Alle Menschen werden Opfer

20 december 2015 - Ruben Gischler

Het Duitsland van mijn Moeder is in vele opzichten een fascinerende serie, maar ook ondraaglijk irritant. Mooi gemaakt in de beste VPRO-traditie, toont de zesdelige serie het Duitse lijden.

De moeder van Britta Hosman komt uit Oost-Pruisen. Als meisje moest zij aan het eind van de Tweede Wereldoorlog voor de Russen vluchten. Daarmee kwam een eind aan 700 jaar Duitse geschiedenis in de voormalige graanschuur van Europa. Net als de verdrijving uit het paradijs als straf voor begane zonden, terwijl zij in al hun onschuld nog maar kinderen waren. Zonder in zelfbeklag te vervallen heeft de Duitse moeder van Britta voor haarzelf een paradijsje hervonden in de Nederlandse Betuwe, waar zij kranig volgens de laatste ergonomische tuinmode haar mannetje staat tijdens de appeloogst.

Deemoedig en schuldbewust ondergaat bejaard Duitsland in de serie haar lot

Via de geschiedenis van haar moeder laat Hosman zien hoe Duitsland worstelt met haar verleden. Nooit had zij van te voren kunnen weten in wat voor een apotheose de opnames afgelopen zomer zouden eindigen. Voor de VPRO was het reden genoeg om de serie aan te prijzen met een fotootje van vluchtelingen toen en vluchtelingen nu.

Deemoedig en schuldbewust ondergaat bejaard Duitsland in de serie haar lot. Allemaal weten ze dat het niet zonder reden of oorzaak is. Zij weten dat ze zich moeten schamen, ook al zijn ze als kind of jongeling gevlucht, gebombardeerd, verkracht of in krijgsgevangenschap terecht gekomen. Maar waarvoor is minder duidelijk. Dat is iets onnoembaars en onmetelijk abstract.

“Onbegrijpelijk en willekeurig”, stamelt een jongen die met zijn klas het Museum am Wannsee bezoekt. Ondertussen rollen de Russen in de serie nogal concreet over Duitsland heen. Verkrachten alles wat los en vast zit en verwoesten daarmee menig idyllisch leven in de knop. In tegenstelling tot de Duitsers schijnen zij daar geen enkele moeite mee te hebben.

Over een schip volgepakt met vluchtelingen uit Koningsberg dat door de Russen is getorpedeerd, zegt een oude Russische veteraan: “Alle Deutsche Leute sinken. Sehr gut. Deutsche Leute nicht gut”. Gelukkig zien wij ook lieve Russen zoals het ontroerende stel dat in een keetje woont op het voormalige landgoed waar de moeder van Hosman haar jeugd doorbracht.

In een vreugdeloos Duits dorp heeft een verpieterde jeugdvriend van Britta’s moeder zich opgesloten in zijn huis met alle gordijnen en luiken potdicht. Hij verhaalt over “wekelijkse razzia’s” die hij als kind moest ondergaan in een Deens interneringskamp, berucht vanwege massale kindersterfte door slechte verzorging, maar razzia’s? “Je kan het ze niet kwalijk nemen” voegt hij er mismoedig aan toe.

Met het nodige sarcasme kan je vaststellen dat de Jodenvernietiging de Duitsers gelouterd heeft

Het dichtst bij een nazi komen wij in de film tijdens een terloops gefilmd gesprek met een verzorger op de stoep van een verzorgingstehuis. Aanleiding zijn de vele getraumatiseerde oudjes die de Duitse verzorgingshuizen bevolken. Getraumatiseerd door massale verkrachtingen, zijn ze niet meer in staat om lichamelijke aanrakingen te verdragen tijdens het wassen.

De maakster vraagt de verzorger of er ook nog echte nazi’s tussen zitten. Ja, één man weigert alle hulp van Ausländer vanwege wat hij ze destijds heeft aangedaan. Daarom kan hij onmogelijk hun hulp aanvaarden. Een opmerking vol pijnlijke kitsch over hoe gewetensvol de man met zijn vermeende schuldgevoel om zou gaan. Het zegt vooral iets over hoe de jonge generatie Duitsers van hun verleden een verhaal maken. “Ausländer”.

Met het nodige sarcasme kan je vaststellen dat de Jodenvernietiging de Duitsers gelouterd heeft. Terwijl ook zij slachtoffer zijn, hebben de kinderen in al hun onschuld, de schuld op zich genomen. Kortom: een voorbeeld voor heel Europa. Maar eigenlijk is het niet meer dan een kroon, glanzend van schijnheiligheid op een doorgerotte kies.