Filosofisch dilemma: principes of tevredenheid?

In dit deel van de serie Filosofische Dilemma’s staat de vraag centraal: wat telt zwaarder, het principe of de menselijke tevredenheid? Deze vraag wordt behandeld middels twee voorbeelden, namelijk het principe van Waarheid en het principe van Vrijheid.

Waarheid of tevredenheid?
De Spaanse filosoof Miguel de Unamuno (1864 -1936) is de denker van het tragische levensgevoel, wat eveneens de titel is van zijn magnum opus. Maar filosofie en dichten zijn eender, volgens hem. Daarom vat hij zijn filosofische gedachten ook in verhalen. Eén daarvan is San Manuel Bueno, Heilige en Martelaar.

Manuel is priester in het dorpje Valverde de Lucerna. Het is een ongeletterd, klein dorpje van mensen die leven op de eigen vierkante meter. Geen grote dromen. Het leven gaat daar van dag tot dag. En Manuel draagt er zorg voor dat het leven van dag tot dag zo soepel mogelijk verloopt. Hij helpt arme mensen aan kleding, herinnert anderen weer aan hun morele verplichting en hij draagt de mis voor.

De kern van het geloof voor Manuel is het geloof in het hiernamaals en de onsterfelijkheid van de ziel. Want dit geeft het leven een reden en een doel. Het geeft het leven zin. Het zorgt dat je een tevredenheid met het leven ervaart en daarin ligt de kern van de priester: ‘Het voornaamste is dat het volk tevreden is, dat iedereen tevreden is met het leven. Tevredenheid is het allerbelangrijkste.’

Ongeloof
Later in het boekje blijkt dat de priester zelf niet gelooft. God heeft hem verlaten, het geloof heeft hem verlaten, de onsterfelijkheid van de ziel is een mythe voor hem geworden. Toch blijft hij pretenderen dat hij erin gelooft. Niet vanwege macht, het machtsdenken van het Marxisme heeft hier niets mee te maken, maar omdat hij van mening is dat het in het leven niet om de Waarheid draait. Het draait om de tevredenheid van de dorpelingen. De waarheid zou hen alleen maar ongelukkig maken en waar is dat goed voor?

Sinds de verlichting is dit een relevante vraag: is waarheid het hoogste goed, zelfs als dat betekent dat het mensen ongelukkig maakt? Had de priester de waarheid moeten vertellen? In onze seculiere tijd zullen veel mensen stellen van wel, al is het alleen maar omdat religie aan waardering verliest.

Vrijheid of tevredenheid?
Daarom is het zinnig om dit dilemma even in een andere vorm te beschouwen: laten we de radicale vrijheidsdenkers nemen. Hun idee is dat Vrijheid het hoogste principe is, waaraan alle andere principes ondergeschikt zijn. Hieronder schuilt natuurlijk wel het idee dat Vrijheid ook de mogelijkheidsvoorwaarde is voor die principes.

Maar wat als deze principes conflicteren? Wat als er een situatie is waarin op het spel staat of het om Vrijheid of Tevredenheid draait. Wat heeft vrijheid voor waarde wanneer je huis en haard hebt verloren? Iemand ligt in de goot, maar hij is tenminste wel vrij.

Ideologieën
Uiteindelijk is dat in de meeste moderne ideologieën de kwestie: zij scheppen een principe en stellen dat de mens aan dat principe moet voldoen: Waarheid, Vrijheid, Altruïsme, en maken de menselijke tevredenheid ondergeschikt aan dat principe.

Maar wat is de waarde van het belangrijkste principe, als het ten koste gaat van het basale gevoel van tevredenheid? In plaats van één principe leidend te maken, is het misschien gewoon beter om te vragen wat de mens tevreden maakt en hem dit ook te geven. Als een opium die hem in slaap sust en zachtjes laat dromen.

Over de auteur

Peter van Duyvenvoorde

Masterstudent filosofie en theologie

Recent gepubliceerd

Archief

• Filosofie14 juli 2017De comateuze mening
• Feminisme22 juni 2017Voorbij het politieke feminisme (2)
• Feminisme20 juni 2017Voorbij het politieke feminisme (1)
• Linkse politiek30 mei 2017Professor Jordan Peterson’s strijd tegen de Social Justice Warriors