Humor en vrijheid

13 juli 2015 - Faulks

‘Humor is een betrouwbare graadmeter van het echte leven. Waar niet gelachen wordt, wordt niet meer echt geleefd.’
(H. Hoving)

Door de eeuwen heen is het leven van alledag onderwerp geweest van bespiegelingen van grote en kleine denkers. Dat leverde spreuken en aforismen op. Hoewel ze tegenwoordig vaak worden afgeserveerd als ‘tegeltjeswijsheden’, vind ik die alledaagse wijsheden nog steeds het overdenken waard. Sommige opmerkingen verdienen het om te worden afgestoft en bewaard te blijven. Zoals deze van Godfried Bomans: ‘Humor is overwonnen droefheid’.

Humor is een gezonde menselijke eigenschap. Het vermogen tot (zelf-) bespiegeling, dat helpt bij het relativeren van de dagelijkse tegenvallers. Humor ontstaat uit de botsing tussen betrokken zijn en afstand nemen. Lachen heeft daarmee alles te maken met overleven.

De mate waarin mensen over humoristische vermogens beschikken, hangt af van allerlei factoren. Bijvoorbeeld of je een man bent of een vrouw, van intelligentie en persoonlijkheid. Of je de humor van iets inziet of niet, hangt af van de omstandigheden en omgeving waarin je verkeert. Maar juist de mensen die ook om hun eigen tegenspoed en ellende kunnen lachen behoren tot de overlevers.

‘Essentieel voor iemands gevoel voor humor is of hij altijd bereid is om zichzelf te laten lachen’. (G.Bradford)
Lachen is niet voor iedereen in alle omstandigheden even makkelijk. Daarom is het oproepen van een opluchtende lachreactie al eeuwenlang een vak van narren en troubadours tot cabaretiers, stand-up comedians, cartoonisten en columnisten.

Humor, met het belachelijk maken van ellende-bezorgers, bevindt zich dikwijls in het vaarwater van machthebbers en tirannen. Daarmee worden de humoristen de vaandeldragers van de vrijheid van meningsuiting. Machthebbers, onderdrukkers, politici…ze zijn door de eeuwen altijd snel geweest met het aan banden leggen, tot zelfs het verbieden van vrijheden. Maar humor laat zich moeilijk beteugelen.

Daar waar in de geschiedenis de ‘potsenmakers’ verboden werden, gingen vlugschriften en spotprenten onder de tafel grijnzend van hand tot hand. Niets zo ontluisterend als een lachsalvo voor opgeblazen ego’s. Humor versterkt dan ook de band tussen geestverwanten of lotgenoten.

‘Humor is gecultiveerde onbeschaamdheid,’ stelde Aristoteles. En hij kon het weten, want de oude Grieken wisten alles van satire, spot en commentaar. Zij herkenden het als de ingrediënten van de vrije menselijke omgang. Ook na hen zijn machthebbers het mikpunt van de spot van hun onderdanen gebleven. In politieke commentaren, columns en tekeningen werden en worden hun zwakheden, opvattingen en gedragingen bekritiseerd. Het is een hele oude, soms bloedig bevochten verworvenheid die wij nooit moeten inleveren.

‘Wie humor heeft, laat zich niet zo snel iets wijsmaken. Want humor is een controle-orgaan. Wie humor heeft, heeft twijfels, ook over zichzelf’. (Helmut Diet)
Waar zouden we zijn als we niet meer mochten lachen om de briljante constatering, dat er een tekenfout zit in een beruchte Deense Mohammed-cartoon: ‘Het lontje bleek te lang.’ Echter, inmiddels is het dus wel zover gekomen. We mogen dat inderdaad niet meer. Langzaam maar zeker wordt onze maatschappij een fatsoenscode opgedrongen die ongezond is. Humorloze politici en religies eisen kritiekloosheid en ‘respect’.

Godsdienstfanaten en elitaire ‘kosmopolieten’ leveren maar wat graag die hinderlijke humor van ons in. Op naar de brave burger. Als een sluipend gif doet de afkeuring zijn werk, via media en politieke kanalen. Gelukkig biedt Twitter (nog steeds) zeer prettige voorbeelden van onbeschaamde humor. Daar moeten we zuinig op zijn: Immers, ‘humor is een antibioticum dat dodelijk is voor het virus van het fanatisme.’ (A. Slonimski)