Topambtenaar Mijksenaar faciliteerde deportaties Amsterdamse Joden
Directeur Voorlichting bleek ijverig hulpje van de nazi's
De gemeente Amsterdam past de naam van de Mijksenaarzaal in het Stadhuis aan na een verzoek daartoe van het CIDI. Piet Mijksenaar, reclameman en journalist die in 1935 in dienst trad van de gemeente, was de joviale en energieke Directeur Voorlichting van de gemeente Amsterdam tot 1966. Maar liefst 1500 mensen waren aanwezig bij zijn afscheid. “Propaganda-Piet”, zoals hij werd genoemd, kreeg toen de hoogste onderscheiding van de stad.
Titelfoto: Amsterdam Duitse soldaten mei 1940 by Jan Willemsen is licensed under CC BY-NC-SA 2.0
Getto’s
Piet Mijksenaar was vanaf eind jaren dertig, verantwoordelijk voor de voorlichtingsactiviteiten van de gemeente Amsterdam. Maar in de oorlog was hij ook hoofd van de afdeling Inkwartiering. In die hoedanigheid heeft hij Duitse soldaten gehuisvest. Ook organiseerde hij op verzoek van de bezetter de gedwongen verhuizing van de Joodse bevolking vanuit heel Nederland naar Joodse getto’s in Amsterdam. Van daaruit konden zij gemakkelijker gedeporteerd worden door de bezetter.
In die hoedanigheid zou Mijksenaar blijkens een onderzoek van de historicus Stephan Steinmetz een sleutelrol hebben gespeeld. Mijksenaar schroomde daarbij niet om andere organisaties onder druk te zetten, blijkens het onderzoek. Ook zou hij een lezing hebben gehouden voor het Gilde voor Nederlandse Journalisten, een organisatie van de bezetter die geleid werd door de SS’er Hendrik Lindt.
Fout oorlogsverleden
In de jaren ’50 en ’60 dacht waarschijnlijk niemand meer aan het dubieuze of ronduit foute oorlogsverleden van de joviale topambtenaar Piet Mijksenaar. Toch was dat verleden niet geheel onbekend: al in juli 1945 berichtte het communistische blad De Waarheid erover. Dat het vervolgens niet meer ter sprake kwam, zegt misschien ook wel iets over de manier waarop we in Nederland na de oorlog zijn omgegaan met de Holocaust, die ons land in de meest extreme vorm is doorgevoerd en met relatief de meeste slachtoffers in vergelijking met andere West-Europese landen.
Uit een studie over Mijksenaar komt niet het beeld naar voren van een antisemiet, maar van een overijverige en ambitieuze ambtenaar die zijn bazen wilde plezieren. Mijksenaar zou zich persoonlijk hebben ingezet om enkele bevriende Joodse relaties onder te laten duiken, maar verzon overdag listen om de Duitse bezetter zo veel mogelijk ter wille te zijn.
Banaliteit van het kwaad
Al lezende moest ik denken aan de bekende uitspraak van Hannah Ahrendt over de banaliteit van het kwaad, een uitspraak waarop overigens veel kritiek is geweest. Hannah Ahrend kwam tot die uitspraak nadat zij het proces-Eichmann had gevolgd. Waar zij in Eichmann een monster vol haat had verwacht, ontdekte ze een onbetekenend, burgerlijk mannetje. Door de bureaucratisering van de Holocaust door de nazi’s ontstond een situatie waarin tienduizenden ambtenaren ijverig meewerkten aan een massamoord. Omdat zij ieder voor zich slechts één radertje vormden in de totale machinerie, slaagden ze er kennelijk in hun verantwoordelijkheid te ontkennen. Daarmee kreeg het kwaad volgens Ahrendt iets banaals en raadselachtigs.
Bedrijven
Overigens geldt dat niet alleen voor overheden, maar ook voor bedrijven. Ik weet wel van bedrijven in Duitsland die na de machtsgreep van de Nazi’s in 1933 hun Joodse aandeelhouders onteigenden en daarna grof verdienden aan verhuisactiviteiten die gekoppeld waren aan de Holocaust. Ook in Nederland zullen verhuisfirma’s (Mijksenaar regelde extra vlotte betaling…) verdiend hebben aan de deportaties. Zulke verhalen te lezen maakt je misselijk.
Ik vind het een goede zaak dat het CIDI het dubieuze verleden van Mijksenaar heeft aangekaart. Ik denk dat de gemeente Amsterdam – na lang treuzelen overigens – de juiste beslissing heeft genomen door de naam van de Mijksenaarzaal te wijzigen. Verder vind ik dat we het breder moeten trekken dan dit ene geval en meer moeten stilstaan bij de actieve, meewerkende rol van de overheid en (delen van) het bedrijfsleven bij de uitvoering van de Holocaust.
Het enige medicijn daartegen om toekomstige herhaling te voorkomen is, dunkt mij, nadenken bij alles wat je doet en zelf je verantwoordelijkheid nemen. Ook bij dagelijkse werkzaamheden die vanzelfsprekend lijken. Befehl ist Befehl is nooit een excuus.
Over de auteur
- Amsterdammer in Rotterdam, blogger, schrijver van e-books, voetbalvader, Volvo 940 rijder, in het dagelijks leven Recruitment / Human Resources Consultant.
