Rutte’s imago zwabbert tussen links en rechts

10 juni 2015 - Redactie OpinieZ

Toen Diederik Samsom nog haar had, gold Mark Rutte als tamelijk links in de VVD. Als jong staatssecretaris noemde hij in 2004 zijn partij ‘een sleets merk’, met een Wassenaars imago, gedomineerd door stropdassen en parelkettingen.

Hij leek zich aan te sluiten bij het pleidooi van zijn destijds zo mogelijk nog linksere partijgenote Melanie Schultz om de VVD, samen met D66 en delen van de PvdA, te laten opgaan in een nieuwe sociaalliberale partij. Eenmaal partijleider schoof Rutte al snel naar rechts op. Hij moest ook wel, want zijn belangrijkste concurrente in de VVD Rita Verdonk probeerde hem voortdurend neer te zetten als linkse liberaal, een halve communist bijna. En VVD-kiezers houden niet van halve communisten.

Zijn meest rechtse positie bereikte Rutte in 2010, toen hij een gedoogcoalitie tot stand bracht met de PVV van Geert Wilders. Er kwam een kabinet waarbij ‘rechts Nederland zijn vingers kon aflikken’. De grenzen zoveel mogelijk dicht, minder bemoeienis van Brussel en meer law and order waren de uitgangspunten. Bij de presentatie van het regeerakkoord riep Rutte de burgers op om inbrekers zo nodig met enkele ferme tikken het huis uit te ranselen. Daar was geen woord links meer bij.

Maar sinds Rutte een kabinet leidt met de PvdA is er sprake van een kentering. Vorig jaar werd die al zichtbaar toen de premier in duidelijke termen afstand nam van Wilders’ roep om ‘minder, minder, minder’ Marokkanen. Maar ook zijn Dikke Ik-speech tijdens het laatste VVD-congres zou Rutte zeker niet zo gehouden hebben in de tijd van zijn eerste kabinet. Want los van de opmerking over werklozen die meteen naar het UWV hollen voor een uitkering had deze toespraak een linkse ondertoon.

Of ‘links’ is misschien niet het juiste woord. Ruttes aanval op bonusschrapers en andere zakkenvullers had meer iets van een moreel appel, van een verlangen naar normen en waarden. De ‘Dikke Ik’ is familie van het ‘Fatsoen moet je doen’, van Jan Peter Balkenende, en niet alleen vanwege het kromme Nederlands. Rutte wil een samenleving waarin ‘niemand een beetje meer gelijk is dan de rest’ en waarin je ‘anderen behandelt zoals jezelf behandeld wil worden’.

Met andere woorden: wat gij niet wilt dat u geschiedt… Het moet de in tegeltjeswijsheden grossierende Balkenende als muziek in de oren hebben geklonken. Om te onderstrepen dat alleen zijn eigen partij voor meer banen zou zorgen, voerde toenmalig lijsttrekker Frits Bolkestein in de jaren negentig campagne met: ‘De VVD is de partij van de arbeid.’ Misschien kan Rutte bij de volgende verkiezingen op hetzelfde stramien voortborduren. Wat dacht hij van de leus: ‘De VVD is het CDA’?