Onze liberale handelsgeest maakt ons politiek naïef
We hebben de neiging om zaken en politieke invloed als gescheiden werelden te zien. Naar aanleiding van de berichten over Russische inmenging bespreekt Eric C. Hendriks ook voorbeelden uit Noord-Korea en China. De auteur is verbonden aan de Universiteit van Peking. Hij vergelijkt de sociopolitieke regimes van China en westerse landen.
Schaduwwereld
Het Kremlin geeft Russische zakenlui alle ruimte om in de westerse wereld bedrijven op te zetten met zwart of donkergrijs geld, maar gebruikt hun netwerken en infrastructuur vervolgens af en toe voor spionage en politieke manipulatie. De namen Alfa Bank en het in Nederland gevestigde IT-bedrijf Webzilla duiken op. Een mysterieus rapport en fluisteringen stellen dat Trump verstrikt is geraakt in deze schaduwwereld.
In 2013 informeerde Snowden ons dat de Amerikanen via Google, Apple en Facebook met iedereen meelezen. Net nu we die kwestie bijna vergeten waren, dringt de combinatie spionage, geopolitiek en buitenlandse bedrijven zich opnieuw op. Dit keer zijn er zorgen over Poetins activiteiten.
Je weet niet wat je moet geloven. Maar ik weet wel dat we in West-Europa te veel de neiging hebben om internationale bedrijven en handel als apolitiek te zien. We doen alsof zaken en politieke invloed in geheel gescheiden werelden bestaan.
Mooie idealen
Het is onze liberale inborst. We geloven in handel zonder machtsspelletjes. Maar we moeten een goed ideaal niet verwarren met de realiteit. Voordat je het weet maken Pechtold en Rutte je wijs dat het Oekraïneverdrag puur draait om handel en niets te maken heeft met geopolitiek. Of dat de Euro, Schengen, CETA en TTIP economische kansen bieden zonder de politieke onafhankelijkheid van ons land te verkleinen.
Noord-Korea
Sommigen hebben het wegdenken van politieke risico’s tot een kunstvorm verheven. De Nederlandse outsourcing consultant Paul Tjia zoekt nog mensen voor een handelsmissie naar Noord-Korea in mei. Er zouden kansen liggen. Tja, er reizen al decennia westerse investeerders vol handelsgeest en optimisme naar Noord-Korea. Later blijkt hun geld vaak weg. Volgens sinoloog Paul French zien de Noord-Koreanen in het buitenlandse geld zelfs een soort tribuut, een geschenk van politieke sympathisanten. Cultuurverschilletje.
Kolonialisme
Wij West-Europeanen zouden eigenlijk de laatsten moeten zijn om naïef te doen over politieke beïnvloeding. Onze zakenlui hebben immers vier eeuwen lang de hele wereld op z’n kop gezet. Overal waar ze kwamen, schoven de politieke machtsverhoudingen.
Dat kon ook niet anders. Als je vanuit een kapitalistisch hoekje in de wereld opeens overal wilt gaan handelen, moet je de markten van alle niet-kapitalistische regio’s wel eerst openbreken. Je moet de ‘juiste’ voorwaarden scheppen en de veiligheid van je mensen in den verre waarborgen. Kortom, je stuurt een legertje mee. Dat groeit uit tot een bezettingsmacht. Het vroege Nederlandse en Britse kolonialisme in een notendop.
Security umbrella
Toen Amerika het Britse Rijk verving als wereldleider, zag het af van kolonisatie, mede omdat het geen voorwaarde meer was voor grootschalige internationale handel. Er waren genoeg nieuwe natiestaten die vrijwillig meespeelden onder de spelregels en security umbrella van de Amerikanen.
Vervolgens viel de Sovjet-Unie en opende China zijn markt. Het ‘einde van de geschiedenis’ leek nabij. Geopolitieke breuklijnen en regimetegenstellingen zouden oplossen in een vredige, apolitieke wereld van handeldrijvende kapitalistische democratieën. West-Europa sliep in.
De ‘geschiedenis’ leeft
Maar de ‘geschiedenis’ leeft voort. Zakelijke relaties buiten de security umbrella en tussen landen met geheel andere politieke systemen, zijn nog steeds een potentieel middel van politieke machtsuitoefening – beide kanten op.
Je wilt dus in ieder geval semi-totalitaire regimes weghouden van Europa’s kwetsbaarste onderdelen. Het is daarom opmerkelijk dat de Britten toestaan dat Chinese bedrijven meebouwen aan hun kerncentrales en telecom-infrastructuur, ondanks waarschuwingen van adviseurs en veiligheidsdiensten dat er electronische achterdeuren ingebouwd kunnen worden.
In principe is iedere zakenpartner of werknemer uit de Chinese Volksrepubliek een potentieel voertuig van de Communistische Partij. Bedenk dat de Partij 88 miljoen leden telt, de machtigste politieke organisatie op aarde is, autoritair opereert en weinig boodschap heeft aan de scheiding tussen markt en politiek.
Partijcontrole
Naast alle staatsbedrijven, plaatst de Partij ook partijleden in het bestuur van alle grote private bedrijven. Zelfs bedrijven met buitenlandse eigenaren staan stiekem onder de controle van de Partij. Het maakt niet uit wat er op papier staat. De ervaring leert dat als een conflict zich voordoet, de Chinese werknemers met partijfuncties de leiding overnemen.
U leest dit en denkt: ‘Verhip, mijn bedrijf staat in China.’ Ja, u bent afhankelijk van de Partij – potentieel gecomprimeerd, zelfs zonder kompromat. Maar zo’n afhankelijkheidje kan, *kuch*, de besten onder ons overkomen.
Politieke dimensie
We moeten meer oog hebben voor de politieke dimensie van internationale handel en zakencontacten. En over het politieke moeten we weer cultureler denken, want ’s werelds diepste politieke tegenstellingen hebben culturele wortels. De grote vraag luidt: Wie zijn politiek en cultureel bezien eigenlijk onze vrienden?
===============================================================
Foto: 141028 Ploumen leidt handelsmissie naar China by Ministerie van Buitenlandse Zaken is licensed under CC BY-SA 2.0
===============================================================
Over de auteur
