Voor of tegen Zwarte Piet: hou je moraal voor jezelf!

Je kunt niet voor én tegen Zwarte Piet zijn. Zelfs als je altijd al voor of tegen was en niet bereid bent dat te heroverwegen maak je een keuze. Niet kiezen is immers ook een keuze.

Moraal

Moraal is volgens de gangbare definitie het geheel van handelingen en gedragingen dat in de maatschappij als correct en wenselijk wordt gezien. Het gaat er in de moraal dus niet om hoe of wat iets is, maar hoe of wat het behoort te zijn. In de filosofie markeert de moraal de overgang van zijn naar behoren.

David Hume

De Schotse filosoof van de Verlichting David Hume wijst daarbij op iets merkwaardigs. In ieder moreel systeem dat ik tot nu toe ben tegengekomen, zegt Hume, verbaast het mij iedere keer weer dat ik na enige tijd in plaats van de gebruikelijke proposities zijn en niet zijn proposities tegenkom die verband houden met behoren en niet behoren en dat deze verandering onmerkbaar verloopt. Hume protesteert daar krachtig tegen. Wat behoort en niet behoort kan niet worden afgeleid uit het zijn en niet zijn van iets. Anders gezegd: je kunt moraal niet uit feiten afleiden!

Zijn en behoren

Waar Hume op wijst heet in de filosofie de kloof van zijn en behoren. In discussies over moraal zijn er drie zienswijzen over de vraag hoe we de kloof tussen zijn en behoren overbruggen en tot morele oordelen komen: rationeel, empirisch, intuïtief of combinaties. De rationalist gebruikt vooral zijn verstand en komt door na te denken tot een moreel oordeel. De empirist zoekt de grondslag voor een moreel oordeel in zijn observaties. Voor de intuïtionist komt het moreel oordeel tot stand vanuit een verondersteld in de mens ingebouwd moreel besef.

In de Zwarte Pietdiscussie lopen ze dwars door elkaar heen. Voor én tegenstanders bedienen zich van redelijke argumenten, ontleend aan de ontstaansgeschiedenis van de figuur van Zwarte Piet, empirische argumenten ontleend aan de wijze waarop kinderen Zwarte Piet ervaren en veel, heel veel intuïtieve argumenten vanuit eigen innerlijke overtuiging.

Links en rechts

Dat geldt overigens niet alleen voor de Zwarte Pietdiscussie, maar bijvoorbeeld ook voor links en rechts in de politiek. In het luisterwaardige gesprek voor Café Weltschmerz van Rutger van den Noort met Sietske Bergsma gaat het daar (even) over. Bergsma verzucht: je bent óf links, óf rechts, terwijl ik op sommige onderwerpen rechts ben, maar op andere onderwerpen links.

Ik denk dat deze verzuchting velen uit het hart gegrepen is. Heb je het over vrijheid, marktwerking, winst, ondernemerschap en prestaties? Ben je geen fan van Obama of zeg je wel eens iets goeds van Trump, Fortuin, Wilders of Baudet? Dan ben je in de ogen van velen rechts, conservatief en voordat je het weet extreem. Andersom geldt hetzelfde.

Oordelen

Ben je tegen bezuinigen op uitkeringen en ontwikkelingssamenwerking? Ben je overtuigd lid van een vakbond? Kom je op voor allochtone medelanders? Dan ben je in de ogen van velen links, progressief en voordat je het weet óók extreem. Ook hierbij gaat de overgang van zijn naar behoren ongemerkt en worden morele oordelen over wat politiek behoort en niet behoort soms met wat rede en observatie onderbouwd, maar zijn ze meestal vooral gebaseerd op de eigen innerlijke overtuiging.

Scepticus

Gelukkig biedt de filosofie nog een vierde zienswijze op de kloof van zijn en behoren! Die van de scepticus. Voor de scepticus is de kloof tussen zijn en behoren onoverbrugbaar: feiten zijn feiten, oordelen zijn oordelen en kunnen niet uit feiten worden afgeleid. Niémand kan volgens de scepticus een moreel oordeel voor een ander vellen, want elk moreel oordeel is mede bepaald door persoonlijke percepties. Met andere woorden: je mag best een moreel oordeel hebben, maar hou het voor je zelf!

Moeten voor en tegenstanders van Zwarte Piet hun t-shirts dan maar uittrekken? Ze zouden in elk geval de teksten moeten veranderen in Ik vind Zwarte Piet traditie en Ik vind Zwarte Piet racistisch.