De EU, Erdogan, democratie en de vluchtelingen

19 juli 2016 - Arend-Jan Smit

Terwijl de Turkse coup falende was, riep de Hoge Afgevaardigde van de EU Federica Mogherini, een spoedvergadering bijeen op de Asem-top in Ulanbataar, om een inschatting te maken van de situatie in Turkije en “de politieke boodschap te coördineren”.

Namens de EU werd een persbericht uitgevaardigd, waarin de coup veroordeeld werd en volledige steun voor de democratische instituties van Turkije werd uitgesproken. Er werd opgeroepen geweld te staken en politie en veiligheidstroepen dienden terughoudend te zijn. Een snelle terugkeer tot de grondwettelijke orde was van uiterst belang. De rechtstaat en fundamentele vrijheden dienden te overwinnen.

Doodstraf
Dit bericht werd door regeringsleiders van EU-lidstaten en EU-kopstukken vrijwel onverdeeld uitgedragen in de media, maar het lijkt erop dat Erdoğan, die aan een “zuivering van het virus” is begonnen, daar geen boodschap aan heeft.

Duizenden rechters zijn uit hun macht gezet, herintroductie van de doodstraf is op de agenda gezet, kritische websites zijn uit de lucht gehaald en ook gaat de bezem door universiteiten. Het einde van alle oppositie. Naast aanvankelijke beelden van mishandelingen en lynchpartijen door aanhangers, wordt nu ook de onmenselijke behandeling van gevangenen al zichtbaar.

Vragen rijzen. Wat betekenen deze zorgelijke ontwikkelingen voor het aanvankelijke statement van de EU? Getuigde het van een grove inschattingsfout? Hoe democratisch waren die instituties eigenlijk, die de EU zo zei te voorstaan? En wat blijft overeind van het vluchtelingenakkoord en het voorgenomen visumvrije reizen?

Oppositie
Vorig jaar verscheen het voortgangsrapport met betrekking tot EU-toetreding van Turkije, waarin de twee verkiezingen, waarmee AKP de meerderheid behaalde, uitvoerig aan bod kwamen. Zorgen werden geuit over de 10% kiesdrempel voor vertegenwoordiging in het parlement, de beperking van campagnemogelijkheden en het grote aantal -waaronder dodelijke- aanvallen op kandidaten en kantoren van de oppositie.

Daarnaast was de steun van Erdoğan aan AKP ongrondwettelijk, werden publieke middelen voor de AKP campagne ingezet, media geïntimideerd en onder druk gezet en was het electorale proces niet transparant. Als de EU al weet dat de verkiezingen nauwelijks eerlijk verlopen zijn, hoe komt ze dan tot de conclusie dat dit regime legitiem is? Het lijkt volkomen in tegenspraak.

Bovendien kan de EU niet doen alsof de respons van Erdoğan na de couppoging onverwacht kwam, want in het rapport worden serieuze bezwaren geuit op zijn beleid tegen een vermeende “parallelle structuur” onder invloed van de Gülenbeweging. Tegenwoordig worden vermoedelijke aanhangers simpelweg als “virus” bestempeld. De “zuivering”, aangekondigd door Erdoğan, stond al sinds zijn aantreden op zijn agenda. De lijsten lagen al klaar voor de coup.

Vluchtelingenakkoord
De EU, in deze nieuwe realiteit, rest niets dan het associatieakkoord met Turkije op te zeggen. Het Vluchtelingenakkoord moet van tafel en van visumvrij reizen kan geen sprake zijn. Dit nieuwe Turkije voldoet bij lange na niet aan de, in de Visa Liberalisation Roadmap gestelde voorwaarden, zeker waar het fundamentele rechten en vrijheden betreft.

De woordvoerder van Merkel verklaarde echter dat de mislukte coup geen effect heeft op het Vluchtelingenakkoord. Als de EU tevens besluit vast te houden aan de gehele ingezette koers, worden democratische grondbeginselen, vrijheid en veiligheid vermoedelijk geofferd op het altaar van de geopolitieke belangen. Turkije heeft namelijk recentelijk de strijdbijl met Poetin begraven en betrekkingen genormaliseerd.

“De kernvraag is wat voor Turkije uit deze crisis komt. Consequenties zijn cruciaal voor de regio en de relaties met de EU. Onze hoop is dat Turkije een sleutelfiguur blijft in alle dimensies”, aldus Tusk [7].

Mijn hoop is dat ze de deur op slot draaien en de sleutel weggooien.