Racisme. Mijn morele revolutie
Twintig jaar was ik. Moest nog gaan studeren, maar eerst wilde ik een paar maanden naar Spanje. Het land van het bloed, de maagd en Garcia Lorcia. Daar ontmoette ik een Afro-Amerikaanse jongen, Andre, die een aantal jaar een goede vriend zou worden voordat het contact weer zou verwateren.
Hij was een jaar of 29, kwam uit New York, opgegroeid in de Bronx (in het verkeerde gedeelte, maar door uitzonderlijke talenten aan Berkeley gestudeerd), kende Spike Lee persoonlijk en had een vriendin uit Tokio. Heel kosmopolitisch allemaal. Ik had nooit ergens anders gewoond dan in een dorpje van 16.000 inwoners. Daar was het aantal mensen van kleur bijna letterlijk op twee handen te tellen.
Obama
Het was het jaar dat Obama zijn messiaanse campagne verkondigde, Yes we can. In de hele Westerse wereld smeulde de hoop. De eerste zwarte Amerikaanse president. Ik begreep het belang er wel van, maar ook weer niet helemaal. In mijn jeugdige en provinciale onschuld – ik geneer me er nog steeds een beetje voor als ik er aan terug denk, maar hé, ik wist toen ook nog niet wie Dostojevski was – vroeg ik hem over de rassenkwestie. Hoe kwam het toch, dat het nog zo present was? “Je moet begrijpen” zei hij “dat mijn oma nog achterin de bus moest zitten. Voor jou is het én ver weg geografisch gezien én het lijkt voor jou historischer dan het voor ons is.” Plotseling werd het allemaal duidelijk, of nu ja, wat duidelijker.
Rassenkwestie
Toen ik de nieuwe documentaire omtrent de rassenkwestie 13th(2016) keek moest ik vaak aan dit gesprekje denken.
Er is sindsdien nogal wat gebeurd. Obama werd nog een keer verkozen, Trump kwam aan de macht, Occupy kwam op en stierf weer en Black Lives Matter liep door de straten van Ferguson. Rellen. Veel discussies. Vanaf Amsterdam was het allemaal weer veilig ver weg. Ik volgde het zijdelings, bedacht voor ieder argument van Black Lives Matter een tegenargument en ging door met de alledaagsheid der dingen. Waarom ik het zijdelings deed? Ik had een studie te beginnen, Dostojevski te ontdekken, een vriendin te ontmoeten, haar ook weer vaarwel te zeggen, mezelf te laven aan liederlijk gedrag met vrienden, een vader die overleed. Kortom: ik had gewoon mijn eigen leven op de kleine vierkante meter vorm te geven. Hoogst belangrijk, maar niet altijd hoogst kosmopolitisch.
Afro-Amerikaanse cultuur
Ik was me wel bewust van de problematiek: The Corner van David Simon – over een aan de crack verslaafde Afro-Amerikaanse familie in Baltimore.
The Wire, ook van Simon, over de drugsproblematiek in Baltimore, Crooklyn, de film van Spike Lee waarin hij het Afro-Amerikaanse leven weer wilde geven, zoals het was in pre-crack tijden, Do The Right Thing, eveneens van Spike Lee over een warme zomerdag in New York en het conflict tussen verschillende minorities. The House I Live In, een documentaire over de war on drugs. Ik kende verschillende hiphop lyrics uit mijn hoofd, de meest kernachtige misschien wel uit The Message “Don’t push me cause I’m close to the edge/ I’m trying not to lose my head/ It’s like a jungle sometimes/ It makes me wonder how I keep from goin’ under.” Ik las Toni Morrison, ik las Native Son, organiseerde eens een avond over Afro-Amerikaanse poëzie. En ik was ook nog eens voor het afschaffen van Zwarte Piet. Kortom: ik voelde me nogal moreel verantwoord.
Witte mens
Zodra er echter een aanklacht kwam tegen de Westerse witte mens, schoot ik in de verdediging. Rondom Ferguson waren er genoeg feiten tegenin te brengen. Black on black violence is een stuk dodelijker dan police violence, er zijn meer witte slachtoffers door politiegeweld dan zwarte slachtoffers. Ik was betrokken op een veilige wijze. Ik consumeerde de Afro-Amerikaanse cultuur onder een mist van betrokkenheid. Ik weet niet of ik daarvoor een schuld op mijn schouders moet nemen. Of ik het anders had moeten doen. Dat is ook niet relevant.
Morele bewustwording
Stephan Sanders schreef eerder in de Groene Amsterdammer over Anthony Appia en zijn boek The Honor Code. De kern daarvan: een morele revolutie, dit kan eigenlijk echt niet. Dat gevoel. Ik ben zelf nog niet aan het boek toegekomen, maar ik vraag me af of dat ook op persoonlijk-existentiële wijze speelt.
Deels misschien, met Zwarte Piet had ik het. Maar ik had het ook toen ik The Wire keek, toen ik The Corner keek of de documentaire Hoop Dreams. Een morele bewustwording. Op het moment dat de oorzaak van die morele bewustwording van de radar verdween, schoot ik echter ook weer terug in mijn oude reflexen, besteedde er weinig aandacht aan, aanvaardde geen kritiek op de witte mens – en waarom eigenlijk niet? Ik bekritiseer die mensen ook. Het is alsof er toch diep onbewust, als het op de spits gedreven wordt, een wij-gevoel ontstaat. Jullie klagen ons aan. Deels komt dit doordat dat ook het geval is. In de aanklacht gaat het niet om John Doe, maar om iedere witte man. Waarmee ik een schuld op mijn schouders geplaatst krijg, waarvan ik niet eens zeker weet of het wel aan mij is om te dragen. Alsof op het moment dat ze de witte man aanklagen, ze mij ook aanklagen.
Maar als ik dit eens omdraai. Hoe voelt het voor hen op het moment dat één Afro-Amerikaan onschuldig wordt vastgehouden? En nog één? Als ze weten dat zij misschien de volgende kunnen zijn door wrong time en wrong place? Of nu ja, dat heeft wel een hoog toevalligheidsgehalte. En het is geen toeval. Het is het systeem, stupid.
Institutioneel racisme
Dat is waar de documentaire 13th om draait. Hij laat zien hoe in het Amerikaanse systeem verweven zit dat de Afro-Amerikaan een tweede plaats heeft. Hoe vaak horen we niet dat de slavernij nu wel een eeuw voorbij is? Nu, dat is dus niet zo. De documentaire stelt dat nadat de slavernij, met name een economisch systeem, werd afgeschaft, het Zuiden op een nieuwe manier de economie moest aanjagen. De zwarte mens was nu vrij, volgens het dertiende amendement.
Crimineel
Maar dat had ook een achterdeur. De wet stelt dat niemand als slaaf behandeld mag worden of gedwongen tot werk, tenzij hij een crimineel is. En daar lag het antwoord. Als ze de economie aan wilden jagen en daar goedkope vrijgemaakte slaven voor wilden gebruiken, moesten die tot crimineel gemaakt worden. Een proces waar de Amerikanen overigens al ervaring in hadden. Opium werd illegaal op het moment dat Aziaten economisch problematisch – dat wil zeggen concurrerend – werden. Door opium illegaal te maken, konden ze de Aziaten criminaliseren en onschadelijk maken.
Woeste wilde
In onder andere de film The Birth of a Nation uit 1915 werd de zwarte man per definitie neergezet als een wilde. En geen nobele, hè, maar een woeste wilde. Een kannibaal, een verkrachter. Helemaal zeker weten doe ik het niet, maar ik verbaas me niet als er soms geruchten waren dat ze kinderen offerden voor van het thuisland meegenomen godsdiensten. Enfin, ze zouden niet het eerste niet-westerse volk zijn dat dat verwijt zou horen. De documentaire betoogt dat de criminalisering van zwarten noodzakelijk was voor de Zuidelijke economie. Het was in feite slavernij, voortgezet met andere middelen.
Volgens een spreker in de documentaire – het wordt niet altijd duidelijk wie er aan het woord is – werden er grote gevangenissen gebouwd om Afro-Amerikanen in te gooien. Ik zocht hier wat achtergrondinformatie over op en het leek iets gedetailleerder te liggen. Maar daar gaat het nu juist niet om. W.E.B. Du Bois zou over dit systeem zeggen dat niemand het nog serieus nam, want witte mensen werden te weinig gestraft en zwarten werden overmatig gestraft.
Het dominante beeld was dat iedere zwarte man een potentiële verkrachter was, terwijl de feiten stellen dat er meer zwarte vrouwen door witte mannen zijn verkracht dan andersom. Hij was angstaanjagend. Nog voordat hij mens was, was hij crimineel. Schuldig tot anders bewezen, zeg maar.
Wij beschermen u voor de Vreemdeling
De documentaire brengt mooi in beeld hoe tal van presidenten de Afro-Amerikanen hebben ingezet voor hun eigen politieke doeleinden. Nixon begon een figuurlijke war on criminals, want hij kon na de jaren 60 niet meer spreken van een war on blacks. Hij sprak over criminelen, over verkrachters en hij zou het oplossen met law & order. En ja, ik weet waar de gedachten nu naar uitgaan, maar Trump komt later nog aan bod.
Crack
Na Nixon kwam Reagan die het nog groter maakte. Weer law & order. In deze tijd kwam ook de crack op, de drugs die hele gemeenschappen zou vernietigen. Om een niet helemaal duidelijke reden – of althans, wel duidelijk maar niet geëxpliciteerde reden – werden bezitters van crack dertig keer zwaarder veroordeeld dan bezitters van cocaïne. Deze laatste de white man’s drug, de eerste de black man’s drug.
Clinton
Law & order was succesvol, Clinton ging er mee door en radicaliseerde het ook nog eens. Hij moest immers wel winnen van de Republikeinen. Hier kwamen de ergste problemen op het toneel: mandatory sentencing, de verplichte straf. Een van de kernzaken van gelijkheid voor de wet verdween hiermee. De rechter kon niet meer naar de omstandigheden kijken van de potentiële dader, hij had vaste straffen voor vaste daden en zonder voorwaardelijk. Zo zit een Afro-Amerikaanse vrouw nu levenslang vast, omdat ze één keer gepakt is wegens het verhandelen van cocaïne. De macht verdween van de rechter naar de aanklager. 95% van de aanklagers in de Verenigde Staten is wit.
Gelijkheid voor de wet
In zijn boek Kracht van Wet onderzoekt de Franse postmoderne denker Derrida nu wat dat precies is, die gelijkheid voor de wet. In het kort stelt hij dat in de deconstructie van de wet de gelijkheid ligt. Met andere woorden: juist doordat de rechter de wet afbouwt en heropbouwt aan de hand van de casus waarvoor hij zichzelf gesteld ziet, wordt de gelijkheid voor de wet in ere gehouden. Niet gelijke monniken, gelijke kappen, juist niet. Juist de persoonlijke verbuiging van de wet houdt de gelijkheid in. Dit wordt volkomen van tafel geveegd.
Three strikes
Dan is er ook nog de three strikes you’re out straf. Na drie keer in aanraking met de politie te zijn gekomen is het afgelopen. Als gevolg hiervan zitten in 1990 circa één miljoen mensen gevangen, in 2000 zijn dit er twee miljoen. En niet uit de suburbs. Vanaf Reagan en middels de radicalisering met Clinton worden hele gemeenschappen uit elkaar gescheurd. Vaders raken opgesloten, maar kinderen niet minder. Black communities zijn geen community meer. Het is klaar. Iedere stabiele basis wordt onder hen vandaan gehaald. En dat is nog niet alles. Ex-gevangenen hebben geen stemrecht (30% van de zwarte mannen in Alabama mogen niet stemmen), krijgen vaak geen studielening, geen bedrijfsvergunning, geen particuliere huurvergunning, geen levensverzekering. Of zoals één van de sprekers zegt in de documentaire: de Jim Crow laws worden weer ingevoerd zodra je een keer veroordeeld wordt. Slavernij, voortgezet met andere middelen.
Lobbyisme: ALEC
En dit kan niet zomaar opgelost, hè. Een fundamentele speler hierin is ALEC, een lobbyorganisatie die bestaat uit een groep bedrijfsmensen en politici. Samen. In één organisatie. ALEC is onder andere verantwoordelijk voor de three strikes wetten en mandatory sentencing. Voor wie ze werkten? De CCA, Corrections Corporation of America, eigenaar van private gevangenissen die geld verdient met gevangen. ALEC lobbyt in dienst van een andere organisatie opeens voor een herinrichting van het strafsysteem. De andere organisatie? ABC America Bail Coalition, een bedrijf dat geld verdient met gps-systemen en gevangen.
Andere bedrijven die er geld mee verdienen zijn een telefoonorganisatie die 114 miljoen dollar winst maakt per jaar. Alleen maar door ervoor te zorgen dat gevangenen en familie kunnen bellen. In Maryland moet je wanneer je het minimum loon verdient anderhalf uur werken om tien minuten te kunnen bellen. Victoria’s secret, Microsoft en Boeing verdienden ook geld aan het systeem.
War on poor people
Kortom, het prison industrial complex zorgt ervoor dat Amerika dit niet kan stoppen. Sterker nog, David Simon stelt in de documentaire The House I live In dat het niet meer alleen een war on blacks is, maar een war on poor people. Sinds de crisis van 2008 zijn steeds meer arme, witte mannen slachtoffer van hetzelfde systeem. Ze zijn allemaal onderdeel van een klasse die door outsourcing van fabrieken volkomen overbodig is geworden. Amerika weet niet wat ze er mee moet. Behalve de elite, die hebben tal manieren gevonden om geld te verdienen over de rug van de nu overbodige arbeidersklasse. Dit wordt prachtig vormgegeven in het tweede seizoen van The Wire. Hierin gaat het minder over de zwarte buurten, maar over de havenarbeiders die geen werk meer hebben en dan maar drugs gaan dealen. In een krachtige scène stelt een arbeider uit de havens: “We used to built shit in this country”.
Productie-instrument
Dit, hierboven, dat is institutioneel racisme. Vanaf de slavernij zijn er steeds weer manieren gevonden om de Afro-Amerikanen als productie-instrument te gebruiken, als geldmachine. Als slaaf, als gratis arbeider. Maar hiervoor was wel een criminalisering nodig. En zoals de universiteit van Delft aantoonde met betrekking tot Marokkaanse jongeren: vertel mensen vaak genoeg dat ze crimineel zijn en ze gaan zich ook zo gedragen. Eén van de sprekers in 13th stelt: “Witte mensen zijn bang voor ons gemaakt, verschrikkelijk. Maar nog erger is dat we bang zijn gemaakt voor onszelf. Wij zien onszelf ook zo. In de media zijn we ik-weet-niet-hoe-vaak predators genoemd, jongens zijn onschuldig veroordeeld, omdat ze zwart waren, hebben jaren lang vast gezeten. Al hun leiders vanaf de burgerrechtenbeweging zijn vermoord of monddood gemaakt, de generatie daarna is uit elkaar gescheurd door het rechtssysteem. De zwarte gemeenschappen staan weerloos tegen de slechte wil van de politieke machten die hen gebruiken voor het eigen succes.”
Browder
Een schrijnend voorbeeld – één van de velen – is het verhaal van Kalief Browder, geboren in 1993. Op zijn 16e werd hij onterecht gearresteerd voor diefstal. De aanklager deed hem een voorstel: of hij accepteerde de deal (dan zou hij moeten bekennen) en dan zou hij naar huis mogen of hij betaalde de borgsom en mocht dan thuis de rechtszaak afwachten. 97% van de Afro-Amerikanen kiest de deal: drie jaar wanneer bekennen tegenover vijftien jaar wanneer het tot een proces komt. Dit moet wel gebeuren, want als iedereen een proces zou willen, zou het gehele systeem vastlopen. Maar Browder koos voor het laatste.
Helaas was er geen geld om de borg te betalen. Gevolg was dat Browder drie jaar heeft vastgezeten zonder aanklacht. Van die drie jaar heeft hij twee jaar in de isoleercel gezeten. Er zijn filmpjes op het internet waarin te zien is hoe hij mishandeld werd door medegevangenen en bewakers. In een interview stelt hij: “Je verliest alle hoop, na een bepaalde tijd verdoof je, je verliest je menselijkheid.” In de gevangenis probeerde hij een aantal keer zelfmoord te plegen, maar dat mislukte. Tot in 2015. Op 6 juni van dat jaar pleegde de 22-jarige onschuldige gevangene Kalief Browder zelfmoord. Obama zou hier later een brief over publiceren in de Washington Post.
Black Lives Matter
Dit is wat er schuilgaat achter Black Lives Matter. Niet één casus, niet twee, maar eeuwen van achtergesteld worden door een systeem. Iedere Afro-Amerikaan weet zich naakt tegenover een systeem dat er op uit lijkt (of is) hem of haar tot een product van het systeem te maken. Institutioneel racisme, onderdrukking, ongelijkheid voor de wet. Wit: 1 op 17 in de gevangenis. Zwart: 1 op 3. Afro-Amerikanen maken 6.5% deel uit van de bevolking, 40% van de gevangenispopulatie. Als ik continu in dat systeem zou zitten en mijn ouders, grootouders en hun ouders en hun vrienden en familie geraakt zouden worden, segregatie, achterin de bus… Enfin, ik weet niet wat ik zou doen. Maar ik begrijp het wel als een angry young black man een ruit ingooit uit frustratie jegens het systeem.
Kan dit zijn, omdat ze zich meer in de criminaliteit begeven? Ja, nogal wiedes. Maar hoe komen ze daar dan? Een systeem van slavernij, Jim Crow, criminalisering, waarin alles erop gericht is om hen onschadelijk te maken. Hoover noemde Martin Luther King één van de grootste vijanden van de Verenigde Staten.
Angst voor Trump
Dat is waarom minderheden zo angstig reageren op Trump. Hij haakt precies aan bij de mechanismen van na de slavernij: “Mexicans are drug dealers and rapists, and some of them, I guess, are good people.” Het beeld is geschetst. Hoedt u voor de Latino, hoedt u voor de Afro-Amerikaan. Aan het einde van de documentaire is een voice over van Trump te horen met beelden uit de jaren 50. Trump zegt: “Back in the old days they would go out on brancards”. En we zien een zwarte man, die voor niets aangevallen wordt door een groep witte mannen. Trump jaagt angst aan, en terecht. Het systeem waarvan Afro-Amerikanen dachten een stap in de richting van overwinning gezet te hebben, heeft dubbel zo hard teruggeslagen. Eén stap vooruit, drie stappen achteruit.
Trump is ook voor law & order. Net zoals bij Nixon en Reagan is het een eufemisme voor het aanpakken van de Vreemdeling. Zijn er aanwijsbare redenen voor de populariteit van Trump? Ja. Was Clinton een verkeerde tegenstander voor hem? Nogal. Ook in de documentaire is te zien hoe ze pas haar mening omtrent gevangenissen veranderde, toen ze inzag dat ze die achterban wel eens kon gebruiken. Niemand vertrouwde haar. Zijn er in de identity politics idioten die onzinnigheden van acht lettergrepen eruit knallen, omdat het intellectueel lijkt, maar eigenlijk niets zegt? Nogal. En de mensen die het probleem van het institutioneel en horizontale racisme in de VS niet willen erkennen, grijpen die onzinnigheden met beide handen aan. Net als dat het volkomen idioot is om verkleed als vagina te demonstreren bij de inauguratie van Trump. Het geeft rechts alleen maar meer handvatten om het niet serieus te nemen.
Gloria Wekker
Maar het probleem is serieus. Amerika is een verziekte natie, waarin een gehele bevolkingsgroep als minderwaardig wordt beschouwd. Dit is ook waarom Gloria Wekker daar zoveel populairder is dan in Nederland. Haar verhaal klopt in het patroon van dat land. In Nederland slaat het dood, omdat de situatie onvergelijkbaar is. Wekker stapt van het kolonialisme naar de moderne tijd en in feite stelt ze de aaneensluitende eeuwen van criminalisering van de Afro-Amerikaan gelijk aan het koloniale verleden. Dat is een stap die onmogelijk logisch te verklaren is.
Nederland
Dat is ook de moeilijkheid die ik heb met Black Lives Matter in Nederland. Ondanks alle moeilijkheden en problemen in Nederland voldoet het land amper aan bovenbeschreven schets. Geen Prison Industrial complex, geen ongelijkheid voor de wet, geen verschil in drugsbezit en berechting. Nederland kent een geheel eigen geschiedenis, die anders benaderd moet worden. Natuurlijk, zoals iemand in de documentaire ook zegt, een wit persoon kan zich nooit indenken hoe het is om zwart te zijn in Amerika en dat geldt ook voor Nederland. Maar ik kan nog steeds een metablik op juridische, sociale en historische processen richten en dan het onderscheid zien.
Revolutie
Dit is wederom een morele revolutie. De vriend in Spanje, verschillende boeken, films en documentaires daarna, maar steeds viel ik weer terug in onbewuste processen. Het lijkt zo te zijn dat de morele revolutie geen eenmalige revolutie is. Eerder een permanente revolutie, omdat datgene waar de revolutie tegen plaatsvindt (de innerlijke Koning Lodewijk XVI, zeg maar), zo natuurlijk is, dat als we niet oppassen, het hoofd weer terug op de romp groeit.
Het is te makkelijk om mijn laptop dicht te klappen en dat leven op de kleine vierkante meter weer vorm te geven. Wat op zichzelf weer geen sinecure is, wanr zondag is het zeven jaar geleden dat mijn vader overleed, de vaarwel gezegde vrouw, althans, de herinnering aan haar houdt me nogal bezig, ik moet nog even mijn scriptie verdedigen, werken, dat moet ook nog. Dat kosmopolitisme is er niet zomaar.
Confrontaties
De morele revolutie is een revolutie, die we continu aan moeten gaan. In kleine stapjes, in de hoop dat de basis waarop we terugvallen – en daarvoor hoeven we ons ook weer niet te zeer schamen – steeds wat hoger komt te staan. Ik moet mezelf uit blijven dagen tot dit soort confrontaties, dan blijft die morele revolutie ademen. Het blijft dan aanwezig, aanwijsbaar, invoelbaar. Dan kan het niet naar de periferie verdwijnen, waar ik het met een schouderophalen kan negeren, terwijl ik een fles wijn soldaat aan het maken ben met een vriend en we ons semi-pathetische leven in Amsterdam lamenteren.
===============================================================
Foto: Black Lives Matter by Daniel Lobo is licensed under CC BY 2.0
===============================================================
Over de auteur
- Masterstudent filosofie en theologie
