Geloof stoort zich niet aan feiten

Titelfoto: Pexels.com CC0

Elk biologisch organisme loopt grote risico’s om te sterven, alleen al door te leven. Het is dus van belang een strategie te ontwikkelen om met deze risico’s om te gaan en die waar mogelijk te beperken. Dat is geen eenvoudige opgave. Vanuit de leefomgeving komen er zoveel op het eerste gezicht niet gerelateerde impulsen op je af en in een dusdanig tempo dat het onmogelijk is onmiddellijk op al die impulsen te reageren.

Impulsiviteit gaat je niet helpen. Het is dan letterlijk van levensbelang om een strategie te ontwikkelen die helpt een optimale respons te kiezen. Zowel religie als wetenschap kunnen hiervoor een kader verschaffen, maar gelijkwaardig of vergelijkbaar zijn die kaders bepaald niet.

Opperwezen

Voor een onwetend mens is de wereld waarin hij leeft een angstaanjagende omgeving. Het is dan ook geen wonder dat het zoeken naar zekerheden een belangrijk onderdeel van onze biologische bagage is. Waarschijnlijk sinds het ontstaan van de mens heeft dit geleid tot een veelheid aan religies. Religies kenmerken zich door het vermeende bestaan van een opperwezen. Vrijwel alles over een dergelijk opperwezen blijft in nevelen gehuld, en om het nog ontoegankelijker te maken, is uitgangspunt dat je het opperwezen niet kunt kennen.

Vanuit een dergelijke aanname is het duidelijk dat je tussenpersonen nodig hebt die bemiddelen tussen de gewone mens en zijn god. En dat geeft vrijwel altijd problemen, omdat de aanwezigheid van intermediairen impliceert dat zij macht bezitten. En ongecontroleerde macht is altijd gevaarlijk.

Macht

Religieuze leiders streven evenals politici doorgaans naar het vergroten en stabiliseren van hun macht. In die zin is religie niet van politiek te onderscheiden. Meer volgers betekent meer macht. Het is dan ook logisch dat religies zich altijd bezig houden met leven en dood, en met menselijke seksualiteit. Zonder aanwas geen macht. En doordat dergelijke leiders beweren uit naam van het opperwezen te spreken, wordt veel kritiek gesmoord voordat die zelfs maar geuit wordt. Want het opperwezen spreek je niet tegen.

Religie grossiert vaak ook in collectieve activiteiten. Samenzang, gebed, rituele bijeenkomsten, al deze zaken dienen de goede zaak, namelijk het belang van de leiders. Daarbij wordt de suggestie gewekt dat dergelijke activiteiten ook effectief zijn om allerlei onheil te voorkomen of te bestrijden. Nu is de correlatie tussen gebed en resultaat nooit aangetoond, maar dat is voor de aanhangers geen reden tot twijfel. Religie en effectiviteit vertonen weinig verwantschap, maar dat draagt in de ogen van de aanhangers vooral bij aan het mysterie. Dat schijnt een voordeel te zijn.

Ongerijmdheden

Wat religies kenmerkt zijn vooral de zekerheden die de adepten eraan menen te kunnen ontlenen. Dat gevoel van zekerheid over het eigen handelen binnen de context van hun religie staat als een huis, en blijft volkomen overeind ook als evident is dat andere religies op totaal andere gronden hun eigen zekerheden scheppen. Dat die dan weer strijdig zijn met die van andere religies is veeleer reden de eigen overtuiging bevestigd te zien, dan aanleiding voor gerede twijfel over het hele concept.

Door de eeuwen heeft de samenleving als geheel zich zonder veel tegenspaak geschikt in de ongerijmdheden van religie. In de Nederlandse Grondwet wordt in Artikel 6 de vrijheid van godsdienst tot grondrecht verheven zonder dat het begrip godsdienst helder gedefinieerd wordt. Dat ook bloeddorstig primitief sektarisme gemakkelijk schuil kan gaan achter het begrip godsdienst, is een probleem waar onze samenleving tot de dag van vandaag mee worstelt. Ook de vraag in hoeverre uitingen van godsdienst al dan niet thuis horen in de publieke ruimte, doet de Grondwet geen uitspraak.

Geen publieke discussie

Eveneens curieus is dat onze wetgeving tot zo recent als 2013 een wet tegen godslastering heeft gekend, zonder dat er aantoonbaar een god bestaat die dus belasterd kan worden. Dat verder alle wetgeving ten aanzien van godsdienst aan opschoning toe is wordt door velen stilzwijgend onderschreven, maar wordt door de politiek nooit opgepakt. De gevoeligheden en niet te vergeten de belangen zijn eenvoudigweg te groot voor een niet vooringenomen debat over het onderwerp.

Een publieke discussie over godsdienst ontbreekt vrijwel geheel, terwijl duidelijk is dat het belijden van godsdienst en rationaliteit op diverse punten op gespannen voet met elkaar staan. Zo stuiten voor de hand liggende vragen over de mate waarin religieuze leiders voor misstanden binnen hun religie verantwoordelijke mogen worden gehouden doorgaans op een betonnen muur van stilzwijgen. Ook drijft de angst dat de vrijheid van godsdienst opnieuw gedefinieerd zou kunnen worden religies die vrijwel niets gemeen hebben en die in de praktijk van alledag elkaar naar het leven staan, op één politieke hoop. Kennelijk is het belang van het handhaven van de status quo belangrijker dan het bestrijden van religieuze terreur en andere wantoestanden.

Raadsel

Zolang kritiek op godsdiensten gemakkelijk weggezet kan worden als gebrek aan respect voor een opperwezen, zal de huidige situatie voortduren. Dat geloof zonder feiten de mens zekerheden biedt zoals bij religie, terwijl feiten zonder geloof juist de bron van twijfel zijn, zoals bij de natuurwetenschap, blijft een van de raadselen van ons bestaan.

Over de rol en de werkwijze van natuurwetenschap leest u op OpinieZ.com zondag 14 januari deel II van mijn bijdrage.

© OpinieZ.com 2018. U kunt dit artikel delen via de knoppen onder de advertenties.

De OpinieZ-artikelen van Kees de Lange (volg @infocadl2015) vindt u

Over de auteur

Kees de Lange

Prof. Dr. C.A. (Kees) de Lange studeerde wis-, natuur- en sterrenkunde aan de UvA en promoveerde in de Theoretische Chemie in Bristol, UK. Hij is emeritus hoogleraar fysische chemie en chemische fysica aan zowel de UvA als de VU. Zijn research betreft atmosferische chemie en fysica, en magnetische resonantie, alsmede het ontwikkelen van complexe fysische modellen. Zijn onderzoek is vastgelegd in enige honderden publicaties. Hij is tot op de huidige dag actief in wetenschappelijk onderzoek. In de periode 2011-2015 was hij als een van de zeer weinige bèta’s lid van de Eerste Kamer.

Recent gepubliceerd

Archief

• Economie5 augustus 2020Het is de hoogste tijd voor kernenergie
• Economie26 januari 2020De EU is op jacht naar uw geld (2)
• Economie22 januari 2020De EU is op jacht naar uw geld (1)
• Media12 januari 2020Een nieuwe omroep, een nieuw geluid