Democracy By Design voor de slimme stad

Hoe kiezen we als er een energiecentrale uitvalt en het energiebedrijf moet beslissen welke wijk wordt afgesloten? En hoe kiezen we als veel mensen naar de spoedeisende hulp komen, maar de capaciteit beperkt is? Of als er een ongeluk gebeurt op de snelweg en er daardoor maar een beperkte hoeveelheid auto’s langs kan? Of als een docent moet kiezen aan welk kind hij of zij de meeste aandacht geeft?

Democratische principes
Afgelopen week was in Amsterdam het jaarlijkse Smart City-event, een bijeenkomst waar gesproken wordt over of en hoe technologie kan helpen bij het verbeteren van steden. Of waar het zorgt voor problemen. In het verleden gingen dit soort evenementen vaak over “platformen” en technologieën. Eén van de belangrijkste onderwerpen was deze keer: hoe zorg je ervoor dat democratische principes gewaarborgd zijn bij het bestuur van de slimme stad? De belangrijkste inbreng kwam van energienetwerkbedrijf Alliander dat haar dilemma’s schetste. Waar nu toeval en menselijk inzicht een grote rol spelen als er keuzes gemaakt worden, kan die rol in de toekomst meer en meer door software worden overgenomen.

Afwegingen
Om keuzes te kunnen maken die je in algoritmen kan vastleggen, moeten regels worden bepaald aan de hand waarvan keuzes worden gemaakt. Voor publieke diensten lijkt het logisch dat je het daar democratisch over zou moeten hebben. Wat zijn bijvoorbeeld de afwegingen in de medische wereld als er een tekort aan behandel- of verpleegcapaciteit is? Telt elk mens even zwaar? Speelt leeftijd mee? Speelt slagingskans mee? Het aantal familieleden of vrienden? De economische bijdrage? En hoeveel is een mensenleven eigenlijk waard?

Het zijn allemaal dilemma’s met een grote morele lading die nu ook al spelen. Die keuzes worden momenteel vaak door artsen of het toeval bepaald. Doordat software echter een steeds belangrijkere rol zal gaan spelen bij de diagnose en behandeling, zullen al dit soort overwegingen in harde “regels” moeten worden vastgelegd.

Energiecentrale
Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de energiesector. Als er een energiecentrale uitvalt en er is te weinig elektriciteit, welke keuze maak je dan? Vorig jaar toen er in Diemen een energiecentrale uitviel en Schiphol uren zonder stroom zat, waren er betrekkelijk veel mensen die liever hadden gehad dat er woonwijken in Amsterdam zouden zijn afgesloten van het elektriciteitsnet.

Is dat een overweging? En wat zou dan die overweging moeten zijn: sluiten we eerst de wijken af waar het minste inkomen wordt verdiend? Of waar de minste zieke en oude mensen zijn? Of waar het minste geklaagd wordt? Of waar de minste scholen zijn? Allemaal overwegingen die je op een transparante manier inzichtelijk zou moeten maken. Op dit moment is het vooral nog toeval, maar de komende jaren gaan algoritmes een steeds belangrijkere rol spelen in het maatschappelijke domein en op dit moment ontbreekt het aan het democratische kader waarin die afwegingen moeten worden genomen.

Discussie
Het wordt hoog tijd om hier een maatschappelijke discussie over te voeren. Hoe zorgen we voor democracy by design voor alle onderwerpen waar het publieke belang bij speelt? Hoe zorgen we ervoor dat politici of – beter nog – alle Nederlanders een afweging kunnen en zullen maken? Hiervoor is een transparante discussie nodig. Ik denk alleen dat onze samenleving die discussie eigenlijk nog helemaal niet aankan en daarom zal willen blijven bij het huidige systeem. Want blijven gooien met een dobbelsteen is veel veiliger dan keuzes maken die voor sommige mensen vervelend zijn.

Het vervelende is: ook het gooien met de dobbelsteen is een keuze, die we expliciet zullen moeten maken. Want ook het toeval wordt bepaald door een algoritme. We zullen hoe dan ook moeten kiezen. Ook in de Smart City.

Over de auteur

Ger Baron

Vraagt zich vooral dingen af en verwondert zich over technologie, innovatie en samenleving. Werkt bij een overheid.

Recent gepubliceerd

Archief

• Economie18 mei 2019Straks deel je al je bankgegevens voor een Pizza Pepperoni
• Innovatie&Techniek20 februari 2019Drie basisregels voor gebruik sociale media
• Economie4 januari 2019We moeten weer dijkenbouwers worden met ambitie en visie
• Migratie5 september 2018De Mensenleven Indicator