Hoe te reageren op demonisering
Terugvechten is niet altijd effectief
CC0
In ‘Hoe word je een fascist?’ beschreef ik het proces van demoniseren. We konden zien hoe de benoemers de definities van de etiketten nazi, fascist en racist verruimd hebben om het bereik te vergroten. Tevens hebben we kennis gemaakt met de instrumenten die men heeft om een etiket aan te brengen. Zodra het aanbrengen van het etiket is geslaagd, doet een verontwaardigde maatschappij de rest.
Het middel is zo krachtig dat het al decennialang succesvol wordt toegepast. Het mag dan ook niet verbazen dat de slachtoffers van deze tactiek er alles aan doen om niet geëtiketteerd te worden.
Er zijn verschillende manieren om om te gaan met de dreiging van de benoemers. Elk van deze strategieën heeft een effectiviteit, maar kent daarnaast ook een prijs.
1. Verminderd communiceren
Benoemers hebben volume aan uitingen nodig om met de vlooienkam doorheen te gaan. Zodra iets gevonden is, kan het vervolgens uit context worden gehaald en opgeblazen. Hoe meer volume er is, hoe meer er gevonden kan worden. Een voor de hand liggende strategie is dan ook om het volume aan uitgaande communicatie te verminderen. Dit kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door binnen een politieke partij het lager partijkader een spreekverbod op te leggen.
Hoewel de strategie ontegenzeggelijk effectief is in het tegengaan van demonisering, is het prijskaartje ook niet mis. Door het embargo wordt het lastiger de eigen boodschap naar buiten te brengen. Van buitenaf lijkt een groep meer gesloten en weinig uitnodigend voor buitenstaanders. Binnen een groep lijkt een spreekverbod al gauw op micro-management van hogerhand.
2. Voorzichtiger met woorden
In het proces van benoemen helpt het als er trigger-words in teksten gevonden kunnen worden. Deze brengen de benoemers op het spoor van vermeende slechte gedachten. Als een trigger-word gevonden wordt, dan maakt het niet meer uit wat er in de oorspronkelijke zin stond en of deze in de ontkennende, danwel vragende vorm is gesteld. Het trigger-word gaat een eigen leven leiden; een trigger-word is extra gevoelig voor verdraaiing van de feiten. Door de eigen woorden te kuisen, is er wederom minder materiaal waarop men veroordeeld kan worden.
De strategie van het vervangen van woorden met andere, zwakkere woorden is een vorm van politieke correctheid of zelf-censuur. Hoewel de strategie effectief is in het afwentelen van aantijgingen, vervuilt het de eigen boodschap met tegenstrijdige woordkeuzes. Het komt zwak over op de eigen achterban en het kan zelfs worden gezien als defaitisme. Het verdedigen van gebruik van een trigger-word – hoe redelijk ook – is zo ingewikkeld en tijdsintensief dat het vermijden van trigger-words de modus operandi is.
3. Ideeën aan mensen koppelen
Eén van de instrumenten van de benoemer is gebaseerd op guilt by association. Het idee hierachter is om het subject te betrappen op een interactie met iemand die al eerder – al dan niet terecht – een etiket opgeplakt heeft gekregen. Een manier om jezelf daartegen te beschermen is door een idee niet langer enkel te toetsen op de eigen merites. In plaats daarvan wordt allereerst de eigenaar van het idee doorgelicht. Is de eigenaar niet kosher (dwz, geëtiketteerd), dan vindt er geen uitwisseling van ideeën plaats.
Een probleem met deze aanpak is dat zelfs slechte mensen (dwz, echte nazi’s, fascisten en racisten) soms goede ideeën hebben. Aangezien de meeste geëtiketteerden niet eens die slechte mensen zijn, worden zelfs hun ideeën terzijde geschoven. Een idee zelf kan ook worden geëtiketteerd en kan derhalve weer leiden tot nieuwe guilt by association aantijgingen als iemand dat idee oppert. Er vindt verarming van analyses, stellingen en oplossingsrichtingen plaats door sprekers en ideeën door middel van dit instrument uit te sluiten.
De strategie om zelf ideeën te toetsen door de drager door te lichten is echter wel effectief voor degene die het toepast. Het voorkomt op voorhand de beschuldiging door niet geassocieerd te worden met geëtiketteerden. Een negatief bijeffect is dat het stigma op de afgewezen spreker wordt versterkt. Het is een vorm van zelfcensuur die het demoniseringsinstrument an sich krachtiger maakt.
4. Isoleren
Mensen begrijpen je niet, maar gelukkig is er een groep die het wel begrijpt. Alleen deze groep sta je toe om met je te converseren. Zij die het niet begrijpen, worden buiten gesloten. Je creëert een wereld waar de aantijgingen niet kunnen binnendringen. De benoemers praten vrijuit over je, zonder weerwoord. De invloed over en weer is beperkt.
De reikwijdte van de boodschap wordt sterk beperkt. Hoewel weinig tijd en energie besteed hoeft te worden aan negatieve zaken, is het ook lastiger geworden om de dialoog aan te gaan met buitenstaanders. Het aantrekken van nieuwe volgelingen is lastiger. Het teveel naar binnen keren leidt tot ongefundeerde zelfbevestiging, verstarring en ongevoeligheid voor wat speelt in de maatschappij. Effectief als strategie om niet de effecten van demonisering te voelen. Ineffectief waar het gaat om breed-maatschappelijk een punt te maken.
5. Terugtreden
Je huis wordt beklad, je mailbox staat vol met dreigementen, je familie wordt geïntimideerd; dit allemaal vreet aan je. Je leeft als mens niet op een eiland en de mensen om je heen worden door jou beïnvloed, net zoals jij door hen. Mensen wegen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid tegen de prijs die zij sociaal betalen. Als de kosten te hoog worden, dan stapt men eruit. Te vaak de trieste ontknoping van een duivels ritueel.
Op het moment dat iemand terugtreedt, stopt vrijwel direct het demoniseringsritueel. Het onuitgesproken covenant is dat overgave leidt tot stopzetting van de vijandigheden. Immers, waarom tijd en energie steken in een vijand die al is uitgeschakeld? Het is dan nog echter niet voorbij. Als het slachtoffer daarna weer een gewoon leven wil opbouwen, zal het nog vaak geconfronteerd worden met de consequenties van de demonisering. Het niet kunnen vinden van een baan, of veroordeling door familie of kennissen stopt niet perse.
6. Negeren
Je ziet de aantijging, ergert je aan de onredelijkheid ervan, maar legt het naast je neer. Je gaat verder met je werk en laat de zaken komen zoals ze zijn. De maatschappij reageert zoals deze doet. Of niet.
Het prettige van het negeren van aantijgingen is dat het je vrijwel geen energie kost. Je kunt je blijven concentreren op je eigen boodschap, zonder dat deze verdund hoeft te worden of dat je op je hoede hoeft te zijn voor versprekingen. Als het frame waaraan je wordt blootgesteld effectief is tegen je lopende communicatiestrategie, dan kun je je op deze manier wel goed in de vingers snijden. De benoemers kunnen onbestraft en zonder tegenspraak hun uitingen doen.
7. Pareren aantijgingen
Je kunt gewoon je boodschap verkondigen zoals je dat altijd doet. Als iemand dan met een beschuldiging komt, dan schrijf je een verhandeling met duidelijke uitleg waarom de benoemer ongelijk heeft. Jordan Peterson heeft dat goed laten zien tegen Kovach, die hem in een artikel ‘far right’ noemde. Mr Peterson is hem blijven achtervolgen, net zolang tot Kovach de aantijging introk.
Hoewel de aanpak enigszins effectief is en zeer bevredigend als het heeft gewerkt, schuilt het grootste nadeel in de asymmetrie van bestede tijd en energie. Voor de benoemer is het een zinnetje, tussen neus en lippen door gepreveld. Om de aantijging te pareren moet veel tijd gestoken worden in de weerlegging en het najagen van de juiste personen om te komen tot een rectificatie. Deze asymmetrie schaalt niet en zorgt dat de aandacht van de aangeklaagde teveel afgeleid wordt van relevante zaken. In die zin is de aanpak in het geheel niet effectief.
8. Terugvechten
Een aantijging komt binnen. In plaats hierop met rust en kalmte te reageren, borrelt de woede en verontwaardiging op. Zoekend naar informatie over de benoemer, begin je een kruistocht om de deze persoon te ontmaskeren. Je vindt feiten die de kredietwaardigheid van de benoemer ondermijnen. Bewijs dat de benoemer niet te vertrouwen is en sla daarmee de fundamenten weg onder de aantijging.
Een tijdsintensieve bezigheid. Hoewel op korte termijn bevredigend en luid bejubeld door de eigen achterban, is het zelden effectief. Degenen die naar de benoemer luisteren zijn op zoek naar bevestiging van ‘feiten’. De tijd die het kost om een tegenzaak op te bouwen kan niet gespendeerd worden aan relevante zaken, zoals de boodschap zelf. Op grote schaal en over langere periode is het wel effectief om de reputaties van benoemers te ondermijnen door hun valse aantijgingen onder de aandacht te brengen.
Conclusie
Veel van deze strategieën worden nu bepaald vanuit het individu of een kleine groep. Met beperkte reikwijdte en organisatie kiest men gauw voor het eigenbelang waarbij schade door demonisering wordt geminimaliseerd. Tevens bestaat een voorkeur voor strategieën die met minimale inspanning ingezet kunnen worden (strategie 1 t/m 6). Het voorzichtig omgaan met woorden (strategie 2) is een dominante strategie. Een verdediging opzetten tegen de beschuldiging op basis van trigger-words is lastig en tijdsintensief. Kies uw woorden zorgvuldig; accuracy matters.
Het toepassen van de goedkope strategieën versterkt echter demonisering door de inspanning te belonen of – op zijn best – niet te straffen. Daarnaast verzwakken de goedkope strategieën de partij die ze gebruikt. Als een collectief het demoniseren aan kracht wil laten inbinden, verdient het de voorkeur om te kiezen voor een groepsstrategie (strategie 6 en in het bijzonder 7 en 8). Deze strategieën zijn echter duur, zowel in opgelopen schade door demonisering, als in inspanning.
In het slotartikel zal ik ingaan op hoe de maatschappij het instrument van demonisering uit de genen van het politiek bestel kan halen
Over de auteur
