De NRC en een reaguurder in oorlogstijd

24 juli 2015 - Ruben Gischler

Een paar jaar geleden kreeg ik een brief onder ogen die vandaag op de kop af 75 jaar geleden geschreven is. Het is het antwoord van Johan Huijts, redacteur van de toenmalige NRC (Nieuw Rotterdamsche Courant) aan iemand, die je nu misschien een reaguurder in oorlogstijd zou noemen. De Duitsers hadden Nederland nog geen drie maanden bezet en uit de brief blijkt dat de reaguurder een hoofdredactioneel commentaar van Huijts had “geïncrimineerd”.

Het is een pijnlijk document van schaamteloze gelijkschakeling. Huijts zou een half jaar later de hoofdredacteur van de NRC worden en de reaguurder was niemand minder dan zijn oud-collega, schrijver en dichter Victor van Vriesland.

In Loe de Jong valt te lezen hoe de toenmalige leiding van de NRC een hunner redacteuren naar voren had geschoven die in staat was een overtuigend pro-Duits geluid te produceren. Zo hoopten zij de bezetter tevreden te stellen en de krant in eigen beheer te houden. Huijts was maar al te bereid om namens de NRC die “nieuwe geest van Europa” uit te dragen.

In de jaren voor de oorlog was Huijts een toegewijd stalinist en Sovjetganger en de Duitse inval was blijkbaar voor hem aanleiding om het Molotov von Ribbentroppact openlijk tot geloofsartikel te verheffen. Vanaf de tweede helft van juli 1940 nam hij de hoofdredactionele commentaren van de krant voor zijn rekening.

In antwoord op Van Vrieslands brief schrijft Huijts dat hem dat is opgedragen vanwege zijn “training en geest van objectiviteit” die hem “beter dan een ander in staat stelt om de ontwikkelingen der gebeurtenissen juist te beoordelen”.

door mijn overtuiging van de historische onafwendbaarheid van bepaalde ontwikkelingen stel ik mij tot taak de lezers van de NRC de ogen te openen voor de realiteit, opdat zij niet, tot hun eigen verbazing, door de gebeurtenissen zullen worden verrast.

Volgens Huijts schijnen de lezers dat ook zo begrepen te hebben, want Van Vrieslands brief was “de enige die ons te dezer zaken heeft bereikt”.

Hoe stalinistisch Huijts ook mocht zijn, de Duitste inval in Rusland deed zijn pro-Duitse beleid voor de NRC niet veranderen. Het aantal lezers zakte dramatisch en de NRC werd spottend de “Huytsche Zeitung in den Niederlanden genoemd”, naar het blaadje voor de bezettingstroepen Deutsche Zeitung in den Niederlanden.

Na de oorlog werd Huijts door de commissie van perszuivering voor enkele jaren ontzet uit het beroep van journalist. Later is het beleid van Huijts vergoelijkt als een poging om het personeel van de krant zoveel mogelijk te beschermen. Een stalinist is hij altijd gebleven en J.L. Heldring noemde hem in zijn columns liefkozend “mijn marxistische vriend”.

De algemene teneur was dat Loe de Jong te hard over Huijts zou hebben geoordeeld, maar zijn brief aan zijn voormalige vriend van Vriesland liegt er niet om.

Juist het feit dat jijzelf zeven jaar aan de krant verbonden waart, zal je bij nader inzien doen beseffen, dat je opzegging geen gebaar van verontwaardiging is, maar behoort tot de uitingen van neurotische terreur, welke de lezers onder de druk der tyden de laatste jaren hoe langer hoe sterker zijn gaan uitoefenen. Elke uiting van een krant geeft wel een of andere lezer aanleiding zijn abonnement te beëindigen. Het spijt mij dat jij daarvan thans een bent.

Nadat Huijts de wens heeft uitgesproken dat hij hoopt dat van Vrieslands vermogen om “afstand tot de dingen” te nemen hem misschien toch nog eens te hulp zal komen sluit hij af met: “hartelijke groeten overigens ook aan Tonny, je Johan”.

De aanmatigende neerbuigendheid waarmee Huijts zijn oudcollega afbekt heeft iets akeligs actueels. Victor van Vriesland overleefde de oorlog in onderduik.