. Weliswaar staat het gouden $-teken daarin symbool voor de opbrengsten van de kapitalistische samenleving, maar het is slechts het middel om de waarde uit te drukken van het doel van die samenleving: welvaart en welzijn voor iedereen die op enigerlei wijze bijdraagt aan de ontwikkeling ervan. Het is van goud gemaakt om aan te geven dat het in zo’n samenleving gaat om échte waarde van producten en diensten en niet om fictieve waarde van loze beloften.
Waarheid
Dé waarheid bestaat niet, want er zijn verschillende waarheden. Ook dát overdrijft Neiman door te doen alsof voor elke waarheid wel één of meer andere waarheden bestaan, waardoor álles waarheid is en daardoor tegelijkertijd niéts meer waar is. Is dat zo? Spinoza leert ons dat er niets is dat wij begeren omdat wij het goed oordelen, maar wij noemen integendeel vaak datgene goed, wat wij begeren. Betekent dat dat álles waarheid is? Natuurlijk niet!
Het betekent dat waarheid, zoals de filosoof Ad Verbrugge stelt, in dialoog met elkaar gevonden moet worden. Zo’n waarheidsvinding lijkt mij voor de hedendaagse samenleving winst en geen verlies!
Eigen belang
Ons enige doel is ons eigen belang na te streven. Is dat zo? Het spoort ogenschijnlijk met de opvatting van Spinoza dat zelfverwerkelijking de bron van menselijk handelen is. Maar Spinoza zag in dat juist dáárom de rede ons ingeeft met anderen samen te werken om te voorkomen dat we elkaar naar het leven staan en te bereiken dat we met elkaar ieders zelfbelang dienen.
Neiman zou er goed aan doen de herwaardering van het socialisme, die ze met Verzet en rede in tijden van nepnieuws beoogt, niet te zoeken in een onbeholpen aanval op rechts, maar in de uitspraak die wordt toegeschreven aan de man waarna haar eigen Einstein Forum genoemd is: wie doet wat hij altijd deed, krijgt wat hij altijd kreeg. Ongelijk!
Henk Strating – Twitter: @HenkStrating
© OpinieZ.com 2017. U kunt dit artikel delen via de knoppen onder de advertenties.
Over de auteur
-
Henk Strating is oprichter van HS ARBEIDSVOORWAARDEN CAO-advies & onderhandelingen en schreef het boek 10 JAAR PUZZELEN over de Nederlandse arbeidsverhoudingen in de periode 2007-2017.
Te bestellen op https://www.bol.com
