Hoe de EU kan worden gered

Justus Lipsius

De EU vindt het steeds moeilijker om burgers ervan te overtuigen dat de Unie een goed en noodzakelijk project is. Haar beweringen dat de EU vrede en welvaart heeft gebracht aan haar leden worden nu in twijfel getrokken door de meerderheid van de bevolking in de EU.

De spanningen tussen Rusland en de EU, de behandeling van de vluchtelingencrisis, de terroristische aanslagen enz. hebben het sentiment onder de kiezers gevoed dat de EU niet werkelijk “de wil van het volk” vertegenwoordigt. Vanuit een politiek gezichtspunt wordt de EU als “ver weg” beschouwd, ondemocratisch en met zichzelf bezig. Als de EU alles waar het voor staat wil redden, zal zij zichzelf opnieuw moeten uitvinden. Ze hoeft niet ver te kijken: het Zwitserse politieke model kan de redding van de EU zijn.

Brexit: teken des tijds
Met Brexit in de krantenkoppen en de Grexits nog steeds vers in ieders geheugen, lijkt de EU-scepsis een nieuw hoogtepunt te hebben bereikt. Nationale politici lijken onmachtig en/of onwillig om de EU te verdedigen, althans in het openbaar. Vooral sinds de vluchtelingencrisis is de steun voor de EU ingestort.

Leave-campaigner Boris Johnson (Foto: Reuters)

Met de verplichte herverdeling van vluchtelingen als perfect voorbeeld van hoe weinig de kiezers te zeggen hebben over EU-aangelegenheden, is de EU rijp voor een ommekeer. Als zij niet verandert door de onvrede bij de kiezers te erkennen, zou de EU in feite uit elkaar kunnen vallen en precies datgene veroorzaken wat zij probeerde te vermijden: maatschappelijke onrust en vernietiging van welvaart.

Slecht ontwerp
Maar iets veranderen, laat staan jezelf veranderen, kan een tamelijk ontmoedigende onderneming zijn. In de eerste plaats moet er een oprechte analyse worden gemaakt van wat er allemaal fout is gelopen voordat er een oplossing kan worden gevonden. De EU heeft werkelijk nogal wat verschillen te overbruggen: op cultureel, economisch, historisch, taalkundig en electoraal gebied om een paar voorbeelden te noemen. In meer algemene termen: de EU-lidstaten verschillen onderling in meerdere opzichten en in hoge mate. In plaats van een politiek systeem te omarmen dat deze uiteenlopende gezichtspunten en achtergronden incorporeert, koos de EU feitelijk het tegenovergestelde door een soort hybride systeem over te nemen.

Logo Nederlands EU-voorzitterschap

Aan de ene kant kunnen kiezers in alle lidstaten deelnemen aan de Europese parlementsverkiezingen, terwijl aan de andere kant de Raad van de Europese Unie (ministers van lidstaten) samen met de Europese Raad (nationale regeringsleiders) het voor het zeggen heeft en de Europese Commissie (de ambtelijke dienst van de EU) aanstelt. Hoewel recente verkiezingstechnische veranderingen de benoeming van de voorzitter van de Europese Commissie wat democratischer hebben gemaakt (de Raad wordt verondersteld de kandidaat te kiezen uit de grootste groep in het parlement), is zij verre van volmaakt.

Oogst wat je hebt gezaaid
Het hele ontwerp (Raad van de Europese Unie, Europese Commissie, Europees Parlement en de Europese Raad) is overmatig gecompliceerd en onduidelijk voor de burgers. In plaats van mensen aan zich te binden, is de EU in staat geweest om zoveel afstand tussen zichzelf en de burgers te creëren, dat het opbouwen van een grote en consistente achterban vrijwel onmogelijk is geworden. Mensen voelen zich vervreemd van de EU; haar beleidsmaatregelen schijnen geen rekening te houden met nationale en regionale verschillen of gevoeligheden. De EU wordt gezien als een entiteit die geen verantwoording aflegt aan de bevolking; die haar lidstaten beleid oplegt dat geen steun onder de bevolking heeft.

De vraag is dan ook wat voor ontwerp de EU moet overnemen zodat zij de overvloed van standpunten van haar lidstaten en hun inwoners kan integreren, terwijl zij tegelijkertijd een duidelijke en werkbare uitvoerende structuur kan handhaven. Het antwoord op die vraag kan worden gevonden in de Alpen: Zwitserland.

Het Zwitserse model
Voor een relatief klein land heeft Zwitserland toch niet minder dan vier officiële talen, die worden gesproken door de vier belangrijkste etnische groepen. Het land is verdeeld in 26 kantons die een grote mate van autonomie bezitten. In deze zin heeft het land veel eigenschappen van de EU, maar anders dan de EU heeft Zwitserland zijn interne verscheidenheid omarmd. De EU is als gevolg van haar structuur erg centralistisch geworden met een one-size-fits-all-benadering.

Kantons Zwitserland

Zoals je vaak kan zien, heeft one-size-fits-all de neiging om one-size-fits-none te worden en de EU vormt daarop geen uitzondering. Zwitserland heeft zijn interne verschillen met elkaar verzoend door zijn 25 kantons een zeer hoge mate van autonomie te geven en door een vorm van directe democratie toe te passen op drie bestuursniveaus: nationaal (federaa|), kantonaal en gemeentelijk.

Zwitserse directe democratie
De (Engelse) Wikipedia-pagina over Zwitserland weet het aardig te verwoorden: “Direct democracy and federalism are hallmarks of the Swiss political system. Swiss citizens are subject to three legal jurisdictions: the commune, canton and federal levels. The 1848 federal constitution defines a system of direct democracy (sometimes called half-direct or representative direct democracy because it is aided by the more commonplace institutions of a representative democracy). The instruments of this system at the federal level, known as civic rights (Volksrechte, droits civiques), include the right to submit a constitutional initiative and a referendum, both of which may overturn parliamentary decisions. By calling a federal referendum, a group of citizens may challenge a law passed by Parliament, if they gather 50,000 signatures against the law within 100 days.

Volksstemming in Zwitserland

If so, a national vote is scheduled where voters decide by a simple majority whether to accept or reject the law. Any 8 cantons together can also call a referendum on a federal law. Similarly, the federal constitutional initiative allows citizens to put a constitutional amendment to a national vote, if 100,000 voters sign the proposed amendment within 18 months. Parliament can supplement the proposed amendment with a counter-proposal, and then voters must indicate a preference on the ballot in case both proposals are accepted. Constitutional amendments, whether introduced by initiative or in Parliament, must be accepted by a double majority of the national popular vote and the cantonal popular votes. The cantons have a permanent constitutional status and, in comparison with the situation in other countries, a high degree of independence. Under the Federal Constitution, all 26 cantons are equal in status. Each canton has its own constitution, and its own parliament, government and courts”

Topscorer
Het Zwitserse systeem is prachtig in zijn eenvoud. Het houdt rekening met de belangen van kiezers, kantons en federale regering. Dit wordt ook weerspiegeld in wat besloten wordt op het federale niveau. Zwitserland heeft slechts zeven ministeries: Buitenlandse Zaken, Justitie en Politie, Defensie, Burgerbescherming en Sport, Financiën, Economische Zaken en Milieu, Transport, Energie en Communicatie. In plaats van top-down kan het Zwitserse politieke systeem worden beschouwd als voornamelijk bottom-up. Op deze manier is men verzekerd van de steun van de kiezer.

Samen met de lange termijnvoordelen van een directe democratie (kiezersparticipatie etc.), is Zwitserland er in geslaagd om niet alleen de meest vreedzame staat ter wereld te creëren, maar ook hoog te scoren op de gebieden economische performance, transparantie van de overheid, kwaliteit van leven, efficiency van het bestuur en burgerlijke vrijheden. Precies de categorieën waar EU zo slecht scoort.

Nieuw EU-ontwerp
Het komt er op neer dat de EU zichzelf ondersteboven moet keren. In plaats van een gecentraliseerd orgaan zou het moeten openstaan voor een decentrale structuur. Dit betekent dat de EU een echte regering en een volledig functionerend parlement moet krijgen, volledig gekozen en onderworpen aan referenda. EU-lidstaten en hun kiezers moeten hun politieke onafhankelijkheid weer herwinnen (dus de reikwijdte van het EU-beleid inperken) en in staat zijn om bindende referenda onder vooraf bepaalde voorwaarden uit te schrijven.

Bij voorkeur zouden alle lidstaten ook moeten kiezen voor het model van directe democratie, maar dit zal duidelijk een brug te ver zijn aangezien grondwettelijke barrières moeten worden geslecht voordat het model van directe democratie op nationaal niveau kan worden overgenomen. In Nederland bijvoorbeeld zou er eerst een parlementaire meerderheid nodig zijn, dan verkiezingen en goedkeuring door tweederde van de leden van beide Kamers voordat de overgang op een directe democratie mogelijk is. Hoewel niet onmogelijk zal het op zijn minst veel tijd kosten voordat dit in één land, laat staat in 27 mogelijk is. Maar de schoonheid van dit systeem is dat het de huidige nationale politieke systemen intact laat, terwijl een directe democratie op het supranationale niveau (EU) wordt ingevoerd.

Gunstige nationale effecten
Nationale politici kunnen zich dan niet langer verschuilen achter het vaak gebruikte excuus “Het is een EU-besluit”. De kiezers hoeven zich niet langer vervreemd voelen van de EU, het tegenovergestelde juist.

Pro-EU burgers

Omdat hen wordt toegestaan direct te stemmen over EU-aangelegenheden via bindende referenda, worden het de nationale politiek en het nationale politieke systeem dat in toenemende mate aandacht krijgt. Burgers zullen een grotere zeggenschap willen over nationale politieke beslissingen. Door kennis te verkrijgen over de kansen en bedreigingen op EU-niveau, zullen burgers er voor zorgen dat ook op hun nationale niveau zaken moeten veranderen. In plaats van lidstaten van bovenaf te dwingen dat te doen, zal het het nationale kiezersvolk zijn dat daartoe besluit. De EU wordt zo een grass roots organisatie, stel je eens voor!

Moeilijk, maar de moeite waard
Vergis je niet, een verschuiving als deze kent veel problemen (bijvoorbeeld, wat toevallig ook mijn persoonlijke mening is, zijn de huidige EU-leden niet te verschillend om een unie te vormen, volgens Zwitsers model of anderszins?), maar niet de problemen waar de EU momenteel mee te maken heeft. Hoewel het kiezersvolk misschien al wakker is geworden, verkeren de politieke klassen, vooral die in Brussel, nog overwegend in een staat van ontkenning.

De problemen van de EU kunnen niet worden opgelost door hier en daar wat schroefjes aan te draaien; burgers eisen in wezen een complete revisie. De EU bevindt zich in een existentiële crisis en hoe eerder deze constatering wordt aanvaard, des te sneller kunnen de noodzakelijke veranderingen plaatsvinden. Dit zal niet alleen gunstig zijn voor de EU, maar ook helpen om politiek extremisme en versplintering binnen lidstaten te bestrijden.

Het zal niet alleen een volgende fase van politieke stabiliteit en economische welvaart voor EU-leden tot gevolg hebben, maar ook meer actieve, goed geïnformeerde en verantwoordelijke burgers opleveren; essentiële bestanddelen voor economische groei en ontwikkeling. De EU zal met een Zwitsers model een inspirerend voorbeeld worden voor de rest van de wereld.

Vertaald uit het Engels door Asher

Over de auteur

Alexander Sassen van Elsloo

BA, MA, MBA, Owner Sassen Research & Consultancy, exHedge Fund advisor, Private Equity, eurosceptic, Hayek, von Mises, Glocomnet, investor, freelance-columnist. Tradeidee.nl Opiniez.nl TPO.nl Posts in no way advice sassenresearch.nl info@sassenresearch.nl

Recent gepubliceerd

Archief

• Economie28 oktober 2017De ECB kan nooit meer terug
• Economie14 oktober 2017De EU en de euro gaan uit elkaar
• Economie18 september 2017Boekestijn framet Baudet’s nationalisme als racisme
• Economie29 juni 2017We zijn op weg naar een enorme ramp (3)