Hoe wonderkind Markus Gabriel over de vluchtelingencrisis de fout ingaat
De lezers van OpinieZ die mij wat langer volgen, hebben waarschijnlijk gemerkt dat ik langzaam doch gestaag van rechts wat meer naar het midden ben geschoven. Mijn artikel over ideologieën, over Black Lives Matter, over Trump. Misschien is het zoals met Edmund Burke gebeurde: hij zei wat hij altijd zei, de wereld veranderde echter drastisch waardoor hij plotseling een conservatief was geworden.
Maar soms ontdek ik dan weer iets van een idiotie en naïviteit dat ik toch weer even in mijn oude, rechtse reflex schiet. En toegegeven, dat voelt een beetje als thuiskomen.
Heavy metal
In een FB-filmpje reageert het Duitse filosofisch wonderkind Markus Gabriel – de jongste hoogleraar in de geschiedenis van Duitsland – op de vluchtelingencrisis. Hij begint met het volgende voorbeeld: stel dat je in een zaal van tachtig mensen zit, waarvan twee mensen vluchteling zijn – dat zijn immers de verhoudingen in Duitsland – en die twee mensen houden van heavy metal. Wordt dan iedereen bedreigd door heavy metal? Nee. Hun voorkeur voor heavy metal verandert de samenleving niet. Nu weet ik ook wel dat een vergelijking geen gelijkstelling is. Een vergelijking kent overeenkomsten én verschillen. Auto en fiets zijn beide een vervoersmiddel, maar ze zijn niet hetzelfde.
Identiteit
Toch, deze vergelijking is natuurlijk volkomen onzinnig. Dit is een vergelijking tussen een auto en een boom. Heavy Metal is een voorkeur in muzieksmaak, soms kan daar een identiteit aan opgehangen worden, maar dat is zelden een allesomvattende identiteit. Zo luister ik graag hiphop, ben ik groot van fan van Mahler en Schubert en spendeer ik middagen met het luisteren naar Flamenco. Dit kan ik doen zonder schizofreen te worden, omdat het om muziekvoorkeuren gaat. Als ik tegelijkertijd de boodschap van Jezus, Mohammed en Boeddha zou omarmen dan zou er een aardige schizofrenie ontstaan. Dat gaat namelijk over het wezenlijk in de wereld staan. Mijn katholicisme vormt mijn wereldbeeld op een woordeloze fundamentele wijze. Veel andere aspecten zijn slechts wat bouwsteentjes op dat fundament.
Heavy metal is entertainment, daarmee risicoloos.
De geest van de 21e eeuwer
Maar hier stopt het niet, helaas. Ik keek namelijk altijd nogal tegen hem op. Een volgend argument van Gabriel is dat de vluchtelingencrisis problematisch is voor iemand met een mindset van een 16e eeuwer, niet voor iemand met een mindset van een 21e eeuwer. De 21e eeuwer erkent de universele rechten van de mens. Daardoor kan hij de vluchtelingencrisis niet problematisch vinden. Ofzo. Ik verzin dit niet zelf, hè.
Dus omdat we een universele wet hebben, moet de menselijke geest ook universeel zijn. Maar waarom? Als de menselijke geest universeel was, hadden we die wet uberhaupt niet nodig. Het is nergens op gebaseerd om te stellen dat doordat de wet zo en zo is, de mens ook zo en zo is. De wet is eerder een contrakracht: volgens Freud is er een verbod op incest, omdat de mens blijkbaar de neiging heeft naar incest. Er is een universele wet, omdat de mens dat blijkbaar niet zelf voor elkaar weet te krijgen.
Wir schaffen das
En het gaat door: Merkel is niet de aardige moeke aan het uithangen, zij handelt slechts volgens de Duitse grondwet, die gebaseerd is op de Europese grondwet. Zij handelt zoals een werkelijke Europeaan moet handelen. Misschien is dat waar, maar als je het zo juridisch wilt bekijken, dan moet je ook zeggen: haar wir schaffen das was geen juridische uitspraak, maar een morele uitspraak. Zij overschreed daarmee een grens waardoor het probleem zichzelf vergrootte. Het asielrecht is opgenomen in de wet, gelukkig maar, en dat wordt ook toegepast, gelukkig maar, maar dat betekent niet dat alle Europese politici maar moeten gaan roepen dat ze het wel even gaan schaffen.
Dan komt onze jongste hoogleraar in de geschiedenis van Duitsland met het verlichtingsargument van het universalisme. Iedereen is mens en op redelijke wijze kunnen we een moraal scheppen die voor de gehele mensheid geldt – ze moesten iets om de dood van die universele God op te vullen -. Al gauw kwam hier kritiek op vanuit de romantische hoek.
Dat universele, dat valt ook nog wel mee. Mensen worden meer getekend door hun taal, hun cultuur, hun religieuze verhalen dan door de rede.
Natuurlijk snap ik ook wel wat hij bedoelt: voor de wet bestaat alleen de mens in zijn gesitueerdheid, waarin het menszijn centraal staat. Wettelijk is dat misschien zo, maar nogmaals: Gabriel moet dan wel differentiëren tussen de wet en de geest van de gewone mens.
Wij-besef
Ook het postmodernisme bekritiseert dat universele ideaal. De Amerikaanse filosoof Richard Rorty betoogde in Contingency, Irony and Solidarity dat solidariteit slechts voorbehouden is aan “het wij”. De taak ligt erin het “wij”-besef te vergroten. Hij gebruikt het voorbeeld van de Afro-Amerikanen in de achterstandswijken. Je kunt stellen dat zij geholpen dienen te worden omdat zij mensen zijn, maar het is veel krachtiger – vanuit Amerikaans perspectief – om hen te beschrijven als fellow Americans.
In de woorden van Rorty: “The point of these examples is that our sense of solidarity is strongest when those with whom solidarity is expressed are thought of as “one of us,” where “us” means something smaller and more local than the human race. That is why “because she is a human being’ is a weak, unconvincing explanation of generous action.”
Rorty is echter een postmoderne denker, de school die dat hele universalisme durft te bekritiseren omdat de werkelijkheid wel heeft aangetoond wat weerbarstiger te zijn. Een school die Gabriel volledig overgeslagen lijkt te hebben.
Van binnenuit bedreigd
En dan komt het laatste, dat ik het filmpje uitgekeken heb voelde als een offer, werkelijk. Wij denken dat dit universalisme wordt bedreigd, maar die bedreiging komt van binnenuit. Dit klinkt natuurlijk heel savvy, psychologie van de koude grond, dat eerstejaars psychologiemeisje dat steevast zegt: als iemand je irriteert, ligt dat aan iets in jezelf. Dat idee.
Veilige haven
De notie dat de westerse democratie zélf als veilige haven voor oorlogsvluchtelingen bedreigd wordt door tal van lastig te temmen krachten ontkent Gabriel hiermee volkomen. Nee joh, die veilige haven staat helemaal niet onder druk van buitenaf, Franse priesters worden niet vermoord, in Nice, Parijs, Berlijn, Brussel zijn geen aanslagen gepleegd. Nee, het komt allemaal van binnenuit. De houding van de Europeaan is niet goed, als hij zichzelf nu even vormt naar die universele wet dan zal alles pais en vree zijn.
Wonderkind
Markus Gabriel, het wonderkind van de Duitse filosofie in drie minuten: filosofische zwaktes en kortsluitingen, een gebrek aan besef over het feit dat hij op verschillende niveaus (rechtelijk, empirisch en filosofisch) spreekt en een naïviteit waarvan ik dacht dat mijn grote helden Adorno en Horkheimer dat wel tot stoppen hadden weten te brengen.
De kans is groot dat ik zal gaan promoveren bij Vittorio Hösle, Duits-Italiaanse filosoof, ooit ook het wonderkind van Duitsland. Hij schreef eens een essay waarin hij betoogde dat door de Tweede Wereldoorlog – en de desastreuze gevolgen daarvan – alle universiteiten in Duitsland werden bevolkt door tweede garnituur academici. Dat werd hem niet in dank afgenomen. Hij werd tot persona non grata verklaard en doceert nu aan de Notre Dame University in de Verenigde Staten.
Als iemand als Markus Gabriel het wonderkind is, kan ik Vittorio Hösle alleen maar gelijk geven.
=====================================================
Foto: Screenshot door Redactie OpinieZ van still uit Youtube-video
=====================================================
Over de auteur
- Masterstudent filosofie en theologie
