De rituelen van 4 mei en 5 mei
4 mei is weer voorbij gegaan, gisteravond is het gehele land twee minuten stil geweest om de doden te herdenken. Dit jaar ging het niet zonder slag of stoot; #geen4meivoormij werd zelfs trending op twitter.
Een groep mensen in Nederland is van mening dat de Dodenherdenking hypocriet is en kiest er daarom voor om er niet aan mee te doen. Onder het protest houdt het ons een spiegel voor. En 5 mei is de geschikte datum om daarover na te denken.
Schuld van het Westen
Inhoudelijk gezien, klopt er ook weinig van. Palestina wordt erbij gehaald, het koloniale verleden van Nederland, een vermeend opkomend fascisme en een moslimhaat. Het protest was een protest tegen alles wat westers en wit is. Het westen is schuldig, puur omdat het het westen is. Hier kunnen we tal van inhoudelijke argumenten tegenin brengen. Bijvoorbeeld dat geen werelddeel zo tolerant en multicultureel is als de westerse samenleving. Dit debat heeft ondergetekende al op een andere website gevoerd. En ook op deze website is hier al op inhoudelijke gronden op ingegaan.
Identity Politics
De reacties op #geen4meivoormij waren dan ook op zijn zachtst gezegd nogal defensief te noemen. In plaats van dat er nagedacht werd wat het betekende, werd het onmiddellijk afgedaan als onzinnige identity politics dat we eigenlijk maar moeten negeren. De kritiek van de dame in kwestie is bovenal dat iedereen 4 mei in acht neemt, maar dat die herdenking en de daden niet met elkaar overeenkomen. De onderliggende vraag van haar actie, die ze zelf niet lijkt te zien, is de volgende: wat betekent het ritueel van de herdenking als dat niet in relatie staat tot het handelen van de mensen die het ritueel uitvoeren?
Ritueel
Uiteindelijk is 4 mei slechts een ritueel en het zijn de acties die het ritueel de waarde geven of het juist waardeloos maken. Het gevaar is dat het ritueel een vrijbrief is om daar de rest van het jaar niets mee te doen. Omdat je 2 minuten stil bent, plaats je jezelf al in een bepaalde moraliteit. Omdat we Kerst hebben, hoeven we alleen dan vriendelijk te zijn, omdat er Thanksgiving is in de VS hoeven ze alleen dan dankbaar te zijn. Maar een ritueel verwijst altijd naar iets, waaruit het zijn waarde haalt.
Hier en Nu
In plaats van het ritueel als afdoende te beschouwen of als een aanleiding om weer alle artikelen omtrent de Tweede Wereldoorlog af te stoffen, gaat het om de actualiteit. Wat doen wij, in het hier en nu, met de ervaring van de Tweede Wereldoorlog? En welke schuld hebben wijzelf – we kunnen ons immers niet achter de overheid verschuilen, aangezien zij een mandaat van het volk hebben – bij de gevallen slachtoffers na die oorlog? Het gaat immers niet alleen om de oorlog, maar om alle gevallenen sinds de oorlog.
Hoewel de initiator van #geen4meivoormij het in het volkomen verkeerde vat giet, raakt ze een fundamenteel punt. Hoe staan de twee minuten stilte op vier mei in relatie tot je gedrag de rest van het jaar? Vandaag, de dag van de vrijheid, is een mooie dag om daar eens over na te denken.
Vrijheid
Want vandaag is het 5 mei, Bevrijdingsdag en Hemelvaartstdag vallen samen op één dag. Wat er met Hemelvaart wordt gevierd weten steeds minder mensen. Maar dat van de bevrijding, dat weet iedereen wel. Toch? Het is een lastig onderwerp om te raken.
Mensen ervaren vandaag als een extra vrije dag en vullen hem het liefst in als een zomerse zaterdag: op een grasveld, met gelijkgestemden, wat pilletjes mdma, ghb of 4fmp en een constante beat die het ritme van het hart probeert na te bootsen. Na deze dag gaan ze naar huis, sommige gaan naar een vreemd huis om de vrijheid in de armen van een vreemde te vieren en morgen brakt iedereen uit. In alle vrijheid.
Festivalsfeer
Ergens is dit natuurlijk prachtig. Misschien is dat wel wat vrijheid is. Dat iedereen deze dag door kan brengen zoals hij wil, artikelen schrijvend in een bibliotheek in Amsterdam Oost, dansend op een festival of gewoon wandelend langs de grachten. Iedereen heeft de keuze. En is dat niet waar het allemaal om ging? Daarom is het moeilijk om de festivalsfeer negatief te benaderen, want ergens doe je de vrijheid dan geweld aan.
Derrida
Maar de Franse filosoof Derrida laat al zien dat in alles een vorm van geweld schuilt. Als ik een glas water drink, doe ik de ander geweld aan, want hij kan dat glas niet drinken. Of, om het maar bij deze website te houden, ieder artikel is een daad van geweld, want het is het niet accepteren van een andere mening. Hier zit geen moreel oordeel aan verbonden, het is nu eenmaal zo.
Zelfverlies
5 mei, de vrijheidsdag. En hoewel het niet aan mij of wie dan ook is om te bepalen hoe iemand gebruik maakt van zijn vrijheid, kunnen we het daar wel over hebben. Namelijk, wat doen we met het besef van vrij te zijn wanneer we die dag gewoon doorbrengen zoals we iedere zaterdag in de zomer doorbrengen? Deze dag is verworden tot een extra dag van verwachtend zelfverlies.
Hemelvaartsdag
Ook Hemelvaart is daartoe gedevalueerd. Overal op Google wordt er geadverteerd met Hemelvaartsfeesten en spektakels. Het is in de christelijke traditie de dag dat Jezus ten hemel opvaart en die voorafgaat aan Pinksteren: het uitstorten van de Heilige Geest over de apostelen om hen de kracht tot evangeliseren te geven. Ook Hemelvaartsdag is echter vooral een extra vrije dag geworden.
Dubbele bezinning
Vandaag vallen die twee dagen samen. Een dubbele reden tot bezinning: een bezinning op vrijheid en op wat het betekent om goed te handelen. In het postmoderne Nederland, waarin dagen van bezinning vooral extra vrije dagen zijn gewonnen, vindt er dus geen collectieve bezinning meer plaats. Vooral een collectief zelfverlies voor de jongeren of een collectieve ontspanning voor de ouderen.
Het Goede
Dat is jammer, want er is nogal wat om ons op te bezinnen. Wat is de relatie tussen Vrijheid en het Goede en in hoeverre zetten wij de verworven vrijheid in om het goede te doen? Heeft de Vrijheid überhaupt waarde wanneer die niet verbonden is met het motief om die voor het Goede in te zetten? Dat zou centraal moeten staan vandaag. Maar goed, dat moet iedereen natuurlijk zelf kiezen. Want we zijn vrij, gelukkig, om vandaag door te brengen hoe we willen.
Over de auteur
- Masterstudent filosofie en theologie
Herdenken hoeft geen doel of waarde te hebben. Laat ieder voor zich herdenken op zijn eigen wijze. Ik wordt doodmoe van al die duiders, richtinggevers en manipulators. Ze zullen denken dat het goedbedoeld is, maar komop hé, laat het met rust.
@Aanklacht,
Helemaal mee eens.
Herdenken is herdenken.
Andere onderwerpen horen elders thuis.
Alleen manipulators willen de geschiedenis vervalsen.
Terwijl de geschiedenis onze waardevolste en beste leermeester is.